همه آنچه باید درباره سریال حشاشین بدانیم

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: سریال حشاشین یا The Assassins محصول ۲۰۲۴ در کشور مصر است. سریال حشاشین با کارگردانی «پیتر میمی» روایت تاریخی درباره حیات و حوادث مرتبط با حسن صباح، بنیان‌گذار دولت اسماعیلیه در ایران است و قرار بود بعد از ماه رمضان در اکثر کشور‌های عربی پخش شود، اما بنا بر مسائلی شروع آن از ابتدای ماه رمضان بود.

این سریال مورد استقبال جوانان عرب قرار گرفته است، اما برخی از اخوان المسلمین و طرفداران آن‌ها به پخش آن واکنشی تند نشان دادند. اخوانی‌ها اعتقاد دارند که سازندگان این سریال با تبعیت از مراحل مذهبی و سیاسی حسن صباح، به نقد سیاست‌های اخوان المسلمین پرداخته‌اند.

داستان سریال حشاشین در قرون وسطی ایران و خاورمیانه روایت می‌شود و به بررسی زندگی و فعالیت‌های گروه حشاشین می‌پردازد. این گروه به رهبری حسن صباح، که با نام حسن صباح‌الدین هم شناخته می‌شود، در دوران حکومت نزدیک‌السلطنه و شاه‌سلطانی سلجوقیان و ایلخانیان فعالیت می‌کردند. آن‌ها به عنوان مزدوران و متجاوزان معروف بودند که وظیفه داشتند تا در صورت نیاز به دستور و مسئولیت حاکمان، اقدام به قتل و کشتار و یا سایر عملیات‌های نظامی و جاسوسی می‌کردند.

این سریال به نقد و بررسی عمیق این گروه تاریخی و ماجرا‌های آن می‌پردازد و تلاش می‌کند تا شخصیت‌ها و وقایع را به تصویر کشیده و به نمایش بگذارد. از جمله افرادی که در کنار حسن صباح در این سریال او را همراهی می‌کند، شاعر بنام و معروف عمر خیام است. از دیگر موضوعاتی که در این سریال مورد بررسی قرار می‌گیرد، روابط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آن دوران و تأثیرات حشاشین بر جریانات تاریخی و سیاسی زمان خود است.

سریال حشاشین با بازی بازیگرانی همچون کریم عبد العزیز در نقش حسن صباح، فتحی عبدالوهاب در نقش نظام‌الملک، میرنا نورالدین در نقش دنیا زاد، احمد عید در نقش زید بن سیحون، اسلام جمال در نقش سلطان ملکشاه یکم، رنیکلاس معاوض در نقش خیام، سامی الشیخ در نقش کیا بزرگ‌امید، سارا الشامی در نقش نورهان ساخته شده است و توانسته است توجه بسیاری از بینندگان را به خود جلب کند.

سریال آکشن، درام، مذهبی و تاریخی حشاشین

سریال الحشاشین که ساخت آن ماه‌ها زمان برده، با تمرکز بر شخصیت اصلی یعنی حسن صباح با بازی کریم عبدالعزیز، در مجموع سریالی است که هم به دلیل داستان آن و هم مناسبت پخش آن در ماه رمضان و هم افسانه‌ها و اسطوره‌های مرتبط با آن برای بسیاری از بینندگان خاورمیانه‌ای و شمال آفریقا جذاب است و راز موفقیت آن نیز همین است؛ اما گذشته از آن‌که ربط چندانی به واقعیت ندارد، آنچنان مجذوب شخصیت اصلی شده که حتی در کارگردانی، میزانسن و تدوین هم برخی قواعد از جمله پیوند نزدن دو نمای مشابه، ولی ناهمزمان در روایت را هم چندان رعایت نمی‌کند.

سریال با وجود موفقیت نسبی در بازنمایی قلعه الموت و برخی اماکن تاریخی، اما از نمایش دربار پر زرق و برق سلجوقیان و لشگریانش و همچنین کاخ و دربار کاپتی در فرانسه درمانده و به چند نمای مشابه در آنجا اکتفا می‌کند. با این حال برای مخاطب عام عرب و ایرانی، موضوع سریال با ترکیبی از درام و اکشن و زمینه‌های مذهبی و تاریخی چنان جالب است که صرفنظر از تنوع دیدگاه‌ها، راغب به تماشای آن باشند.

نقد و بررسی سریال حشاشین

سریال حشاشین با استقبال خوبی از سوی مخاطبان و منتقدان روبرو شد. بسیاری از مخاطبان از داستان جذاب، شخصیت‌های قوی و جلوه‌های ویژه چشمگیر سریال لذت بردند. همچنین منتقدان نیز از سریال به خاطر جسارت در پرداختن به موضوعات حساس مانند خشونت و مذهب و همچنین به خاطر کیفیت بالای ساخت آن تمجید کردند. همچنین گویش محاوره‌ای که شخصیت‌های سریال به آن صحبت می‌کنند انتقاد‌های زیادی را برانگیخت، به خصوص که سریال تاریخی است و زبان شخصیت‌های سریال باید عربی کلاسیک باشد.

اسماعیلیه چه کسانی هستند؟

برای درک داستان واقعی حشاشین، لازم است آن را در دل اتفاقات سیاسی و مذهبی جهان اسلام درک کنیم. اصل ماجرا برمی‌گردد به انشعاب تاریخی بین مسلمانان اهل سنت و شیعه بعد از رحلت حضرت محمد (ص) در سال ۶۳۲ میلادی. این انشعاب بر موضوع جانشینی متمرکز بود. شیعیان بر این باورند که حضرت محمد (ص) جانشینی برای خود انتخاب کرد که او پسر عمو و داماد ایشان یعنی علی‌بن‌ابی‌طالب بود، در حالی که اهل سنت معتقد بودند پیامبر چنین کاری نکرده است.

بیشتر بخوانید: سریال حشاشین غیرمجاز است

اوضاع پس از درگذشت امام جعفر صادق (ع) در سال ۷۶۵ پیچیده‌تر شد و در داخل شیعیان هم انشعاب رخ داد. گروه بزرگتر شیعه اثنی‌عشری بود که اعضای آن بر این باورند که سلسله جانشینی برحق با غیبت امام دوازدهم که هنوز هم پیروانش منتظر ظهور او هستند، پایان یافت. گروه دیگر اسماعیلیان بودند که نامشان برگرفته از اعتقاد آن‌ها به امامت اسماعیل بن جعفر، پسر ارشد امام جعفر صادق، بود. اما حتی در درون اسماعیلیه هم انشعاب دیگری رخ داد که با مرگ امام هجدهم اسماعیلی در سال ۱۰۹۴ که هشتمین خلیفه امپراتوری فاطمی مستقر در قاهره هم بود، آغاز شد.

زمانی که المستنصر‌بالله درگذشت، دو فرزند او سر جانشینی وارد منازعه شدند. یکی از دو پسر نزار بود که از سوی پدر به‌عنوان وارث اصلی تعیین شده بود، دیگری، برادر کوچکترش، احمد مستعلی که با کمک افضل شاهنشاه، وزیر و فرمانده ارتش مصر، برتخت نشست. براساس همین اختلاف جانشینی بود که جامعه اسماعیلیه به دو جناح نزاری و مستعلی تقسیم شد. از اینجاست که حسن صباح، وارد داستان می‌شود. او مُبلغ یا داعی اسماعیلیه بود، که برای فاطمیون در ایران کار می‌کرد.

ماجرای حسن صباح با فرقه اسماعیلیه

حسن صباح که در سال ۱۰۹۰ پایگاه خود را در قلعه الموت در بخش‌های کوهستانی ایران تأسیس کرد، در حال مقابله با یک دشمن نظامی بسیار قدرتمند به نام سلجوقیان بود. درباره حسن صباح، مثل همه اسطوره‌ها و نامداران تاریخ، روایات متفاوت و متضاد هستند. عده‌ای او را مصلحی آزاداندیش می‌دانند که بر خلفای عباسی و بر ترکان سلجوقی شورید و به دنبال استقلال و عدالت و جامعه‌ای مرفه بود. برخی هم او را یک مذهبی تندرو می‌دانند که برای رسیدن به مقاصد و جاه‌طلبی‌هایش هیچ حد و مرزی را به رسمیت نمی‌شناخت و همه را فدا می‌کرد.

در حکایت مارکوپولو درباره فرقه اسماعیلیه و «باغ مخفی بهشت» آن‌ها تأثیر جدی بر تصورات و نوشته‌های پس از او داشته باشد، چون مارکوپولو در توصیفاتی دروغ‌پردازانه و اغراق‌آمیز از باغ‌هایی می‌گوید که سربازان حسن صباح در آن به لذت‌جویی و مصرف مخدر می‌پرداختند؛ حکایت‌هایی که «حشاشین» برگرفته از آن ساخته شده است.

حال اگر از موضوع صحیح بودن یا نبودن روایت مذکور در این سریال بگذریم در این سریال ازسوی کارگردان تنها واقعیت بخشیدن به رویاپردازی‌های مارکوپولوی ایتالیایی از روایت‌هایی است که خود او از برخی افراد در منطقه الموت ایران شنیده و به رشته و تحریر در آورده است.

اسماعیلیه هنوز هست؟

امروزه اسماعیلیان نزاری حدود ۱۵ میلیون نفر جمعیت دارند و در سراسر جهان پراکنده هستند. بزرگترین گروه آن‌ها در افغانستان، پاکستان، هند و سوریه و همچنین در ایران، شرق آفریقا، امارات متحده عربی، آمریکای شمالی، انگلستان و چندین کشور اروپایی زندگی می‌کنند.

امام فعلی اسماعیلیان نزاری –در واقع چهل و نهمین امام آن‌ها– آقاخان چهارم است که مؤسسه مطالعات اسماعیلیه را در سال ۱۹۷۷ که بزرگترین مدرسه مطالعات اسلامی در میان سایر مؤسسات دانشگاهی در انگلستان است، تأسیس کرد.