همکاری‌های اقتصادی - تجاری ایران و پاکستان به کدام سو می‌رود؟

اقتصاد۲۴-روند تکمیل خط لوله گازی ایران به پاکستان طی سالیان اخیر، با فراز و فرود‌های زیادی همراه بوده، به طوری که در مقاطعی، پیشرفت‌هایی در بخش‌هایی از آن اتفاق افتاده؛ اما هر بار بنا به دلایلی که عمدتا از طرف پاکستانی مطرح شده، به حالت تعلیق درآمده است.

حالا، اما جدیدترین بهانه برای توقف اجرایی کردن خط لوله صلح، احتمالا مسائل مربوط به تنش‌های اخیر سیاسی و نظامی میان دو کشور خواهد بود. اگرچه این تنش‌ها خیلی زود میان طرف حل و فصل شد؛ اما وقوع آن حتی به صورت مقطعی و محدود، نگرانی‌هایی را برای تبادلات تجاری و اقتصادی دو کشور ایجاد کرده است؛ به طوری که از همان زمان حادث شدن این تنش ها، تحلیلگران اقتصادی هشدار دادند که در صورت تشدید درگیری و تنش پروژه مشترک خط لوله گازی ایران و پاکستان به صورت جدی با مخاطره مواجه خواهد شد

پیش از این البته پاکستان هر بار بنا بر دلایل موجه و ناموجهی نسبت به اجرا و تکمیل خط لوله صلح تاخیری را ایجاد کرده بود و حتی مدتی پیش، این کشور متعهد شد که بابت تاخیر‌های غیرموجهش در تکمیل خط لوله رضایت ایران را جلب کند، در غیر این صورت مجبور به پرداخت غرامت حدود ۲۰ میلیارد دلاری به ایران خواهد شد.

در این راستا، حتی وزیر نفت پاکستان به پارلمان این کشور اعلام کرده بود که پاکستان به دنبال تعلیق تعهدات قراردادی خود در پروژه چند میلیارد دلاری خط لوله گاز ایران - پاکستان است؛ چراکه به گفته آن‌ها تحریم‌های آمریکا اجازه پیشبرد و تکمیل این پروژه و انجام تعهدات پاکستان را نمی‌دهد. از این منظر در حال حاضر قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و احتمالا تنش‌های اخیر میزان و درجه این ابهام را بیشتر هم خواهد کرد.

کارشناسان معتقدند در صورتیکه چنین تنش‌هایی میان دو کشور تکرار شود، می‌تواند مناسبات اقتصادی میان دو کشور را تا حدود زیادی تحت تاثیر قرار دهد و حتی حجم تجارت میان دو کشور که در حال حاضر حدود ۳ میلیارد دلار است، به مسیر نزولی وارد کند.

در این باره محمدعلی خطیبی، نماینده اسبق ایران در هیات عامل اوپک در گفتگو با خبرنگار «اقتصاد آنلاین» می‌گوید: قبل از تنش‌های اخیر میان ایران و پاکستان طرف ایرانی تقریبا پروژه خط لوله را انجام داده بود و خط لوله از طرف ایران به انجام رسیده بود؛ ولی طرف پاکستانی از طرف خود آن را اجرا نکرد؛ چنانچه این خط لوله بخواهد اجرایی شود، باید دو طرف این خط را بهم برسانند و متصل کنند؛ ضمن اینکه بحث قیمت هم در این میان مطرح است و باید دو طرف در رابطه با قیمت با هم توافق کنیم.

او ادامه داد: به دلایل مختلف طرف مقابل پیش از اینکه بحث‌های اخیر پیش بیاید مسئولیت خود را بنا به دلایلی که خودشان می‌دانند، در این پروژه انجام نداد؛ یعنی خود پاکستانی‌ها قرارداد را انجام ندادند؛ ولی ایران تعهداتش را انجام داد و خط لوله را تا مسیری که باید می‌رساند، رسانده بود. از این جهت است که موضوع خط لوله خیلی ارتباطی با تنش‌های اخیر ندارد؛ همانطور هم که دیدیم این مسایل و تنش‌ها خیلی سریع برطرف شد.

در طول حدود ۴۰ سال اخیر همواره مرز‌های شرقی ما از طریق عواملی که در داخل پاکستان بوده اند، تهدید شده و خسارت‌هایی هم به ما زده اند، ولی همواره ایران خویشتن داری کرده است؛ اما در این مرحله ایران قصد داشت که علامتی نشان بدهد که خویشتن داری حدی دارد؛ یعنی نباید عوامل آن طرف خیلی آزادانه وارد شوند و ضرباتشان را به ما بزنند و بعد دوباره به آن طرف برگردند. در واقع ایران طی ۴۰ سال گذشته همواره به دنبال ثبات و امنیت در مرز‌های شرقی خود بوده است.

به گفته خطیبی، به نظر می‌رسد که در بحث خط لوله، پاکستانی‌ها و هندی‌ها بیشتر ملاحظات اقتصادی دارند؛ به نظر نمی‌رسد که تنش‌های اخیر تاثیری بر این موضوع بگذارد؛ ضمن اینکه خود تبادل این خط لوله که اسم آن هم خط لوله صلح است، می‌تواند به رفع موانع و مشکلات کمک زیادی کند و به عنوان یک عامل از بین برنده چالش‌های میان دو کشور عمل کند.

گفتنی است که بر اساس توافقنامه‌ای که در سال ۲۰۰۹ میلادی بین دو کشور امضا شد، پروژه خط لوله گاز قرار بود تا دسامبر ۲۰۱۴ میلادی تکمیل شود و روزانه ۲۱.۵ میلیون مترمکعب گاز به پاکستان تحویل داده شود. در واقع قرار بود که هر یک از دو طرف مسئولیت ساخت خط لوله در خاک خود را بر عهده بگیرند و پاکستان به میزان زیادی آنچه مربوط به تکمیل خط لوله در خاک خود بود را انجام نداد.