ویروس تازه در راه؛ سویه جدید آنفولانزای پرندگان چیست؟

اقتصاد۲۴-بیماری همه گیر مورد بحث، آنفولانزای پرندگان، سویه ویروس H ۵ N ۱ است که از سال ۲۰۲۰ از دنیای پرندگان بسیار فراتر رفته و به پستانداران، از گاو‌های شیرده گرفته تا حیوانات خانگی و حتی گونه‌هایی مانند روباه سرایت کرده است. این ویروس در همه قاره‌ها، حتی قطب جنوب هم دیده شده است. هرچند این ویروس هنوز توانایی انتشار گسترده بین انسان‌ها را ندارد، اما ماه گذشته زنگ خطر آن پس از ابتلای یک کارگر مزرعه پرورش گوسفند در تگزاس به H ۵ N ۱، به صدا درآمد.

به نظر می‌رسد این اولین مورد شناخته شده جهش آنفولانزای پرندگان از یک پستاندار به انسان باشد. دکتر گرگوری پولند، مدیر گروه تحقیقاتی واکسن کلینیک مایو که قبلاً افزایش نرخ ابتلا در میان حیوانات را به «پیش‌لرزه قبل از زلزله» تشبیه کرده بود، می‌گوید: «نگرانی در سطح علمی و بهداشت عمومی افزایش یافته است.»

H ۵ N ۱ به خاطر تأثیر مخربی که بر جمعیت پرندگان وحشی و مزارع پرورش طیور در ایالات متحده داشته، شناخته شده است. تا پنجم ماه می، ۹۱ میلیون عدد طیور پرورشی در ایالات متحده طی ۴۸ ایالت آلوده شده بودند. موارد سرایت این بیماری از گاو به گربه‌های خانگی در لهستان که منجر به بدحالی شدید یا مرگ این گونه شده، بسیار نگران کننده است. دکتر پولند می‌گوید: «هنوز تحقیقات کافی درباره اینکه چه‌طور این بیماری توانسته گاو‌های زیادی را آلوده کند و گسترش یابد، انجام نشده است»

ویروس آنفولانزای پرندگان از ممکن است از گاو به انسان منتقل شود

در بریتانیا، پروفسور پل دیگارد ویروس‌شناس و تیمش در موسسه روسلین در ادینبورگ، سال گذشته ۳.۳ میلیون پوند کمک‌هزینه اضافی دریافت کردند تا تحقیقات بیشتری در مورد آنفولانزای پرندگان انجام دهند و خطر ابتلای انسان به نوع فعلی H ۵ N ۱ را ارزیابی کنند. دیگارد می‌گوید: «آنفلوآنزا دائماً در حال تکامل است و واضح است که چند سال پیش، سویه فعلی آنفولانزای پرندگان تغییر کرد و تقویت شد. اکنون به نظر می‌رسد ویروس به صورت گسترده جمعیت گاو‌های ایالات متحده را درگیر کرده و از این راه، مستقیم‌تر می‌تواند به انسان منتقل شود و خودش را برای تبدیل شدن به یک پاندمی انسانی سازگار کند.

وظیفه تیم روسلین این است که تغییرات دقیق این جهش ویروسی را که توانسته گاو‌ها را آلوده کند، کشف کند و سپس این سویه را روی سلول‌های انسانی و اندام‌های کوچک در آزمایشگاه آزمایش کند. هدف نهایی این خواهد بود که پیش‌بینی کنند آیا این بیماری برای انسان‌ها و حیواناتی که در نزدیکی ما زندگی می‌کنند خطرناک‌تر خواهد بود یا نه. همچنین قرار است بازخوردی از این یافته‌ها و اطلاعات به مقامات مربوطه در حوزه بهداشت عمومی ارائه شود.

ذخایر واکسن آمریکا و بریتانیا برای مردم خودشان هم کافی نیست

اگر این یافته‌ها به نتایج نگران‌کننده‌ای برسد، آن وقت دولت با مستندات و مدارک بیشتری می‌تواند منابع ملی را به تولید واکسن آنفولانزا اختصاص دهد. سال گذشته، گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه آژانس امنیت سلامت بریتانیا یک تمرین تدارکاتی را برای تهیه واکسن‌های موردنظر انجام داده وایالات متحده یک ذخیره ملی از چهار نوع واکسن آنفولانزا جمع‌آوری کرده که می‌تواند در صورت بروز هر گونه شیوع در آینده، با این واکسن‌ها از مردم در برابر H ۵ N ۱ محافظت کند. اما حتی این ذخیره هم برای کل کشور کافی نیست. دیگارد توضیح می‌دهد که تلاش برای اطمینان ازآمادگی کامل برای مقابله با شیوع این بیماری تناسبی با هزینه‌هایی که دولت‌ها برای آن در نظر گرفته‌اند ندارد و برای همین دولت‌ها با یک تصمیم دشوار روبه‌رو هستند.

بیشتر بخوانید:شیوع ویروس‌های فصلی، پیشگیری و اتخاذ سبک زندگی درست

او می‌گوید: «مسأله این است که تصمیم بگیریم چه زمانی وارد عمل شویم «زیرا اگر صبر کنید تا همه‌گیری آغاز شود، نمی‌توانید به سرعت واکسن کافی برای محافظت از همه بسازید»

تنگنای تولید واکسن

در صورت شیوع H ۵ N ۱ در بین مردم، اتفاق خوبی که می‌افتد این است که جهان می‌تواند به تجربه اخیر خود در زمینه برنامه‌های واکسیناسیون در مقیاس بزرگ رجوع کند. تجویز بیش از ۱۳ میلیارد دوز واکسن کووید-۱۹، ۷۰ درصد از جمعیت جهان را پوشش داد، درحالی که در اوج شیوع آنفولانزای خوکی در سال ۲۰۰۹، تنها حدود ۳ میلیارد دوز واکسن تولید شده بود.

به گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده (CDC)، درحال حاضر دو واکسن علیه یک سویه مرتبط از ویروس آنفولانزا پیشنهاد شده که در صورت لزوم می‌توانند ظرف چند هفته توزیع شوند. تولیدکنندگان مختلف مجوز‌های ویژه‌ای از مراجع قانونی برای به‌روزرسانی واکسن‌های آنفولانزای خود برای سویه H ۵ N ۱، دارند بدون اینکه نیاز به دریافت مجوزجدیدی داشته باشند.

سازمان جهانی بهداشت (WHO) می‌گوید برآوردهایش نشان می‌دهد که در یک پاندمی H ۵ N ۱، چهار تا ۸ میلیارد دوز واکسن آنفولانزا باید ظرف یک سال تولید شود. کارشناسان می‌گویند که این امر مستلزم افزایش قابل توجه ظرفیت جهانی برای ساخت واکسن آنفولانزا است. لهستان می‌گوید: «به یاد داشته باشید که برای دستیابی به ایمنی کامل، دو دوز با فاصله سه تا چهار هفته باید تزریق شود.»

تفاوت واکسن آنفولانزای فصلی با آنفولانزای پرندگان چیست؟

در حالی که تولیدکنندگان از اواسط دهه ۲۰۰۰ روی واکسن‌های H ۵ N ۱ کار می‌کردند، تحقیقات همیشه نشان داده است که این واکسن‌ها چالش فنی بسیار بزرگ‌تری نسبت به واکسن‌های آنفولانزای فصلی دارند که هر سال توزیع می‌شوند. به طور خاص، به نظر می‌رسد که برای ایجاد ایمنی کافی در برابر H ۵ N ۱ به تزریق دوز بسیار بیشتری نیاز است. دوز واکسن H ۵ N ۱ ساخته شده توسط شرکت داروسازی فرانسوی سانوفی، ۹۰ میکروگرم است که شش برابر میزان یک واکسن معمولی آنفولانزای فصلی است. لهستان می‌گوید که این امر تولید دوز واکسن در مقیاس مورد نیاز را بسیار چالش‌برانگیزتر می‌کند.

پیش‌بینی‌های سازمان جهانی بهداشت ممکن است به افزایش ظرفیت تولید واکسن‌های کمکی متکی باشد که از یک ماده اضافی یا تقویتی استفاده می‌کنند که با واکسن ترکیب می‌شود تا واکنش ایمنی را دوچندان کند و این شیوه، تولید دوز بسیار کمتر در مقادیر زیاد را آسان‌تر کرده است. شرکت داروسازی GSK می‌گوید که واکسن آنفولانزای ادجاپانریکس/ Adjupanrix که از یک تقویت‌کننده استفاده می‌کند، دوزش ۳.۷۵ میکروگرم است. این شرکت می‌گوید: «در سال ۲۰۲۲، ما قراردادی را با سازمان «آمادگی و واکنش اضطراری بهداشت اتحادیه اروپا» برای رزرو تولید و عرضه آتی ۸۵ میلیون دوز ادجاپانریکس امضا کردیم. در صورت اعلام همه‌گیری آنفولانزا توسط سازمان بهداشت جهانی، این امر تولید و عرضه این واکسن به ۱۲ کشور عضو اتحادیه اروپا را تضمین می‌کند.

با این حال، سرعت تولید همچنان می‌تواند یک چالش باشد. در صورت همه‌گیری H ۵ N ۱، سازمان بهداشت جهانی تخمین می‌زند که ۷۹ درصد واکسن‌های تولید شده با استفاده از فناوری‌های سنتی استاندارد طلا ساخته شوند که باید دوره نهفتگی جوجه در تخم را طی کنند. در حالی که به گفته سخنگوی سانوفی، در طول همه‌گیری آنفولانزای خوکی در سال ۲۰۰۹، واکسن‌ها در عرض سه ماه تولید شدند، پلتفرم‌های مبتنی بر دوران نهفتگی جنین در تخم، زمان‌برتر هستند: این فرآیند می‌تواند تا شش ماه طول بکشد.

فناوری mRNA بار دیگر نجاتبخش خواهد بود

در عوض، فناوری (mRNA) که در تولید واکسن‌های کووید-۱۹ بسیار کارایی داشت و سریع‌تر و کارآمدتر از فناوری‌های قدیمی‌تر مبتنی بر تخم هستند، می‌تواند یک بار دیگر هم به کار آیند. کارآزمایی‌های بالینی کنونی که به صورت مشترک با همکاری Moderna و GSK و CureVac درحال انجام است، واکسن‌های H ۵ N ۱ را روی افراد آزمایش می‌کنند. با این حال، با توجه به مشکلات گذشته، دیگارد می‌گوید داده‌های کافی برای بررسی اثربخشی احتمالی واکسن‌های mRNA وجود ندارد.

آیا واکسینه کردن پرندگان و حیوانات اهلی جواب می‌دهد؟

با توجه به اینکه H ۵ N ۱ هنوز تا حد زیادی محدود به جمعیت حیوانات است، یک ایده برای کاهش و محدود کردن امکان انتقال به انسان، واکسیناسیون طیور و حیوانات مزرعه در مقیاس انبوه است. با این حال، کارن گروگان، دانشیار مرکز تشخیص و تحقیقات طیور دانشگاه جورجیا، معتقد است که این راه حل هم خیلی جواب نمی‌دهد. او می‌گوید: «واکسیناسیون طیور میزان ویروس زنده در محیط را کاهش نمی‌دهد، زیرا پرندگان وحشی آن‌ها را نمی‌شود واکسینه کرد. شیوع بیماری در گاو‌های شیری احتمالاً با پرندگان وحشی موجود در آن گاوداری‌ها مرتبط است. هیچ واکسن تایید شده H ۵ N ۱ برای استفاده در حیوانات مزرعه یا حیوانات خانگی خانگی وجود ندارد و رسیدن به این مرحله چهار سال زمان می‌برد.

بیشتر بخوانید:شیوع بیماری‌های تنفسی در چین؛ یک پاندمی دیگر در راه است؟

طبق پیش‌بینی لهستان، اگر آنفولانزای H ۵ N ۱ همه‌گیر شود، خدمات مراقبت‌های بهداشتی در سراسر جهان باید تا حدی به دارو‌های ضد ویروس برای شش ماه اول شیوع تکیه کنند، تا زمانی که ذخایر واکسن برای پوشش کامل جمعیت به میزان کافی برسد. به گفته CDC، تجزیه و تحلیل سویه‌های در حال گردش در بین گاو‌ها نشان می‌دهد که ویروس باید نسبت به طیف فعلی ضد ویروس‌هایی که علیه آنفولانزا تأیید شده‌اند، حساس باشد.

چرا نباید همه ظرفیت واکسن‌سازی جهان را بسیج کرد؟

اما دیگارد می‌گوید که دولت‌ها چه سیاست انباشت دارو‌های ضد ویروس را در پیش بگیرد، چه به شرکت‌های داروسازی برای روی آوردن به تولید واکسن H ۵ N ۱ دستوری بدهند، در مورد اینکه بهترین واکنش نسبت به تهدید آنفولانزای پرندگان چیست بر سر یک دوراهی دشوار قرار دارند. او می‌گوید: «همه این‌ها هزینه دارد.» برای مثال، اگر ما شروع کنیم و تمام ظرفیت تولید واکسن را به سمت ساخت دوز واکسن H ۵ N ۱ ببریم، یعنی دیگر نباید واکسن آنفولانزای فصلی را بسازیم. بنابراین، اگر برنامه واکسن H ۵ N ۱ را پیش از موعد شروع کنید، عرضه واکسن‌های آنفولانزای فصلی را که هنوز مورد نیاز هستند، مختل کرده‌ایم.»

اگرچه شیوع H ۵ N ۱ در حیات وحش نگران کننده است، دیگارد می‌گوید درحالی که نرخ مرگ‌ومیر گسترده این ویروس در انسان بر اساس ۸۸۲ مورد ابتلا بین ژانویه ۲۰۰۳ تا دسامبر ۲۰۲۳، ۵۲ درصد گزارش شده، اما جای خوشحالی دارد که به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر نشانه‌های ابتلا انسانی به این ویروس بسیار کمتر شده است. او می‌گوید: «در چند سال گذشته مواردی از ابتلای انسانی در بریتانیا وجود داشته است، اما آن‌ها واقعاً خفیف و عموماً بدون علامت بوده‌اند. من نمی‌خواهم بگویم ریسک ابتلا کم است - اگر این بیماری همه‌گیر شود، حتی با یک ویروس بسیار خفیف، به دلیل حجم بالای ابتلا، مرگ‌ومیر خواهیم داشت، حتی آنفولانزای خوکی که خفیف‌ترین نوع ثبت شده همه گیری آنفولانزاست، تاکنون صد‌ها هزار نفر را کشته است-، اما ما با یک بیماری همه گیر شبیه فیلم‌های علمی تخلیلی روبه‌رو نخواهیم بود.»