پدر فیزیک ایران کیست؟

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: «محمود حسابی» با نام اصلی محمودخان میرزا حسابی، معروف به پروفسور حسابی، فیزیک‌دان و بنیانگذار فیزیک دانشگاهی و پدر علم فیزیک در ایران بود. او به خاطر نقش اساسی خود در بنیانگذاری و پیشرفت آموزش و تحقیقات فیزیک در ایران مشهور است. علاوه بر دستاورد‌های علمی خود، حسابی به خاطر تعهد خود به آموزش و پرورش و تلاش‌هایش برای ترویج علم و دانش در بین مردم ایران نیز شناخته می‌شود.

کودکی و دوران تحصیل محمود حسابی

محمود حسابی در ۳ اسفند ۱۲۸۱ شمسی (۲۴ فوریه ۱۹۰۳) در تهران متولد شد. دوران کودکی او با فراز و نشیب‌های زیادی همراه بود که نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت و مسیر زندگی او داشت. پدرش عباس خان حسابی، معز السلطنه، دیپلمات و سیاستمدار ایرانی بود و مادرش گوهرشاد حسابی، زنی فرهیخته و متدین بود که نقش مهمی در تربیت فرزندانش داشت. دکتر حسابی یک خواهر و برادر کوچکتر داشت. او تا سن چهار سالگی در تهران زندگی می‌کرد. در آن زمان، پدرش به‌عنوان سفیر ایران به سوریه اعزام شد و دکتر حسابی به همراه خانواده‌اش به دمشق نقل مکان کرد و تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه فرانسوی بیروت آغاز و پس از چهار سال به تهران بازگشت. 

در سال ۱۲۹۰ (۱۹۱۱) پدر دکتر حسابی به دلیل مخالفت با سیاست‌های محمدعلی شاه قاجار از ایران تبعید شد و دکتر حسابی به همراه خانواده‌اش به فرانسه مهاجرت کرد و در آنجا به تحصیلات خود ادامه داد. دوران زندگی در فرانسه برای خانواده حسابی بسیار دشوار بود. آن‌ها با مشکلات مالی زیادی روبرو بودند و مجبور شدند در شرایط سختی زندگی کنند. اما با این حال، دکتر حسابی با پشتکار و تلاش به تحصیلات خود ادامه داد و در مدرسه فرانسوی سن‌لوئی پاریس به ادامه تحصیل پرداخت.

شروع تحصیلات متوسطه دکتر محمود حسابی مصادف با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود بنابراین او به مدت دو سال در منزل به تحصیل پرداخت، پس از آن در کالج آمریکایی بیروت به تحصیلات خود ادامه داد. او در سن ۱۷ سالگی لیسانس ادبیات و در سن ۱۹ سالگی لیسانس بیولوژی گرفت سپس در رشته مهندسی راه و ساختمان از دانشکده فرانسوی مهندسی در بیروت فارغ التحصیل شد علاوه بر این او در رشته‌های پزشکی، ریاضیات و ستاره شناسی نیز به تحصیلات دانشگاهی پرداخت به گونه‌ای که در سن ۲۵ سالگی دانشنامه دکترای فیزیک خود را با ارائه رساله‌ای تحت عنوان «حساسیت سلول‌های فتوالکتریک» با درجه عالی دریافت کرد.

دکتر حسابی در زمان حیاتش به چهار زبان فرانسوی، انگلیسی، آلمانی و عربی تسلط داشت و زبان‌های سانسکریت، لاتین، یونانی، پهلوی، اوستایی، ایتالیایی و ترکی را به خوبی می‌شناخت. ۲۵ مقاله، رساله و کتاب از این چهره علمی برجا مانده و تئوری «بی نهایت بودن ذرات» وی در میان دانشمندان و فیزیک دانان جهان شناخته شده است. دریافت دو نشان بزرگ علمی کشور فرانسه، افتخار برگزیدگی جامعه علمی جهانی با عنوان «مرد اول علمی جهان» در سال ۱۹۹۰ میلادی و «پدر فیزیک ایران» در سال ۱۳۶۶ از دیگر افتخارات پروفسور حسابی بود.

آلبرت اینشتین و شاگردی محمود حسابی

سال‌های تحصیل دکتر حسابی به‌عنوان دانشجوی رشته فیزیک با دوران طلایی فیزیک نوین مصادف شد. دورانی که طی آن افرادی مثل آلبرت اینشتین، نیلز بور، اروین شرودینگر، ورنر هایزنبرگ و هزاران نام بزرگ دیگر، در کنار هم مشغول گستراندن مرز‌های دانش بودند. جای شکی نیست که تحصیل زیر نظر چنین اشخاص برجسته‌ای، تا چه‌ اندازه مورد درخواست و آرزوی دانشجویان آن زمان بوده است. در آن زمان که حدود ۱۵هزار دانشجو خواستار تحصیل زیر نظر آلبرت اینشتین بودند و این دکتر حسابی بود که همراه با پنج دانشجوی دیگر، توانست در این رقابت عظیم پیروز شود.

فعالیت‌های محمود حسابی در ایران

پروفسور حسابی دیوان حافظ و قرآن را از حفظ می‌دانست. وی همچین کتاب‌های گلستان سعدی، مثنوی مولوی، بوستان سعدی، منشآت قائم مقام فراهانی و شاهنامه فردوسی تسلط کامل داشت. سیدمحمود حسابی با موسیقی کلاسیک اروپا و موسیقی سنتی ایران و شعر به خوبی آشنایی داشت، او در نواختن ساز‌های پیانو و ویولن مهارت بسیار داشت. محمود حسابی در چند رشته ورزشی موفقیت‌هایی به دست آورده بود، که می‌توان به دریافت مدرک نجات غریق در رشته شنا در زمان نوجوانی در شهر بیروت اشاره کرد.

دکتر محمود حسابی پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۰۶ شمسی (۱۹۲۷ میلادی)، فعالیت‌های گسترده‌ای در زمینه‌های مختلف علمی، آموزشی و فرهنگی انجام داد. او به‌عنوان «پدر فیزیک ایران» شناخته می‌شود و نقش مهمی در بنیانگذاری و پیشرفت علم و دانش در ایران داشت.

•    فعالیت‌های علمی

تاسیس دانشکده فیزیک: حسابی در سال ۱۳۱۳ (۱۹۳۴) دانشکده فیزیک را در دانشگاه تهران تاسیس کرد.

انجام تحقیقات علمی: او در زمینه‌های مختلف فیزیک از جمله اپتیک، مکانیک، ترمودینامیک و الکترومغناطیس تحقیقات گسترده‌ای انجام داد.

تالیف کتاب و مقاله: حسابی مقالات و کتاب‌های متعددی در مورد فیزیک به زبان فارسی و فرانسه منتشر کرد.

تربیت نسل جدید دانشمندان: او شاگردان برجسته‌ای تربیت کرد که بعداً خود به فیزیکدانان و دانشمندان مشهوری تبدیل شدند.

•    فعالیت‌های آموزشی

تدریس در دانشگاه: حسابی به مدت ۴۰ سال در دانشگاه تهران به تدریس فیزیک پرداخت.

تاسیس مدارس: او چندین مدرسه در ایران تاسیس کرد که به دانش‌آموزان آموزش‌های علمی باکیفیتی ارائه می‌دادند.

ترویج علم و دانش: حسابی با برگزاری سخنرانی‌ها و تالیف کتاب‌ها، علم و دانش را در بین مردم ایران ترویج کرد.

•    فعالیت‌های فرهنگی

تاسیس انجمن‌های علمی: حسابی چندین انجمن علمی در ایران تاسیس کرد که به تبادل علم و دانش بین دانشمندان ایرانی و خارجی کمک می‌کردند.

فعالیت در مطبوعات: او مقالات متعددی در مورد علم و دانش در روزنامه‌ها و مجلات ایرانی منتشر کرد.

حمایت از هنر و فرهنگ: حسابی از هنرمندان و نویسندگان ایرانی حمایت می‌کرد و معتقد بود که هنر و فرهنگ نقش مهمی در جامعه دارند.

•    فعالیت‌های سیاسی

عضویت در مجلس شورای ملی: حسابی در دوره‌های ۱۴ و ۱۵ مجلس شورای ملی به عنوان نماینده مردم تهران در مجلس حضور داشت.

وزیر فرهنگ: او در دولت محمد مصدق به عنوان وزیر فرهنگ فعالیت کرد.

فعالیت‌های سیاسی: حسابی در دوران نهضت ملی ایران از حامیان دکتر مصدق بود و پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ از سوی رژیم پهلوی دستگیر و زندانی شد.

فعالیت‌های دکتر حسابی در ایران، نقش مهمی در پیشرفت علم، دانش، فرهنگ و سیاست کشور داشت. او به‌عنوان یک الگوی برجسته برای نسل‌های آینده ایرانیان شناخته می‌شود و نام او در تاریخ ایران جاودانه خواهد ماند.

درگذشت محمود حسابی

دکتر محمود حسابی، فیزیکدان برجسته ایرانی، در ۱۲ شهریور ۱۳۷۱ شمسی (۲۵ آگوست ۱۹۹۲ میلادی) در سن ۹۰ سالگی در ژنو، سوئیس درگذشت. علت دقیق فوت دکتر حسابی به طور عمومی اعلام نشده است. با این حال، با توجه به سن ایشان، احتمالاً به دلیل کهولت سن و بیماری‌های طبیعی جان خود را از دست داده‌اند.

درگذشت دکتر حسابی، ضایعه‌ای بزرگ برای جامعه علمی ایران بود. مرگ او توسط دانشمندان، دانشگاهیان و مردم ایران به طور گسترده مورد سوگواری قرار گرفت. مقامات دولتی ایران، از جمله رئیس جمهور و وزیر علوم وقت، با صدور پیام‌های تسلیت، درگذشت دکتر حسابی را به مردم ایران تسلیت گفتند.

پیکر دکتر حسابی به ایران منتقل و در آرامگاه خانوادگی ایشان در شهر تفرش به خاک سپرده شد. مراسم تشییع جنازه او با حضور گسترده مردم و شخصیت‌های علمی و سیاسی کشور برگزار شد. دکتر حسابی به عنوان «پدر فیزیک ایران» شناخته می‌شود و نقش مهمی در بنیانگذاری و پیشرفت علم و دانش در ایران داشت. او دانشمندی برجسته، معلمی دلسوز و شخصیتی ملی بود که یاد و خاطره او تا ابد در تاریخ ایران باقی خواهد ماند.