اقتصاد ترکیه چگونه از ایران پیشی گرفت؟/ درآمد سرانه ترک‌ها بیش از دو برابر ایرانیان است

اقتصاد۲۴- مریم آیتی: کم نیستند افرادی که در ایران، اقتصاد کشور را با اقتصاد ترکیه مقایسه می‌کنند. از طرفی، خروج قابل ملاحظه بخشی از سرمایه کشور در یک دهه اخیر و سرمایه‌گذاری در کشور ترکیه این پرسش را به ذهن متبادر می‌کند که اقتصاد ایران کجاست و وضعیت اقتصادی ترکیه در چه جایگاهی قرار دارد و اساساً وضعیت کدام از این کشورها در حوزه اقتصاد و سرمایه‌گذاری بهتر است؟

مقایسه تورم ایران و ترکیه

بانک جهانی در گزارشی با موضوع تورم مواد غذایی در جهان نرخ تورم ۱۲ ماهه مواد غذایی در ایران منتهی به اوت ۲۰۲۳ (مرداد ۱۴۰۲) را ۳۸ درصد اعلام کرده است.

بر اساس این گزارش نرخ تورم مواد غذایی در ایران پس از حذف ارز ترجیحی کالا‌های اساسی افزایش قابل‌ توجهی یافت و تا آوریل ۲۰۲۳ (فروردین ۱۴۰۲) با طی روندی صعودی به ۸۰.۳ درصد رسید، اما از ماه می‌۲۰۲۳ (اردیبهشت امسال) شاهد روند نزولی تورم مواد غذایی در ایران بوده‌ایم به‌طوری که در مرداد امسال تورم ۱۲ ماهه مواد غذایی به کمتر از نصف اوج تورم ثبت‌شده در فروردین رسیده است.

نرخ تورم مواد غذایی در ترکیه نیز ۷۴ درصد برآورد شده که حدود دو برابر نرخ تورم مواد غذایی در ایران بوده است. ترکیه با این نرخ تورم در رتبه چهارم جهان قرار گرفته است. این کشور که یکی از بیست اقتصاد برتر دنیا محسوب می‌شود از نظر تورم مواد غذایی حتی وضعیت بدتری از زیمبابوه داشته است که اخیراً ابرتورم با درصد‌های میلیاردی را تجربه کرده است.

مردم ایران ثروتمندترند یا ترکیه؟ 

یک موسسه اروپایی سرانه ثروت خانوار‌های ایرانی را بیش از ۵۱ هزار دلار اعلام کرد و از رتبه ۲۹ ایران در رده‌بندی جهانی از این نظر خبر داد.
موسسه خدمات مالی و بانکی سوئیس در گزارشی به بررسی ثروت خانوار‌ها در ۱۶۹ کشور دنیا ازجمله ایران پرداخته است.

این موسسه اروپایی ایرانی‌ها را در میان ۳۰ ملت ثروتمند در دنیا قرار داده است. خالص دارایی‌های مالی و غیرمالی خانوار‌های ایران در سال ۲۰۲۲ بالغ بر ۳۰۳۴ میلیارد دلار برآورد شده که این رقم تنها از دارایی ۲۱ کشور کمتر بوده است.

این موسسه در بخش دیگری از گزارش خود رتبه کشور‌ها از نظر سرانه ثروت خانوار‌ها را اعلام کرده و ایران را از این نظر در رتبه ۲۹ قرار داده است.

سرانه ثروت خانوار‌ها در ایران طی سال ۲۰۲۲ بالغ‌ بر ۵۱۱۴۷ دلار محاسبه شده است که این رقم بیشتر از ۱۴۰ کشور دنیا بوده است.

خانوار‌های ترکیه‌ای یک سوم خانوار‌های ایرانی در سال ۲۰۲۲ ثروت داشته اند. سرانه ثروت خانوار‌ها در ترکیه طی این سال ۱۷۵۰۰ دلار بوده که حدود یک سوم سرانه ثروت ۵۱ هزار دلاری خانوار‌های ایرانی است.

مقایسه رفاه ایران و ترکیه در دوران اردوغان

در دهه ۹۰ میلادی، وضعیت این دو کشور به هم نزدیک بود و این دو در یک مسیر توسعه قرار داشتند.

انتخاب سال ۲۰۰۳ ترکیه به روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه و شخص رجب طیب اردوغان منجر شد. در ایران هم سال ۱۳۸۴ (۲۰۰۵ میلادی) دولت غرب‌ستیز احمدی‌نژاد بر سر کار آمد. 

در همین دوران، سیاست‌هایی اتخاذ شد که به تحریم‌های هسته‌ای منجر شد. نهایتا در سال ۱۳۹۰ با اجرای تحریم‌ها، اقتصاد ایران از مسیر مشابه توسعه عقب افتاد و درجا زد.

مقایسه‌ای غم‌انگیز از اقتصاد ایران و ترکیه؛ ایران رکورد رکود را زد

سهم ایران از تجارت جهانی به ۰.۲۴ درصد در سال ۲۰۲۲ میلادی (۱۴۰۱ شمسی) رسید که پایین‌ترین میزان در تاریخ ایران است. در همین حال سهم ترکیه از تجارت جهانی به ۱.۲ درصد رسید که رکوردی تاریخی به شمار می‌رود.

در ایران تحریم‌ها و تجارت خارجی متکی به صدور مواد خام و اولیه توسط بنگاه‌های خصولتی و دولتی منجر به سقوط تاریخی و در ترکیه روابط تجاری پویا و قدرتمند با جهان و تجارت خارجی متکی به صدور کالا‌های نهایی توسط بنگاه‌های خصوصی منجر به صعود تاریخی تجارت خارجی شده است.

بیشتر بخوانید: بهترین اقتصاد آسیا متعلق به کدام کشور است؟/ رتبه اقتصادی ایران چند است؟

سهم کنونی ایران از تجارت جهانی کمتر از یک-پنجم ظرفیت و قابلیت‌های این کشور است. ایران از فرصت‌های کسب درآمد خدمات گردشگری و حمل و نقل نیز محروم مانده است. انزوای اقتصادی و تجاری و صادرات مواد خام و اولیه، سبب شده تا ایران نفوذ خود را در منطقه و جهان از دست دهد.

تحریم‌ها و بسته بودن اقتصاد ایران فرصت غارت توسط کاسبان تحریم‌ها و بنگاه‌های خصولتی، دولتی و خصوصی رانتی و غیر کارآمد را با شوک‌های قیمت ارز و کالا‌ها فراهم کرده است.

مقایسه وضعیت اقتصادی ایران و ترکیه

ترکیه توانسته در سال‌های اخیر رشد خوبی را در صنعت گردشگری کسب کند. مردم بسیاری از نقاط مختلف جهان برای دیدن تفریحات و جاذبه‌های ترکیه به شهر‌های مختلف آن سفر می‌کنند. ایرانی‌های زیادی نیز از سفر به ترکیه به‌عنوان سفری خارجی استقبال خوبی داشته‌اند. 

ترکیه علاوه‌ بر گردشگری خوب، از موقعیت جغرافیایی و قرارگرفتن بخشی از آن در آسیا و بخشی دیگر در اروپا نفع می‌برد. 

یکی از دلایلی که ترکیه توانسته وضعیت اقتصادی را بهبود بخشد، استوار بودن اقتصاد آن بر مردم و فعالیت‌های اقتصادی آن‌ها است. این در حالی است که در ایران اقتصاد بر صادرات مواد خام و اولیه تمرکز دارد.

با این‌رویه ترکیه در صنایع پایین‌دستی مانند پوشاک و نساجی و حتی لوازم‌خانگی و بخش گردشگری رشد خوبی را تجربه کرده است. توجه به بخش‌های خصوصی نیز یکی دیگر از دلایلی است که باعث شده ترکیه در سال‌های قبل از کرونا یا ۱۰ سال اخیر، رشدی ۱۲۰ درصدی در اقتصاد نسبت به ایران داشته باشد.

ایران با مشکلاتی نظیر تحریم‌ها و مشکلات دیگری هم روبه‌رو بوده که باعث شده بسیاری از پتانسیل‌های آن به عمل تبدیل نشوند، اما هنوز فرصت‌های بسیاری برای ایران در اقتصاد باقی است که باید از آن‌ها استفاده کرد.

مقایسه هزینه حمل و نقل در ایران و ترکیه

یکی از فاکتور‌هایی که برای بسیاری از مسافران و مهاجران به ترکیه مهم است، هزینه‌های حمل‌ونقل است. باید بگوییم ایران در این‌قسمت وضعیت بهتری نسبت به ترکیه داد و هزینه‌های جا‌به‌جایی در ایران ارزان‌تر هستند. البته در ترکیه امکانات مدرن و بیشتری را برای حمل‌ونقل خواهید دید که احتمالا دلیل بیشتر بودن هزینه‌ها تجهیزات بهتر باشد.

سرمایه‌گذاری‌های بسیاری در ترکیه انجام شده و همین موضوع باعث شده تا مردم در وضعیت اقتصادی متوسط روبه‌بالایی باشند. بخشی از وضع خوب اقتصادی مردم ترکیه نیز به دلیل مهاجران و گردشگران زیاد آن است. ایران نیز پتانسیل‌های خوبی برای گردشگری دارد که از آن‌ها استفاده نشده است.

مقایسه شاخص‌های اقتصادی ایران و ترکیه

نرخ ثبت شده رشد اقتصادی سال قبل ایران ۳.۴ درصد بوده که این‌رقم برای ترکیه ۱.۸ درصد است.

برای سال جاری نرخ پیش‌بینی‌شده ایران و ترکیه به ترتیب ۲.۹ و ۹ درصد است. برای سال آینده نرخی که برای ایران پیش‌بینی شده ۲ و برای ترکیه ۳.۳ درصد است.

یکی دیگر از شاخص‌ها نرخ تورم یا شاخص بهای مصرف‌کننده است که برای ایران در سال آینده ۲۷.۵ و برای ترکیه ۱۵.۴ درصد پیش‌بینی شده است.

نرخ بیکاری برای هر دو کشور عددی حدود ۱۰.۵ یا ۱۱ درصد برای سال بعد پیش‌بینی شده است. خبر‌های بد برای اقتصاد ترکیه اگر‌چه در بسیاری از موارد رشد داشته و توانسته اقتصاد خود را تا حدی حفظ کند، اما اتفاقات بدی هم برای آن رخ داده است. تغییرات نرخ لیر ترکیه در مقابل دلار آمریکا روند بدی را برای اقتصاد ترکیه نشان می‌دهد. در سال ۲۰۰۵ هر دلار معادل ۱.۳ لیر ترکیه بود، اما در سال ۲۰۱۸ نسبت آن به ۴.۸ رسید. در سال‌های اخیر نیز نصف شدن و کاهش ارزش لیر را شاهد بوده‌ایم. ترکیه با وجود همه مشکلات گفته‌شده، تحریم‌ها و مشکلاتی که ایران در بخش‌های مختلف با آن مواجه است را تجربه نکرده است.

دلایل تفاوت اقتصاد ایران و ترکیه

درآمد سرانه ایران تا سال ۱۹۸۰ بیشتر از ترکیه بوده است. از ۱۹۶۰ با شروع برنامه توسعه اقتصادی ایران این فاصله با شتاب بیشتری به نفع ایران در حرکت بوده، اما از سال ۱۹۸۰ درآمد سرانه ترکیه از ایران پیشی می‌گیرد. هم اکنون درآمد سرانه ترکیه بیش از دو برابر ایران است.

اول: تعامل بین‌المللی و تنش‌زدای ترکیه با کشور‌های پیرامون خاورمیانه و کشور‌های جهان بی‌نظیر بوده و بر مبنای منافع ملی با همه کشور‌ها اعم از مسلمان، شوروی و آمریکا در ارتباط است.

دوم: ترکیه نقاط ضعف کشور‌های پیرامون را به خوبی شناسایی کرده و با جذب توریسم، سرمایه‌های سرگردان، جذب تولیدکنندگان (به‌ویژه ایرانی که تحت تاثیر تحریم‌ها دچار مضیقه‌های مختلفی هستند)، جذب مهاجران به شرط انتقال سرمایه مالی و مهاجرپذیری است، توانسته رشد خوبی را در اقتصادش ایجاد کند.

سوم: با ایجاد بستر لازم، قوانین تسهیل‌کننده، اعطای شهروندی راحت، ایجاد تسهیلات لازم برای پذیرش موقت و دایم و ایجاد تسهیلات برای جذب توریسم توانسته است سرمایه‌های خوبی را جذب کند.

چهارم: دولت ترکیه در سطح کلان با بهره‌گیری از گسترش بخش خصوصی و افزایش رقابت، کاهش تقاضای داخلی و توسعه صادرات، ایجاد سازوکار و تشویق برای جذب سرمایه خارجی، افزایش بهره‌وری و استفاده از تکنولوژی توانسته است برنامه توسعه و رشد اقتصادی را تداوم بخشد.

پنجم: در بخش سیاست‌گذاری پولى نیز توانسته است نرخ تورم را به زیر ۵ درصد کاهش دهد. در بخش ارزی نیز با تغییر از نظام ارزی ثابت به نظام ارزی شناور توانسته به احیای ارزش پول داخلی کمک کند که این امر باعث رضایتمندی شهروندان و ایجاد ثبات سیاسی در این کشور شده است.
ششم: ایجاد ثبات سیاسی (محفوظ بودن یک رژیم از تهدید براندازی داخلی از طریق انقلاب یا شورش را ثبات سیاسی نامیده‌اند). این مهم از چهار طریق مدیریت و ایجاد شده است:

۱- شرایط اقتصادی، مانند بیکاری، تورم، سقوط ارزش پول کشور
۲- وقایع سیاسی که می‌تواند موجب تغییر دولت شوند، مانند اعتصابات عمومی و ترور‌های سیاسی
۳- ساختار‌های سیاسی، مانند سیستم انتخاباتی
۴- شرایط بین‌المللی

هفتم: سایر موارد شامل داشتن برنامه توسعه بلندمدت، گماردن افراد کاربلد در راس امور اقتصادی و به‌موقع، حمایت از بنگاه‌های کوچک اقتصادی، بازکردن بازار ترکیه به تجارت جهانی، ساخت یکصد سد عظیم برای گسترش محصولات کشاورزی برای تامین موادغذایی آتی ترکیه و صادرات محصولات غذایی، سرکوب و مدیریت سریع بحران‌های اقتصادی، تعامل و انعطاف لازم در روابط بین‌الملل.