تاریخ انتشار: ۱۳:۵۴ - ۲۱ ارديبهشت ۱۴۰۳
تعداد نظرات: ۳ نظر
اقتصاد۲۴ گزارش می‌دهد؛

پدر علم شیمی جهان کیست؟

پدر علم شیمی لقبی بود که دانشمندان به جابر بن حیان نسبت داده‌اند، چراکه وی توانست با تلاش‌های بدون خستگی‌اش در ۹۴ سال زندگی، دستاورد‌های بزرگی را در علم شیمی به دست بیاورد و برای آیندگان به جا بگذارد. 

پدر علم شیمی جهان کیست؟

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: جابر بن حیان را می‌توان با عنوان‌های مختلفی از جمله کیمیاگر، دانشمند و یا فیلسوف معرفی کرد. او یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان در تاریخ کشورمان ایران است. 

پدر علم شیمی لقبی بود که دانشمندان به او نسبت داده‌اند، چراکه حیان توانست با تلاش‌های بدون خستگی‌اش در ۹۴ سال زندگی، دستاورد‌های بزرگی را در علم شیمی به دست بیاورد و برای آیندگان به جا بگذارد. 

زندگینامه جابر بن حیان

نام کامل این دانشمند بزرگ، ابوموسی جابر بن حیان است. تاریخ تولد دقیق وی مشخص نیست، اما به صورت احتمالی وی در حدود سال ۱۰۰ هجری شمسی که برابر با سال ۷۲۱ میلادی است، در دوران حکومت اُموی‌ها در شهر توس واقع در استان خراسان به دنیا آمد.

پدر جابر، یک داروساز بود و به خاطر اقداماتی که برای براندازی حکومت اموی‌ها انجام داده بود، دستگیر و اعدام شد. جابر بن حیان، پس از مرگ پدرش و زمانی که نوجوان بود، به نوشته‌هایی که از پدرش به جا مانده بود، علاقه زیادی پیدا کرد. به همین دلیل تصمیم گرفت حرفه پدر خود را ادامه دهد. او آن‌قدر غرق نوشته‌های پدر می‌شد که تصمیم گرفت تا آخر عمرش راه پدر را پیش بگیرد.

جابر بن حیان در یادگیری علوم دیگر نیز شور و اشتیاق فراوانی از خود نشان می‌داد، به گونه‌ای که علاقه‌ی زیاد وی به کسب دانش باعث شد، به مرکز علمی جهان که آن زمان در کوفه قرار داشت، مهاجرت کند. 

کوفه در آن سال‌ها شهری بود که می‌توان به آن عنوان مرکز علمی جهان را نسبت داد. شهرت کوفه در علم و دانش سبب شد که به عنوان مقصد مهاجرت حیان انتخاب شود. 

پس از مرگ حیان، آثار مختلف بسیاری از او در زمینه‌های گوناگون به جا ماند. سال‌ها بعد زمانی که کیمیاگران اروپایی به کتاب‌های حیان دست پیدا کردند و شروع به مطالعه آن‌ها کردند، حیرت زده شدند. 


بیشتر بخوانید: مخترع تلفن کیست؟


تعداد زیادی رساله و کتاب از جابر بن حیان در سال‌های پس از مرگ وی باقی مانده بود که سبب شد توجه کیمیاگران اروپایی به دانش وی جلب شود و سال‌های متعدد از نوشته‌های او به عنوان منبع استفاده کنند.

رساله‌ها و کتاب‌هایی که در حوزه کیمیاگری از حیان به جا مانده است، توانست تغییری بزرگ در دیدگاه کیمیاگران اهل اروپا ایجاد کند. در همین راستا عنوان پدر علم شیمی را نیز کیمیاگران اروپایی به او نسبت داده‌اند. 

در کتاب‌های تاریخی اروپا آمده است که آن‌ها ابزار‌هایی همچون قرع و یا انبیق را که در علم شیمی کاربرد دارد از طریق مطالعه کتاب‌های جابر بن حیان به دست آورده‌اند.

همچنین در بسیاری از کتب دیگر این گونه آمده است که یادگیری علمی مانند تقطیر را مدیون مطالعه آثار جابر بن حیان هستند

نگاه دانشمندان دیگر نسبت به جابر بن حیان

به گزارش اقتصاد۲۴ اغلب دانشمندان و عالمان جهان وقتی صحبت از جابر بن حیان به میان می‌آید، از او به عنوان حکیم، نویسنده، ریاضی‌دانی بزرگ و فیلسوفی ارزشمند یاد می‌کنند که آثار فاخری را از خود برای آیندگان به جا گذاشته است. 

نشریه‌ای در کشور مصر به نام المجله، سال‌ها پیش مقاله‌ای طولانی را از احمد فواد اهوانی به چاپ رسانید. احمد فواد اهوانی در این مقاله به طور مفصل به تحلیل اندیشه جابر بن حیان پرداخته است.

در قسمتی از مقاله این گونه آمده است که: «حیان که فیلسوفی بزرگ و حکیمی ارزشمند است، در دایره عالمان بزرگ و همچنین ارزشمند تاریخ این کره خاکی محسوب می‌شود. جابر بن حیان به عنوان اولین نفر توانست قواعد علم تجربی را کشف کند و آن را برای همگان به تثبیت برساند؛ بنابراین می‌توان از حیان به عنوان اولین کسی که قواعد علم تجربی را برای مردم آشکار کرد، یاد نمود».

برتلو، شیمیدان فرانسوی که به «پدر شیمی سنتز» شهرت دارد، بسیار تحت تاثیر جابر بن حیان قرار گرفته بود و در مورد او می‌گوید: «جابر بن حیان در علم شیمی دارای همان پایه و مقامی است که ارسطو در منطق داراست».

جورج سارتن نیز در مورد او می‌گوید: «به جرات باید جابر بن حیان را یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان در صحنه‌ی علوم در قرون وسطی دانست»

پدر علم شیمی جهان کیست؟

آیا جابر بن حیان شاگرد امام جعفر صادق (ع) بود؟

عده‌ای از افرادی که درباره زندگی جابر بن حیان مطالعه کرده‌اند، بر این باورند که حیان یکی از مهم‌ترین شاگردانی بوده است که امام جعفر صادق (ع) او را تربیت کرده است. اگرچه لازم است بگوییم که خود حیان نیز در برخی از نوشته‌هایش خود را شاگرد ششمین امام شیعیان معرفی کرده است. حیان در برخی از آثارش از امام جعفر صادق (ع) این گونه یاد می‌کند که: ایشان شخصیتی بسیار بزرگ و والا دارند. از مهربانی و عطوفت خاصی برخوردار هستند. این مهر ایشان به قدری بود که کسانی که ایشان را می‌شناختند قادر به جدایی از وجودشان نبودند و دوست داشتند که بی بهره از این لطف نباشند. در این میان عده‌ای دیگر از دانشمندان نیز هستند که به طور کلی مخالف این نظریه هستند. آن‌ها با جدیت می‌گویند که این نظریه درست نیست. عده دیگری از عالمان نیز در این باره مطمئن نیستند و اظهار نظری نمی‌کنند.

عقیده جابر بن حیان درباره اکسیر

عقیده جابر این بود همچنان که طبیعت می‌تواند اشیاء را به یکدیگر تبدیل کند، مانند تبدیل خاک و آب به گیاه و تبدیل گیاه به موم و عسل به‌وسیله زنبور عسل و تبدیل قلع به نقره در زیر زمین و… کیمیاگر نیز می‌تواند با تقلید از طبیعت و استفاده از تجربه‌ها و آزمایش‌ها همان کار طبیعت را در مدت زمانی کوتاه‌تر انجام دهد، اما کیمیاگر برای اینکه بتواند یک شیء را به شیء دیگر تبدیل کند، به‌وسیله‌ای نیازمند است که اصطلاحاً آن را اکسیر می‌نامند.

اکسیر در علم کیمیا، به منزله دارو در علم پزشکی است. جابر اکسیر را که از آن در کار‌های کیمیایی خود استفاده می‌کرد، از انواع موجودات سه‌گانه (فلزات، حیوانات و گیاهان) به دست می‌آورد. او خود، در این زمینه می‌گوید: هفت نوع اکسیر وجود دارد:

•    اکسیر فلزی: اکسیر به‌دست آمده از فلزات

•    اکسیر حیوانی: اکسیر به‌دست آمده از حیوانات

•    اکسیر گیاهی: اکسیر به‌دست آمده از گیاهان

•    اکسیر حیوانی - گیاهی: اکسیر به‌دست آمده از امتزاج مواد حیوانی و گیاهی

•    اکسیر فلزی - گیاهی: اکسیر به‌دست آمده از امتزاج مواد فلزی و گیاهی

•    اکسیر فلزی - حیوانی: اکسیر به‌دست آمده از امتزاج مواد فلزی و حیوانی

•    اکسیر فلزی - حیوانی - گیاهی: اکسیر به‌دست آمده از امتزاج مواد فلزی و گیاهی و حیوانی

اعتقاد عجیب جابر بن حیان درباره فلزات مختلف

جابر بن حیان بر این باور بود که فلز‌های اصلی را می‌توان به هفت دسته تقسیم کرد. این هفت دسته برابر آهن، سرب، نقره، طلا، مس، جیوه و قلع است.

حیان اعتقاد داشت که این هفت فلز در علم و صنعت کیمیاگری اساس و پایه‌ای مهم محسوب می‌شوند. جابر بن حیان این گونه می‌گوید که اغلب قانون‌هایی که در علم کیمیا نوشته شده است، با در نظر گرفتن این هفت فلز اصلی به وجود آمده است.

با این حال، خود این کانی‌ها از ترکیب دو کانی اساسی، یعنی گوگرد و جیوه به‌وجود می‌آیند که به نسبت‌های مختلف، در دل زمین، باهم ترکیب می‌شوند. بنابراین، در تفاوت میان فلزات هفتگانه تنها یک تفاوت عرضی وجود دارد نه جوهری که محصول تفاوت نسبت ترکیب گوگرد و جیوه در آن است، اما طبیعت هر یک از گوگرد و جیوه تابع دو عامل زمینی و زمانی است. به عبارت دیگر، تفاوت خاک زمینی که این دو کانی در آن به‌وجود می‌آیند و همچنین تفاوت وضعیت کواکب به هنگام پیدایش آن‌ها موجب می‌شود که طبیعت گوگرد یا جیوه تفاوت پیدا کند.

تعریف جابر بن حیان از بعضی فلزات و تبدیل آن‌ها

•    قلع

دارای چهار طبع است. ظاهر آن، سرد و‌تر و نرم و باطنش گرم و خشک و سخت. پس هرگاه صفات ظاهر قلع به درون آن برده شود و صفات باطنی آن به بیرون آورده شود، ظاهرش خشک و در نتیجه قلع به آهن تبدیل می‌شود.

•    آهن

از چهار طبع پدید آمده‌است که از میان آنها، دو طبع، یعنی حرارت و خشکی شدید به ظاهر آن اختصاص دارد و دو طبع دیگر یعنی برودت و رطوبت به باطن آن. ظاهر آن، سخت و باطن آن نرم است. ظاهر هیچ جسمی به سختی ظاهر آن نیست. همچنین نرمی باطن آن به اندازه سختی ظاهرش است. از میان فلزات جیوه مانند آهن است؛ زیرا ظاهر آن آهن و باطن آن جیوه است.

•    طلا

ظاهر آن گرم و‌تر و باطنش سرد و خشک است. پس جمیع اجسام (فلزات) را به این طبع برگردان. چون طبعی معتدل است.

•    زهره (مس)

گرم و خشک است، ولی خشکی آن از خشکی آهن کمتر است، زیرا طبع اصلی مس، همچون طلا، گرم و‌تر بوده است، اما درآمدن خشکی بر آن، آن را فاسد کرده‌است؛ لذا با از میان بردن خشکی، مس به طبع اولیه خود برمی‌گردد.

•    جیوه

طبع ظاهری آن سرد و‌تر و نرم و طبع باطنی‌اش گرم و خشک و سخت است؛ بنابراین ظاهر آن، همان جیوه و باطنش آهن است. برای آن که جیوه را به اصل آن یعنی طلا برگردانی، ابتدا باید آن را به نقره تبدیل کنی.

•    نقره

اصل نخست آن، طلا است، ولی با غلبه طبایع برودت و یبوست، طلا به درون منتقل شده است و در نتیجه ظاهر فلز، نقره و باطن آن طلا گردیده‌است؛ بنابراین اگر بخواهی آن را به اصلش یعنی طلا برگردانی، برودت آن را به درون انتقال ده، حرارت آن آشکار می‌شود. سپس خشکی آن را به درون منتقل کن، در نتیجه، رطوبت آشکار و نقره تبدیل به طلا می‌شود.

بررسی دستاورد‌های مهم جابر بن حیان

این فیلسوف بزرگ ایرانی در زمان حیات خود در زمینه‌های کیمیاگری، نجوم، اخترشناسی، پزشکی، فلسفه و فیزیک به دستاورد‌های بزرگی رسیده که به نام وی ثبت شده است.

یکی از مهم‌ترین دستاورد‌هایی که با نام حیان به ثبت رسیده است، دو وسیله آزمایشگاهی به نام‌های قرع و انبیق هستند. جابر بن حیان توانست هر دوی این وسیله‌ها را در زمان حیاتش اختراع کند. 

فرآیند‌های تقطیر و تبلور که هر دوی آن‌ها به عنوان پایه‌های اصلی شیمی امروزی به شمار می‌آیند، در شمار برخی از یافته‌های جابر بن حیان هستند. علاوه بر این او توانست ماده‌ای را که نام آن را زینت الزاج نامیده است، کشف کند. زینت الزاج همان اسید سولفوریک و یا گوگرد است که حیان توانست آن را از طریق تکلیس زاج سبز به وسیله حل کردن گاز‌هایی که در آب به وجود آمده‌اند به دست بیاورد.

زینت الزاج تنها ماده‌ای نیست که کشف آن را به جابر ابن حیان نسبت می‌دهند. بلکه مواد شیمیایی بسیاری نظیر سیتریک اسید یا جوهر لیمو، هیدروکلریک اسید، نیتریک اسید، تیزاب ماده‌ای که می‌تواند طلا را در خودش حل کند و همچنین استیک اسید یا جوهر سرکه نیز جز این دسته مواد شیمیایی هستند که دانشمندان معتقدند حیان توانسته آن‌ها را کشف کند.

البته لازم به ذکر است که جابر بن حیان یافته‌های فراوان دیگری نیز داشته است، که از این جمله می‌توان به جلوگیری از زنگ زدن آهن، روش‌های استخراج و خالص سازی طلا، رنگرزی و نم ناپذیر کردن پارچه ها، حکاکی روی طلا و تجزیه مواد شیمیایی اشاره کرد. جالب است بدانید جابر «قلم نوری» را نیز اختراع کرده است. جوهر این قلم در تاریکی نیز از خود نور تولید می‌کند.

پایان زندگی جابر بن حیان

سال ۱۹۴ هجری شمسی مصادف با ۸۱۵ میلادی سالی بود که جابر بن حیان این فیلسوف بزرگ و دانشمند ارزشمند ایرانی برای همیشه چشمان خود را بر روی جهان بست. حیان حدود ۹۴ سال عمر کرد و سرانجام در شهر کوفه عراق از دنیا رفت.

مروری بر آثار ارزشمند جابر بن حیان

۶۰۰ اثر به وی نسبت داده شده‌ است که ۲۱۵ کتاب از او موجود است و بقیه پیدا نشده‌اند.

الزیبق
نارالحجر
خواص اکسیر الذهب
الریاض
اسرار الکیمیا
علم الهمیه
اصول الکیمیا
الخمیس
السموم
الرحمه
تصیحات کتب افلاطون
الخمائر
النور
رساله الایضاح
التجرید
اسطقس ثالث
الواحد الکبیر
الشعیر
الواحد الصغیر
کتاب السبعین
کتاب المیزان
مجسطی اقلیدس
خواص موازین
صندوق الحکمه
کتاب الاجساد الاربعه
کتاب المجردات

نظرات کاربران
انتشار یافته: ۳
در انتظار بررسی: ۰
غیر قابل انتشار: ۱
نادر
0
0
شنبه ۲۲ ارديبهشت ۱۴۰۳
تمام دنیا هرچه علم دارد از ایرانیان است ولی متاسفانه بعد از ما انها به نامشان ثبت کرده اند . چون ما ارزشمندترین دانشمندان جهان را داشتیم ولی حافظ منافع ایرانی نداریم و نداشتیم
ناشناس
0
1
شنبه ۲۲ ارديبهشت ۱۴۰۳
کاش دانشمندان ایران قدیم کتابهاشونو به زبان عربی نمی نوشتند
بی نام
1
0
يکشنبه ۲۳ ارديبهشت ۱۴۰۳
تمامی این علم از جانب امام جعفر صادق به جابرن حیان رسید
ارسال نظر
قوانین ارسال نظر
لطفا از نوشتن با حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید.
از ارسال دیدگاه های نا مرتبط با متن خبر، تکرار نظر دیگران، توهین به سایر کاربران و ارسال متن های طولانی خودداری نمایید.
لطفا نظرات بدون بی احترامی، افترا و توهین به مسئولان، اقلیت ها، قومیت ها و ... باشد و به طور کلی مغایرتی با اصول اخلاقی و قوانین کشور نداشته باشد.
در غیر این صورت، «اقتصاد24» مطلب مورد نظر را رد یا بنا به تشخیص خود با ممیزی منتشر خواهد کرد.

صفحه اول روزنامه‌های سیاسی امروز

پیش‌بینی هواشناسی تهران و ایران امروز + جدول

قیمت لیر ترکیه امروز در بازار + جزئیات

وضعیت هواشناسی امروز

قیمت دینار عراق امروز در بازار + جزئیات

قیمت روز روغن خوراکی + جدول

قیمت انواع گوشی موبایل سامسونگ، شیائومی و نوکیا + جدول

قیمت انواع لپ تاپ لنوو + جدول

قیمت سکه و طلا امروز چهارشنبه ۱ اسفند ۱۴۰۳ + جدول

قیمت انواع لپ تاپ ایسر امروز + جدول

قیمت سکه و طلا امروز سه‌شنبه ۳۰ بهمن ۱۴۰۳ + جدول

قیمت خودرو‌های سایپا امروز سه‌شنبه ۳۰ بهمن ۱۴۰۳ + جدول

قیمت دلار و یورو امروز سه‌شنبه ۳۰ بهمن ۱۴۰۳ + جدول

عکس/ لباس اجق وجق بهاره رهنما در دیدار با جاری سابقش

عکس/ زنان اصفهانی ۵۸ سال پیش در حال شستن لباس در زاینده رود

عکس/ تیپ دیده نشده محمدرضا شریفی نیا در ۲۵ سالگی با انگشترای عجیب

عکس/ تاج پرنسسی همسر دوم معین در مراسم عروسیشان

تصاویر تکان دهنده از بازداشت قاتلان دانشجوی دانشگاه تهران

عکس/ چهره بامزه علی دایی ۲۳ سال پیش با لباس سربازی

عکس/ پوستر AFC برای بازی بین استقلال و الریان

خواندنی‌ها
خودرو
فناوری
آخرین اخبار

آتش استیضاح زیر پای وزیر اقتصاد

اجساد ‌ ۴ اسیر اسراییلی فردا تحویل داده می‌شود

زلنسکی: ترامپ در دام اطلاعات نادرست گرفتار شده است

یک داور در باشگاه پرسپولیس مدیر شد

فیلم/ فیلمی کم‌تر دیده‌شده از تبدیل سفارت اسرائیل به فلسطین

شوک شبانه به استقلال

نقش بختیاری‌زاده در صعود استقلال

رهبر انقلاب: منتظر اقدام قطر برای بازگرداندن مطالبات ایران هستیم

فیلم/ توضیحات فعال سیاسی آمریکایی در مورد چگونگی شهادت سیدحسن نصرالله

محمد حبیبی آزاد شد

منوچهر والی‌زاده صدای جاودان دوبله ایران کیست؟

عکس/ محمدرضا زنوزی در جلسه با مسعود پزشکیان

بیانیه قطر درباره دیدار امیر این کشور با رهبر انقلاب و رئیس‌جمهور

میزان واردات بنزین امسال به سه میلیارد دلار می‌رسد

فیلم/ واکنش عابدینی به طولانی‌شدن ساخت ماکت ساختمان فدراسیون

عدد سبد معیشت مشخص شد

فیلم/ نشست خبری امیر قطر با پزشکیان

فیلم/ قدردانی وزیر علوم از صاحب سوپرمارکت اطراف دانشگاه شریف

بازگشت کریستیانو رونالدو در آستانه دیدار با استقلال + عکس

اعلام محدودیت ترافیکی جاده‌ای تا چهارم اسفند

علی پروین از خودش رفع اتهام کرد

روزنامه اصولگرا: می‌خواهند با پروژه قتل یک دانشجو، ناآرامی خیابانی را شروع کنند

جویباری: منتظر جواب ماتزاری هستیم

سیدمحمد خاتمی یک پیام صادر کرد

سازمان لیگ برای تعویق دربی همراهی کند

نخستین عکس از دیدار امیر قطر با رهبر انقلاب

قدردانی پزشکیان از تلاش امیر قطر برای برقراری آتش بس در غزه

استراتژی ما، هوشمندسازی فرآیند‌ها و خلق ارزش بر مبنای تحلیل نیاز‌های مشتریان است

ورود برنج ۴۸ هزار تومانی به بازار

همدلی قوا باعث خروج از مشکلات اقتصادی کشور می‌شود/ اقدامات مهم غیرتورمی برای رسیدن به رشد اقتصادی

عزم جدی برای تأمین مالی رشد اقتصادی/ تأمین حدود ۸۰ درصد بودجه دولت از سوی وزارت اقتصاد

لزوم حمایت سازمان پدافند غیرعامل کشور برای مدیریت پیشگیری و توسعه زیرساخت‌های کیش

آمار عجیب از شمار مرگ‌و میر‌های جاده‌ای در ایران

بانک صادرات ایران برترین غرفه اولین نمایشگاه دستاورد‌ها و توانمندی‌های حراست

ادارات این استان تا آخر سال پنج‌شنبه‌ها تعطیل شد

حمایت بانک رفاه کارگران از واحد‌های فعال در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی

پزشکیان: قطر جایگاه ویژه‌ای در ایران دارد

شخصی‌سازی بیمه‌نامه‌ها و توسعه خدمات آنلاین چشم‌انداز آینده بیمه نوین

عملکرد مناسب و قابل دفاع شرکت سرمایه‌گذاری دستاورد دی

پاپ فرانسیس رهبر کلیسای کاتولیک کیست؟ / از نگرش‌های نوین در دنیای معاصر تا ترویج هم‌زیستی میان ادیان

60 هزار فروشنده در پیندو تا نیمه بهمن 1403

قیمت حبوبات افزایش یافت

فیلم/ امیر قطر: ما تاکید کردیم که بهترین راه برای حل نزاع‌هایی که در منطقه وجود دارد گفت‌و‌گو‌های سازنده است

اینفوگرافی/ ترفندهای خانه‌تکانی سریع و آسان برای عید

اروپا و خاورمیانه در برابر دو انتخاب

اولین واکنش بازار به استیضاح همتی در بحبوحه فشار‌های خارجی

سالمندان از چه رفتار‌هایی بدشان می‌آید؟

فیلم/ جزئیات کالابرگ قبل از عید از زبان عضو کمیسیون اجتماعی

ارزش سهام عدالت امروز ۱ اسفند ۱۴۰۳+ جدول

منوچهر والی‌زاده دوبلور معروف درگذشت