ریشه مشکل ناترازی بنزین کجاست؟

اقتصاد۲۴-علی دماوندی کناری، پژوهشگر در یادداشتی نوشت: افزایش ۷ میلیون لیتری میانگین مصرف روزانه بنزین در نوروز ۱۴۰۳، این تیتر رسانه‌ها در فروردین ۱۴۰۳ به نقل وزارت نفت است. به گزارش این وزارت خانه، میانگین توزیع روزانه بنزین کشور در نوروز ۱۴۰۳ حدود ۱۲۰ میلیون لیتر بوده که این مقدار در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۴۰۲ به‌طور میانگین حدود ۷ میلیون لیتر در روز افزایش یافته است. این روند مصرف صعودی بنزین چند سالی است که خود را آمار نشان می‌دهد. نکته قابل توجه آنکه در سال ۱۳۹۰ میزان مصرف روزانه بنزین بین ۵۷ تا ۵۹ میلیون لیتر در روز بود، یعنی در ۱۲ سال مصرف این سوخت بیش از ۲ برابر شده است.

اخیرا مرکز پژوهش‌های مجلس از کسری روزانه ۱۰ میلیون لیتری بنزین خبر داد. بر همین اساس ایران سال آینده ناچار به واردات بنزین و گازوئیل به میزان ۵ میلیارد دلار است و به گفته عضو کمیسیون انرژی مجلس در لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ به عنوان پیش فرض در نظر گرفته شده است که نشان از تعمیق بحران و تشدید ناترازی بنزین دارد. این ناترازی در حالی است که در سال ۱۳۹۹ ایران صادر کننده ۳ میلیارد دلار بنزین به کشور‌های منطقه بوده است.

مشابه این اخبار، تقریبا روزی نیست که مطلبی در خصوص ناترازی بنزین، گاز، آب و برق در کشور سخنی گفته نشود. بزرگترین چالش کشور مصرف بی رویه انرژی است، چیزی که قرار بود به عنوان یک مزیت برای رشد اقتصادی کشور باشد، هم اکنون به یک تهدید برای اقتصاد کشور تبدیل شده است و اگر هر چه زودتر در مورد آن تصمیم گیری نشود، منجر به یکسری اقدامات پرهزینه در آینده می‌شود.

اما برای حل مسئله ناترازی بنزین ابتدا باید مشخص کرد، ریشه‌های مشکل کجاست و ناظر به آن‌ها راهکار ارائه داد. کارشناسان حوزه انرژی دلایل زیادی را برای این ناترازی برشمردند که مهمترین آن به عدم مدیریت مصرف، تولید خودرو‌های بی کیفیت، شمار پرتعداد خودرو‌های فرسوده، عدم توجه کافی به حمل ونقل عمومی و توقف روند توسعه سوخت‌های جایگزین مربوط می‌شود.

طبق آمار رسمی گفته می‌شود حدود ۳۵ میلیون دستگاه خودرو در حال تردد در کشور وجود دارد که از این تعداد بیش از ۱۳ میلیون خودرو فرسوده به شمار می‌آیند. مصرف بنزین در خودرو‌های داخلی ۲ تا ۳ برابر استاندارد جهانی است و اگر این خودرو‌ها استاندارد بودند، کشور می‌توانست روزانه ۵۰ میلیون لیتر بنزین صادر کند که درآمد حاصل از آن معادل ۴ ماه درآمد صادرات نفت کشور است.

بیشتر بخوانید:سرانه مصرف بنزین ۲ برابر شده است

از سوی دیگر علاوه بر مصرف خودرو‌های جدید، به دلیل عدم اسقاط خودرو‌های فرسوده، افزایش مصرف بنزین روز به روز بیشتر می‌شود. مصرف بنزین و گازوئیل خودرو‌های فرسوده ۲ برابر خودرو‌های جدید است و کارشناسان میزان هدر رفت سوخت خودرو‌های فرسوده را سالانه ۱۰۰ میلیارد تومان برآورد می‌کنند. انجمن اسقاط خودرو‌های فرسوده در گزارشی تاکید کرده با خارج شدن خودرو‌های فرسوده از مدار فعالیت، ۳۳ میلیون لیتر در مصرف سوخت صرفه جویی می‌شود.

کاهش نسبی قیمت بنزین با توجه به کاهش پی در پی ارزش پول ملی، باعث توقف روند توسعه سوخت‌های جایگزین شده است. طبق آمار شرکت ملی فرآورده‌های نفتی از سال ۹۲ تاکنون رشد مصرف سی ان جی و رشد تعداد جایگاه‌های این سوخت پاک متوقف شده و سهم این سوخت جایگزین بنزین در سبد سوخت کمتر و کمتر شده است. در صورتی که سوخت مصرفی ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه وسیله نقلیه از بنزین به سی ان جی تغییر یابد، پیش بینی می‌شود جایگزین حدود ۲۰ میلیون لیتر بنزین در روز شود که صرفه سالیانه حدود ۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلاری را به همراه دارد.

همانگونه وزیر صمت گفته کشور در تله سوخت گرفتار شده و راه حل افزایش تدریجی قیمت بنزین هم به دلایل مختلف، دیگر عملی نیست. به باور بسیاری از کارشناسان، ناترازی بنزین یک راه حل ندارد و باید مجموعه‌ای از راهکار‌ها را در پیش گرفت و اگر در این زمینه برنامه و اهتمام وجود نداشته باشد، هر سال بر شدت موضوع و میزان ارزی که برای واردات نیاز هست، افزوده می‌شود.

در مجموع راهکار‌ها و رویکرد‌های متعدد قیمتی و غیرقیمتی برای حل ناترازی بنزین و بازگشت ایران به باشگاه صادرکنندگان بنزین وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به اصلاح صنعت خودروسازی، ارتقای تکنولوژی خودرو‌های داخلی، جایگزینی خودرو‌های فرسوده و موتورسیکلت‌های پرمصرف، متنوع کردن سبد سوخت و توسعه سوخت‌های جایگزین، توسعه حمل و نقل عمومی، گسترش استفاده از خودرو‌ها و موتورسیکلت‌های برقی اشاره کرد.

به هر روی موضوع ناترازی بنزین در ایران نیازمند راه حل‌های جامع و سیاست گذاری صحیح در دو سطح عرضه و تقاضا و به صورت توامان و ترکیبی است.