پدر علم کویرشناسی ایران کیست؟

اقتصاد۲۴- مریم آیتی: «پروفسور پرویز کردوانی» جغرافی‌دان ایرانی و دارنده نشان درجه یک دانش و چهره ماندگار است که به «پدر علم کویرشناسی ایران» نیز شهرت دارند.

بیوگرافی و تحصیلات پروفسور پرویز کردوانی

پرویز کردوانی در ۱۰ اسفند ۱۳۱۰ در گرمسار و در خانواده‌ای بسیار پرجمعیت با ۹ برادر و ۸ خواهر متولد شد و پرورش یافت. پدرش از ملاکان منطقه بود.

پروفسور کردوانی تحصیلات ابتدایی خود را در دبستان داراب ریکان گرمسار و دوره متوسطه را نیز تا کلاس ۹ در دبیرستان آفتاب این شهر گذراند. وی برای اخذ مدرک دیپلم به تهران و دبیرستان رازی که به مدرسه فرانسوی‌ها مشهور بود رفته و پس از اخذ مدرک دیپلم از مدرسه رازی در تهران برای ادامه تحصیل در رشته عمران کویر به آلمان عزیمت کرد. وی در سال ۱۳۴۵ در آلمان موفق به اخذ مدرک دکترای رشته عمران کویر با بالاترین امتیاز شد.

بازگشت پروفسور پرویز کردوانی به ایران

پرویز کردوانی در همان سال ۱۳۴۵ به ایران بازگشت و به‌عنوان اولین عضو هیئت علمی دانشکده جدیدالتأسیس کشاورزی ارومیه استخدام شد و پس از دو سال تدریس در این دانشکده در سال ۱۳۴۷ به گروه آموزشی جغرافیای دانشگاه تهران انتقال یافت و تدریس خود در پایتخت را آغاز کرد.

به گزارش اقتصاد۲۴ وی مدیرکل دفتر مطالعات آموزشی دانشگاه تهران را بین سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۴ برعهده داشت و در سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۸بنیانگذار و رئیس مرکز تحقیقات مناطق کویری و بیابانی ایران بود.

بیشتر بخوانید: پدر تلویزیون کیست؟

زنده یاد پرویز کردوانی مطالعات میدانی فراوانی در مناطق کویری و بیابانی ایران از خود به جای گذاشت و خدمات او نقش مهمی در پیشبرد علم کویرشناسی و مقابله با خشکسالی داشت. 

فعالیت‌ها و افتخارات پروفسور پرویز کردوانی

•    استخدام در دانشکده کشاورزی ارومیه (رضائیه) ۱۳۴۵.

•    انتقال به گروه آموزشی جغرافیا در دانشگاه تهران و آغاز تدریس در تهران ۱۳۴۸.

•    مدیرکل دفتر مطالعات آموزشی دانشگاه تهران ۴۸ تا ۵۴.

•    بنیانگذار و رئیس مرکز تحقیقات مناطق کویری و بیابانی ایران ۵۴ تا ۵۸.

•    راهنمایی بیش از ۱۵۰ پایان‌نامه فوق‌لیسانس و ۷ رساله دکترا.

•    مطالعات میدانی در مناطق کویری و بیابانی ایران.

•    استاد نمونه دانشگاه تهران در دو سال ۷۸ و ۸۰.

•    برنده جایزه «مهرگان علم» به‌خاطر تألیف بهترین کتاب سال در زمینه محیط‌زیست.

•    عضویت در بنیاد مطالعات آسیایی، شبکه آب خاورمیانه، عضو هیئت امنای صلح سبز، رئیس کمیته بیابان‌زدایی انجمن متخصصان محیط‌زیست ایران.

•    تألیف بیش از ۲۰ جلد کتاب و ده‌ها مقاله علمی به زبان‌های فارسی، انگلیسی و آلمانی و سخنرانی‌های متعدد در مجامع علمی داخلی و خارجی.

آثار پروفسور پرویز کردوانی

•    کویر (نمکزار) بزرگ مرکزی ایران و مناطق همجوار آن

•    جغرافیای خاک‌ها

•    حفاظت خاک

•    اکوسیستم‌های طبیعی

•    اکوسیستم‌های آبی

•    آب‌های شور

•    آب‌های سطحی و زیرزمینی

•    ژئوهیدرولوژی

•    مراتع ایران

•    مناطق خشک: ویژگی‌های اقلیمی، علل خشکی، مسائل آب و ...

•    خشکسالی و راه‌های مقابله با آن در ایران

•    جکدانشنامه‌ای تاریخی و ادبی در حوزه جغرافیای شهری و ریشه‌های تاریخی شهر‌ها

علاوه بر سخنرانی‌های متعدد در جوامع علمی بین المللی، بار‌ها از تلاش‌های این چهره ماندگار در ایران و دیگر کشور‌ها تجلیل به عمل آمد. او در پنجمین همایش چهره‌های ماندگار (سال ۱۳۸۴) به عنوان چهره ماندگار در زمینه جغرافیا معرفی شد. مراسم تکریم ایشان توسط بنیاد نخبگان استان سمنان نیز در سال ۱۳۹۵ با حضور جمعی از چهره‌های علمی و فرهنگی کشور، شاگردان ایشان و استعداد‌های برتر برگزار شد.

نظریه‌های پروفسور پرویز کردوانی 

وی نظریه‌ها و مطالب متعددی را در خصوص آب‌وهوا و شرایط اقلیمی کشور بیان کرده است.

•    دفاع پروفسور کردوانی از انتقال آب خزر به سمنان؛ انتقال آب، غلظت نمک دریای خزر را افزایش نمی‌دهد.

•    توضیحات تکمیلی پرویز کردوانی درباره کشت خشخاش در برخی مناطق

•    امکان تأمین تمام برق ایران از طریق کویر وجود دارد/ هشدار درباره نابودی کویر‌های کشور

نظریه ریز گرد‌های پروفسور پرویز کردوانی 

وی همواره بر روش‌های استفاده شده در کشور برای جلوگیری از ریزگرد را نقد کرده و معتقد بود ریزگرد‌های داخلی ناشی از زمین‌های کشاورزی است که به دلیل کمبود آب رها شده‌اند. او در زمان حیات خود در این باره گفته بود که زمین کشاورزی تا زمانی که کشت و کار در آن انجام می‌شود، ریزگرد تولید نمی‌کند و در صورتی که خشک شود تا ۶-۵ سال ریزگرد ندارد؛ چرا که ریشه گیاهان مانده در زمینه «هوموس» (یک نوع مواد آلی کربن‌دار تیره‌رنگ خاک) تولید می‌کند و این ماده موجب چسبندگی خاک خواهد شد.

پدر علم کویرشناسی ایران تاکید داشت که زمانی که هوموس از بین می‌رود، ریزگرد‌هایی ایجاد می‌شود که این امر موجب بروز سرطان می‌شود؛ زیرا دو کود مهم «ازته» و «فسفاته» به زمین‌ها داده می‌شود. کود ازت به سرعت جذب زمین خواهد شد، ولی کود فسفات جذب نمی‌شود و سرطان‌زا است.
کردوانی، زمین‌های کشاورزی که به دلیل کمبود آب رها شده‌اند، احداث چاه‌های نفت و خشک شدن تالاب‌ها و باتلاق‌ها و دریاچه‌هایی، چون طشک و بختگان را از عوامل ایجاد ریزگرد‌های داخلی می‌دانست. 

ایشان اعتقاد داشت که یکی از روش‌های مقابله با طوفان‌های شن و ماسه و بیابان‌زایی از طریق جنگلکاری است. پیشنهاد پدر علم کویرشناسی ایران برای مقابله با پدیده طوفان‌های ریزگرد پاشش مالچ شنی- ماسه‌ای است. به این ترتیب که در تانکر‌ها مخلوطی از آب (۵۰ درصد)، رس (۳۵ درصد) و ماسه (۱۵ درصد) ترکیب و بتن شنی ماسه‌ای تولید و در کانون‌های شن و ماسه پاشیده شود.

کردوانی به بیان بهترین روش برای تثبیت ریزگرد پرداخته و یادآور شده بود که براساس اعلام سازمان ملل برای تثبیت ریزگرد باید ماده اولیه آن در محل وجود داشته باشد، ارزان باشد، فاقد آلودگی‌های زیست‌محیطی و یک بار برای همیشه باشد.

نظریه سیل و کم آبی پروفسور پرویز کردوانی

وی در مورد بارش‌های سیل آسا و وقوع مصیب سیل در اکثر شهر‌های کشور معتقد بود که ایران از لحاظ آب در مضیقه است و به همین دلیل باید از بارش باران خوشحال شویم و خدا را شاکر باشیم البته که ناکارآمدی مدیریتی در همه حوزه‌ها خودنمایی می‌کند. 

او معتقد بود دلیل باریدن زیاد باران گرم شدن زمین است که باعث ایجاد بی نظمی شده و در نتیجه، در جا‌هایی که کمتر بارندگی دارند نیز گاهی شاهد باران‌های شدیدی هستیم. کردوانی تاکید داشت که این بارندگی‌ها مقطعی بوده و این طور نیست که بارش‌ها نشانه‌ای از پایان بحران آب باشد، پس باید آماده باشیم که از این اتفاق بهترین بهره را ببریم.

این محقق جغرافیای ایران موضوع انتقال آب دریای خزر به سمنان را بیشتر یک کشمکش سیاسی می‌دانست و معتقد بود انتقال آب مشکل‌گشا نیست و این اتفاق به نوعی جنبه سیاسی دارد، در واقع نوعی چشم و هم چشمی مابین استان‌ها بر سر انتقال آب دریا بوجود آمده است.

وی اعتقاد داشت پروژه‌هایی نظیر انتقال آب خزر به سمنان و همچنین احداث ۹۰۰ کیلومتر کانال آب به گل گهر سیرجان و در ادامه به چادرملوی یزد و پروژه انتقال آب به خراسان جنوبی و رضوی از خلیج فارس و دریای عمان مشکل کم آبی را رفع نخواهد کرد.

این محقق، پژوهشگر و استاد دانشگاه همچنین تاکید داشت گسترش کشاورزی در کویر توجیه نداشته و اقتصادی نیست و در مورد استفاده شرب و صنعت هم اگر روش‌های مصرف همان شیر آب و شلنگ باشد، مشکل حل نشده و آب انتقالی به هر اندازه، ناکافی خواهد بود.

همسر پروفسور پرویز کردوانی که بود؟

پرویز کردوانی با فریده گلبو ازدواج کرد و ثمره ازدواج آن‌ها دو فرزند است. فریده گلبو نیز مولف ۲۲ کتاب است و کتاب‌های زیر را از شعر به نثر درآورده است:

•    لیلی و مجنون

•    خسرو و شیرین

•    هفت پیکر

•    ویس و رامین

کتاب‌های فریده گلبو عموما رمان هستند و عباس کیارستمی کارگردان معروف بر اساس کتاب خسرو و شیرین او فیلمنامه‌ای نوشته است. فریده گلبو درباره همسرش می‌گوید: پرویز بهترین پدر دنیاست و فرزندانش را لوس بار نیاورده است.

فرزندان پروفسور پرویز کردوانی

پرویز کردوانی یک دختر و یک پسر دارد. دخترش هاله در رشته رادیولوژی تحصیل کرده و ساکن پاریس است و پسرش نیز مهندسی مکانیک خوانده و در ایران است. پرویز کردوانی خودش را به خاطر داشتن همسر و فرزندان خوب و همینطور داشتن شهرت، خوشبخت‌ترین فرد دنیا می‌دانست.

نظرات جنجالی پروفسور پرویز کردوانی

کردوانی در مصاحبه‌های تلویزیونی و مطبوعاتی خود نظرات جنجالی و بحث‌برانگیز زیادی مطرح کرد. از جمله این ادعا‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

•    معرفی کویر لوت به عنوان گرمترین نقطه کره زمین

•    حتمی بودن مرگ تهران و اینکه تهران مانند فرزندی معتاد است

•    ۵۰ سال دیگر ایران هیچ آب سطحی و زیرزمینی نخواهد داشت

•    خشکاندن دریاچه ارومیه

•    پنهان کردن بیابان‌ها زیر خاک رس

فوت پروفسور پرویز کردوانی

طبق شنیده‌ها و بنابر گفته مهیار پازوکی، خواهرزاده دکتر کردوانی وی به سرطان مغز استخوان مبتلا بوده و علت فوت نیز همین موضوع بوده است. پروفسور کردوانی در مورد مرگ گفته بود: معتقدم آدم باید تا وقتی روی پای خودش است زنده بماند. دوست ندارم روزی مزاحم خانواده‌ام باشم. پدر علم کویرشناسی ایران در ۲۷ مرداد ۱۴۰۰ در تهران درگذشت. مجسمه ایشان در زادگاهش گرمسار و تفرجگاهی به نام پرویز کردوانی در جاده گرمسار، تجلیلی به پاس یک عمر تلاش بی دریغ پدر علم کویرشناسی ایران قرار دارد.