از روند نزولی «مشارکت» در ایران تا «صف بلند» رأی دادن در ترکیه / رابطه بین آزادی احزاب و میزان مشارکت در انتخابات

اقتصاد۲۴- ردر یک سال گذشته کشور‌های گوناگون در منطقه شاهد برگزاری انتخابات بوده‌اند. ایران انتخابات مجلس شورای اسلامی را به تازگی پشت سر گذاشته، عراق پس از ۱۰ سال انتخابات شورای استانی برگزار کرده و پاکستان انتخابات پارلمانی داشت. ترکیه هم یکی از سخت‌ترین انتخابات‌های ۱۰۰ سال اخیر را که منجر به انتخاب دوباره اردوغان به عنوان رئیس‌جمهور بود از سر گذرانده است. اما وجه تمایز و تشابه این انتخابات‌ها کدامند؟

انتخابات ایران؛ روند نزولی مشارکت

به‌طور میانگین نرخ مشارکت در انتخابات‌های مجلس شورای اسلامی از ابتدای انقلاب ۵۴درصد بوده است و بیشترین نرخ مشارکت در انتخابات دوره پنجم با ۷۱ درصد مشارکت رقم خورده است. با این‌حال در دو دوره گذشته نرخ مشارکت در مقایسه با ادوار قبلی انتخابات، پایین آمده است. در سال ۱۳۹۸ نرخ مشارکت ۴۲/۵۷ درصد گزارش شده و آنطور که وزیرکشور اعلام کرده در انتخابات اخیر مجلس و خبرگان، ۴۱ درصد از واجدین شرایط رای داده‌اند. در دوره دهم و پیش از آنکه نرخ مشارکت به کمتر از ۴۵ درصد برسد، ۶۱.۶ درصد از واجدین شرایط در انتخابات مجلس و خبرگان رای داده بودند.

آمار انتخابات ریاست‌جمهوری هم دست‌کمی از مجلس ندارد. نرخ مشارکت رای‌دهندگان در انتخابات سال ۱۴۰۰ که منجر به تشکیل دولت سیزدهم شد، ۴۸.۸ درصد بوده که پایین‌ترین نرخ مشارکت در انتخابات ریاست‌جمهوری از سال ۱۳۵۷ تاکنون است. این رقم در شرایطی اعلام شده که در انتخابات سال ۱۳۹۶، بیش از ۷۳درصد از کسانی که به سن رای‌دهی رسیده بودند، در انتخابات شرکت کردند.

در ایران اهمیت و جایگاه احزاب از سال ۱۳۷۶ بیشتر شد. در انتخابات‌های بعد از این سال، احزاب به دو گروه اصول‌گرا و اصلاح‌طلب تقسیم شدند. در سال‌هایی که احزاب اصلاح‌طلب یا میانه‌رو شرکت جدی‌تری در انتخابات داشتند، مانند آنچه در انتخابات سال ۹۴ افتاد، نرخ مشارکت بیش از سال‌های دیگر بوده است. در انتخابات‌هایی که احزاب اصول‌گرا صحنه را در دست داشته‌اند، مانند دوره هشتم و یازدهم و دوازدهم نرخ مشارکت ۵۰ درصد یا کمتر از آن بوده است.

در انتخابات امسال اصول‌گرایان فعالیت انتخاباتی خود را در قالب دو تشکل اصلی خود یعنی شورای ائتلاف و شورای وحدت آغاز کردند و ائتلاف امنا هم در کنار آن‌ها فعالیت داشت. ائتلاف صدای ملت که از سوی علی مطهری به‌راه افتاد، مهم‌ترین تشکل میانه‌رو‌ها به حساب آمد. تعداد زیادی از چهره‌های میانه‌رو و اصلاح‌طلب شاخص در انتخابات سال ۱۴۰۲؛ نتوانستند نظر شورای نگهبان را به خود جلب کرده و در نتیجه رد صلاحیت شدند.

از ۲۹۰ کرسی، تکلیف ۲۴۵ کرسی در دور نخست مشخص شد. برای اصولگرایان بیشترین سهم کرسی‌ها به شورای ائتلاف رسید. صدای ملت که ترکیبی از مستقلین، اعتدالیون و اصلاح طلبان بود بین ۴۵ تا ۶۰ کرسی بدست آوردند. تکلیف ۴۵ کرسی نیز هنوز مشخص نشده است.

انتخابات پاکستان؛ تقریبا نیمی از مردم شرکت کردند

انتخابات پاکستان ماه گذشته در این کشور در شرایطی دشوار برگزار شد. ۴۸ درصد از واجدین شرایط رای دادن، در این انتخابات شرکت کردند. این در حالیست که نرخ مشارکت در انتخابات سال ۲۰۱۸، ۵۱ درصد بوده است. به‌نظر می‌رسد کاهش میزان رای دهندگان به زندانی شدن عمران خان و از هم گسیختن حزبش مرتبط است. پیش از انتخابات هم حزبی‌های عمران خان مجبور شدند به صورت مجزا وارد انتخابات شوند.

بیشتر بخوانید:آخرین پیش بینی‌ها از میزان مشارکت در انتخابات ۱۱ اسفند/فاصله ۴۰ درصدی از پایداری تا اصلاح طلبی + جدول

در انتخابات امسال پاکستان دو حزب اصلی پاکستان یعنی حزب مردم و حزب نواز شرکت داشتند. اگر شرایط عادی بود، حزب تحریک انصاف هم در انتخابات مشارکت داشت. اما از آنجایی که عمران خان قبل از انتخابات راهی زندان شد و حزبش نتوانست به صورت منسجم در انتخابات شرکت کند، اعضای حزب به صورت تکی وارد انتخابات شده و پیروزی عمده‌ای به دست آوردند. در نهایت اعضای سابق حزب عمران خان به دلیل اینکه او در زندان بود نتوانستند در تشکیل دولت نقشی داشته باشند و به‌جای آن‌ها حزب مردم و نواز دست به یکی کرده و موفق به تشکیل دولت شدند.

قدرت در پاکستان عموما بین خانواده‌های نواز شریف و بوتو-زرداری دست به دست می‌شود. عمران خان هم به پشتوانه شهرت ورزشی خود در سال‌های اخیر موفقیت‌های بزرگی به دست آورد که بالاخره امسال با حکم زندان و البته منحل شدن حزب، عملا نتوانست موفقیتی به دست بیاورد. طرفداران عمران خان معتقدند دو حزب دیگر با هدف کنار زدن حزب جدید، به دنبال آن هستند تا قدرت را با هیچ گروه دیگری تقسیم نکرده و روند همیشگی سیاست را در پاکستان پیگیری کنند.

انتخابات عراق با حضور پررنگ احزاب و مشارکتی ثابت

آخرین انتخابات پارلمانی که در عراق برگزار شد، از نظر تعداد شرکت‌کنندگان نتوانست دولت عراق را راضی کند. انتخابات سال ۱۴۰۰، زودهنگام و به‌دلیل اعتراضات داخلی در این کشور برگزار شد. ناظران بین‌المللی انتخابات عراق را زیرنظر گرفتند تا از سلامت آن مطمئن باشند.

بیشتر بخوانید:حملات تند زاکانی به اصلاح‌طلبان: محصول انتخابات آزاد شما نجفی است

به گفته کمیسیون انتخابات دست کم ۱۶۷ حزب و بیش از ۳۲۰۰ نامزد برای ۳۲۹ کرسی در این انتخابات رقابت کرده بودند که نشان از اهمیت چنین انتخاباتی در وضعیت حساس عراق داشته است. در این کشور تقریبا همه احزاب آزادانه فعالیت دارند و نامزد‌ها برای اینکه در انتخابات و صحنه سیاسی عراق شرکت کنند نیاز به مجوز به غیر از موافقت احزاب عراقی ندارند.

دولت عراق سال ۲۰۲۱ اعلام کرد ۶۶ درصد از واجدین شرایط شرکت در انتخابات پارلمانی، برگه رای گرفته‌اند. البته این به معنای آن نیست که همه آن‌ها پای صندوق‌های رای رفته باشند. اما به‌هر حال کمیسیون انتخابات همان میزان ۶۶ درصد را به‌عنوان مشارکت مردم عراق در انتخابات اعلام کرد.

انتخابات ترکیه؛ مشارکت چشمگیر

بیش از ۸۴ و نیم درصد از جمعیت رای‌دهندگان ترکیه در انتخابات سال ۲۰۲۳ شرکت کردند که رقمی چشمگیر به‌نظر می‌رسد. انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در ماه مه ۲۰۲۳ همزمان با انتخابات پارلمانی در راستای تعیین رئیس‌جمهور برای یک دوره پنج ساله برگزار شد. اردوغان، که نامزد اصلی حزب عدالت و توسعه بود، برای انتخاب مجدد به عنوان نامزد مشترک ائتلاف خلق، که شامل حزب حرکت ملی و دو حزب کوچک‌تر دیگر است، شرکت کرد. اتحاد ملت، متشکل از شش حزب مخالف از جمله حزب اصلی اپوزیسیون حزب جمهوری خلق، کمال قلیچ‌دار اوغلو رهبر حزب جمهوری خلق را به عنوان نامزد ریاست جمهوری معرفی کرد.

در حقیقت انتخابات مهم ۲۰۲۳ که در آن اردوغان با کمی خوش‌شانسی رای آورد و رقیب هم در نوع خود خوش درخشید، مبارزه‌ای بین حزب عدالت و توسعه و حزب جمهوری خلق بود که نزدیک به یک صده عمر دارد. حزب جمهوری خلق اساس سیاست‌ورزی خود را بر روی همان اصولی پایه‌گذاری کرده که آتاتورک به آن معتقد بود و در مقابل حزب عدالت و توسعه در این سال‌ها از ایده‌های اصلی اتاتورک و جمهوری ترکیه تا اندازه زیادی فاصله گرفته است.

در ترکیه انتخابات‌ها معمولا با حضور چشمگیر مردم انجام می‌شود. جمهوری برای مردم ترکیه از اهمیت زیادی برخوردار است و همین کلمه است که آن‌ها را ملزم به ایستادن در صف‌های رای می‌کند. احزاب در این کشور از آزادی نسبی برخوردارند که هر چند در سال‌های اخیر این آزادی محدود شده، اما کماکان تا اندازه زیادی کارکرد خود را حفظ کرده‌اند و در انتخابات‌ها نقش‌آفرینی می‌کنند.