سیاست اردوغان در قبال اسرائیل چگونه نتیجه معکوس داشته است؟

اقتصاد۲۴- هنگامی که "رجب طیب اردوغان" رئیس جمهور ترکیه در اوایل سال جاری برای انتخابات محلی در پایگاه رای محافظه کاران در ساکاریا در جمع هزاران نفر سخنرانی می‌کرد حال و هوای شادی داشت. با این وجود، چند لحظه پس از آن بنری در میان جمعیت ظاهر شد و حال و هوای جمع را تغییر داد. روی بنر نوشته شده بودد:"به ننگ تجارت با اسرائیل پایان دهید".

در حالی که دوربین‌ها بر روی بنر متمرکز شدند مأموران در آن مراسم به سرعت آن را حذف کردند و معترضان را از صفوف حضار جدا کردند. اردوغان در مورد این بنر توضیحی نداد و مشخص نیست که آیا آن را دیده است یا خیر. یک ماه بعد حزب حاکم عدالت و توسعه حزب تحت رهبری اردوغان در رقابت شهرداری ساکاریا پیروز شد، اما سهم آرای آن در مقایسه با انتخابات شهرداری سال ۲۰۱۹ میلادی ۱۸ درصد کاهش یافت. حزب عدالت و توسعه سه ناحیه را به یک حزب اسلامگرای جدید به نام "رفاه نو" واگذار کرد حزبی که به شدت برای قطع روابط ترکیه با اسرائیل تلاش کرده و شعار‌های انتخاباتی را بر جنگ غزه متمرکز کرده بود.

آن حزب در سراسر ترکیه توانست آرای حزب عدالت و توسعه را بشکند و با تقسیم آرای رای دهندگان محافظه کار موضع نامزد‌های حزب حاکم را تضعیف کرد. حزب عدالت و توسعه در نهایت در پنج شهر بزرگ ترکیه متحمل شکست شد و شاهد کاهش قابل توجه آرا در سراسر کشور بود که منجر به برتری حزب جمهوری خواه خلق شد. این اتفاق نظر وجود دارد که مشکلات اقتصادی کشور از جمله کاهش حقوق بازنشستگی و حقوق واقعی در بحبوحه تورم سرسام آور نقش اصلی را در شکست انتخاباتی حزب عدالت و توسعه ایفا کردند.

به گفته منابع حزبی علیرغم آن که ادامه تجارت ترکیه با اسرائیل بزرگ‌ترین موضوعی نبود که رای دهندگان محافظه کار را به ماندن در خانه یا رای دادن به احزاب دیگر ترغیب کرد، اما یکی از عوامل تاثیرگذار بود به گونه‌ای که حتی اردوغان نیز در اوایل هفته جاری در نشست حزبی در مورد نتایج انتخابات به آن اذعان کرد.

اردوغان روز سه شنبه درباره بدترین شکست حزب عدالت و توسعه در انتخابات از سال ۲۰۰۲ میلادی به این سو گفت:"متاسفانه، حتی در مورد مسئله‌ای مانند بحران غزه که ما هر کاری از دستمان برمی آمد انجام دادیم و بهای آن را پرداخت کردیم نتوانستیم از حملات سیاسی جلوگیری کنیم و نتوانستیم برخی از مردم را متقاعد نماییم".

روابط تجاری ترکیه و اسرائیل

چگونه این اتفاق امکان پذیر شد؟ "ئیسرائیل کاتز" وزیر امور خارجه اسرائیل گفته که به نظر می‌رسد رای دهندگان ترکیه اردوغان را به خاطر حملات لفظی او به اسرائیل تنبیه می‌کنند. این به دنبال اظهارات سال گذشته "الی کوهن" وزیر انرژی اسرائیل است که گفته بود ترکیه "میزبان تروریست‌های بزرگ و مشوق سازمان‌های تروریستی" علیه اسرائیل است. از زمان حمله حماس به اسرائیل در تاریخ ۷ اکتبر و پس از آن جنگ اسرائیل علیه غزه که اردوغان آن را مصداق نسل زدایی خوانده ترکیه به تدریج انتقادات خود را از تل آویو افزایش داده است. آن کشور سفیر خود در اسرائیل را برای مشورت فراخواند، گفتگو‌ها با اسرائیل بر سر موضوع انرژی را به حالت تعلیق درآورد و از فلسطین در صحنه بین المللی از مجمع عمومی سازمان ملل تا پایتخت‌های غربی از طریق گروه تماس غزه حمایت کرد. آنکارا هم چنین ایده ایجاد سیستم ضمانت برای حرکت به سوی تحقق راه حل دو دولتی را مطرح کرد.

در ماه‌های اولیه جنگ غزه در حالی که پایتخت‌های غربی از جنگ اسرائیل علیه غزه حمایت می‌کردند اردوغان از تریبون خود برای افشای اقدامات اسرائیل و مصداق نسل زدایی بودن آن استفاده کرد. براساس داده‌های دولت اسرائیل ترکیه به همراه امارات متحده عربی بزرگترین کمک کننده کمک‌های بشردوستانه به غزه است در حالی که ده‌ها بیمار فلسطینی برای مداوا از غزه به ترکیه سفر کرده‌اند. با این وجود، اردوغان از اقدامات تنبیهی بیش‌تر خودداری ورزیده است. استدلال او این بوده که چنین اقداماتی در گذشته زمانی که آنکارا با بحران‌های دیگری با تل آویو مواجه شده بود کارساز نبودند. اگرچه از حجم تجارت دوجانبه ترکیه با اسرائیل از تاریخ ۷ اکتبر به این سو به میزان ۳۳ درصد کاسته شده، اما با این وجود تجارت دوجانبه کماکان تاکنون ادامه یافته است.

سال گذشته در حالی که نمایندگان پارلمان ترکیه و محافل حامی دولت شرکت‌هایی را که متهم به حمایت از اسرائیل هستند تحریم کردند یک روزنامه نگار ترک شروع به توجه به حجم تجارت میان ترکیه و اسرائیل کرد. "متین جیهان" که به دلیل گزارش‌های قبلی خود در مورد قتل یک دختر ترک در تبعید در آلمان زندگی می‌کند اطلاعات را با استفاده از داده‌های منبع باز در مورد تجارت دریایی مورد ارزیابی قرار داد. او در تاریخ ۱۲ نوامبر در حساب کاربری اش در توئیتر نوشته بود:"در حالی که قتل عام اسرائیل ادامه دارد من کشتی‌هایی را که از ترکیه به سوی اسرائیل حرکت می‌کنند را فهرست کردم".

او بعدا فهرست دیگری را به اشتراک گذاشت و افزود:"به طور متوسط روزانه هفت کشتی از بنادر خود به اسرائیل فرستاده ایم. ما دیروز ۱۳ کشتی دیگر فرستادیم".

بیشتر بخوانید: اردوغان صدای ملت را شنید

از آنجایی که او شروع به انتشار منظم اسامی کشتی‌هایی کرد که بین اسرائیل و ترکیه در حال حرکت بودند توئیت هایش میلیون‌ها بازدید کسب کرد. او گفته بود"نفت خام، سوخت، آهن و فولاد و لجستیک اسرائیل از طریق بنادر ما تامین شده است". جیهان هم چنین نام افراد و شرکت‌های نزدیک به دولت ترکیه که با اسرائیل تجارت می‌کنند را فاش ساخته است. او در توئیتی در تاریخ ۱۳ نوامبر پرسیده بود:"آیا می‌دانید مالک کشتی "هاتای" که در حال حاضر در بندر حیفا در اسرائیل پهلو گرفته کیست؟ "ابراهیم گولر" نامزد انتخابات شهرداری هاتای از حزب عدالت و توسعه. علیرغم کشتار در غزه ترکیه بی وقفه به ارسال محموله به اسرائیل ادامه می‌دهد". گولر بعدا گفت که کشتی را پیش از تاریخ ۷ اکتبر فروخته است. جیهان اخیرا اشاره کرد که آنکارا کماکان اجازه فروش تجهیزات شکار را از طریق شرکت‌های خصوصی به اسرائیل داده است.

در موضوع تجارت آنکارا اعتقادی به تنبیه دسته جمعی جامعه اسرائیل از طریق قطع کامل روابط ندارد امری که بر فلسطینیان در سرزمین‌های اشغالی تاثیر منفی می‌گذارد. حتی پس از کشتار ماوی مرمره در سال ۲۰۱۰ میلادی ترکیه به روابط تجاری دوجانبه خود با اسرائیل پایان نداد. با این وجود، افشاگری جیهان موجی از انتقادات را در میان رای دهندگان سنتی حزب عدالت و توسعه برانگیخت. گروه‌های کوچکی در کارزار‌های انتخاباتی اردوغان حضور یافتند و بنر‌هایی در دست داشتند که در آن خواستار پایان دادن به تجارت ترکیه با اسرائیل شده بودند. برخی از معترضان هفته گذشته در جریان تجمع در منطقه سلطان بیلی در استانبول برای مدت زمان کوتاهی بازداشت شدند.

برخی دیگر با نوشتن "غزه" یا "پایان دادن به تجارت با اسرائیل" روی برگه‌های رای خود در روز انتخابات مخالفت شان را با سیاست تجاری دولت نشان دادند.

"احمد توران هان" کارشناس نظرسنجی اوایل هفته جاری به "میدل ایست آی" گفته بود که ادامه تجارت آنکارا با اسرائیل برخی از رای دهندگان عمیقا محافظه کار را به سوی حزب رفاه نو سوق داد حزبی که به شدت در مورد این موضوع از جمله سیاست‌های پولی مبتنی بر نرخ بهره بالا و سگ‌های ولگرد کارزار انتخاباتی برگزار کرده بود.

"عمر بولات" وزیر تجارت ترکیه هفته گذشته اظهار داشت که از زمان حمله به غزه "موسسات و شرکت‌های دولتی هرگز با اسرائیل معامله نکرده اند".

با این وجود، جیهان سند دیگری را در روز چهارشنبه منتشر کرد که نشان می‌داد "اِتی مادن" شرکت دولتی استخراج معدن ترک متعلق به بخش دولتی ۲۱ تن اسید بوریک در قالب پودر را در تاریخ یکم آوریل به یک شرکت بزرگ اسرائیلی که مواد شیمیایی مختلف تولید می‌کند تحویل داده است. نه دولت ترکیه و نه آن شرکت در این باره اظهارنظری نکرده اند. "فاتح اربکان" رهبر حزب رفاه نو به سرعت از این فرصت استفاده کرد و همان سند را در فضای مجازی به اشتراک گذاشت. او نوشت:"ما به عنوان حزب رفاه نو یک بار دیگر از مسئولان می‌خواهیم که هر چه زودتر از شر این طاعون بزرگ خلاص شوند"!

همانطور که اردوغان گفت دولت ممکن است نیاز به تعدیل سیاست خود در مورد اسرائیل داشته باشد، زیرا او از قضاوت ناعادلانه توسط عموم مردم گلایه دارد و این امر می‌تواند منجر به نیاز به بازرسی بهتر تجارت با اسرائیل در هفته‌های آتی و رد کالا‌هایی شود که می‌توانند برای مقاصد نظامی مورد استفاده قرار گیرند. در غیر این صورت وضعیت فعلی ممکن است به تضعیف دسترسی اردوغان به رای دهندکان متدین به شکلی شدیدتر بیانجامد. به سختی می‌توان گفت که آیا این می‌تواند باعث آسیب دائمی در میان رای دهندگان به او و حزب اش شود یا خیر، اما همگان می‌دانند که اردوغان تا چه اندازه نسبت به گروه‌های رای دهنده خود حساس است.