پدر دانش محیط زیست ایران کیست؟

اقتصاد۲۴- مریم آیتی: علی یخکشی در نهم اردیبهشت ۱۳۱۸ در روستای پچت دهستان یخکش از بخش یانه سر از توابع شهرستان بهشهر به دنیا آمد. یخکشی فعال، نویسنده و استاد محیط زیست است.

پروفسور یخکشی تا به امروز خدمات شایان توجهی به جامعه جهانی عرضه داشته و توانسته با موفقیت‌هایی که در حوزه محیط زیست به دست آورده پرچم ایران را بر قله‌های رفیع دانش در جهان به اهتزاز درآورد و نام ایران را به جهانیان بشناساند.

محیط‌ زیست ایران از سال ۱۳۵۳ وارد عرصه‌ای نوین شد. ۱۸ سال پس از شکل‌گیری نخستین باور‌های حفاظت، مردی فرهیخته و مطلع پا به میدان گذاشت تا تکامل علمی و آموزشی محیط‌زیست را در ایران رقم بزند. 

اگر امروز دانش آموختگان محیط زیست در ایران، خواهان نگاه علمی و کارشناسی به مسائل و معضلات کنونی زیست محیطی هستند یا اگر ارائه نظرات غیرتخصصی را حتی با نیت‌های خیرخواهانه مردود می‌شمارند، همه مرهون باوری است که پدر محیط زیست ایران، پروفسور علی یخکشی ۴۰ سال پیش آن را پایه گذاری کرد. 

پروفسور علی یخکشی با وجود اینکه به بینایی کمی که دارد، ولی همچنان پرکار و پرتلاش مشغول تدریس در دانشگاه‌های ایران و آلمان است و به تربیت شاگردانش اشتغال دارد و دست از تحقیق و پژوهش در حوزه محیط زیست برنداشته است.

تحصیلات علی یخکشی 

علی یخکشی تحصیلات دبستان و دبیرستان را در بهشهر گذرانده و مدرک دیپلم خود را در خرداد سال ۱۳۳۷ گرفت. وی پس از پایان تحصیلات دبیرستانی در سال ۱۳۳۹ یا همان ۱۹۶۰ میلادی برای ادامه تحصیل عازم آلمان شد و توانست در سال ۱۳۴۴ مدرک کارشناسی، سپس کارشناسی ارشد و دکترای خود را در سال ۱۳۴۷ در رشته سیاست و مدیریت منابع طبیعی از دانشگاه گوتینگن آلمان دریافت کند. 

استاد در سال‌های ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۸ در سطوح مختلف علمی در دانشگاه تهران انجام وظیفه کرد. در سال ۱۳۵۳ موفق به اخذ درجه فوق دکترا در رشته سیاست و مدیریت محیط زیست دانشگاه ژرژآگوست آلمان شد و به دلیل پایه‌گذاری رشته محیط زیست در ایران در سال ۱۳۵۳، از او به عنوان پدر دانش محیط زیست ایران یاد می‌شود.

فعالیت‌های علی یخکشی

* از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۰ نماینده کشور‌های آسیایی و عضو هیئت مدیره جامعه فرهنگی ایران و آلمان 
* از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰ عضو هیئت مدیره جامعه دانشگاهیان و دانشجویان آسیایی و آفریقایی در آلمان
* از سال ۱۳۷۸ به عنوان استاد و هماهنگ کننده برنامه‌های پژوهشی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه مازندران و دانشگاه گوتینگن در دانشگاه مازنداران 
* از سال ۱۳۷۸ لغایت ۱۳۸۱ مشاور معاونت آموزش و تحقیقات وزارت جهاد کشاورزی 
* از سال ۱۳۸۲ تاکنون مشاور معاونت آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط زیست کشور 
* از سال ۸۳ با حفظ سمت مشاور پژوهش سازمان پارک‌های کشور 

جوایز علی یخکشی 

•    لوح تقدیر به عنوان استاد ممتاز (۱۳۷۹) 
•    لوح تقدیر به عنوان استاد پیش‌کسوت در دانشگاه مازندران (۱۳۸۰) 
•    جایزه ملی محیط زیست کشور (۱۳۸۱) 
•    تندیس طلایی از انجمن متخصصان محیط زیست ایران (۱۳۸۳) 
•    جایزه مهرگان علم دوره چهاردهم و پانزدهم (۱۳۹۹) 

سوابق و افتخارات علی یخکشی

•    عضو هیئت علمی دانشگاه گوتینگن آلمان
•    نماینده کشور‌های آسیایی و عضو هیئت مدیره جامعه جهانی محققان جنگل و محیط زیست
•    مشاور معاونت آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط زیست ایران از سال ۱۳۸۲ تاکنون
•    آغاز به کار در دانشگاه تهران از سال ۱۳۴۷
•    دریافت درجه فوق دکترا در رشته سیاست و مدیریت منایع طبیعی از دانشگاه گوتینگن آلمان در سال ۱۳۵۳
•    سخنگوی پژوهشی دانشگاه گوتینگن
•    اولین ایرانی عضو هیئت مدیره جامعه جهانی تحقیقات جنگل - نروژ ۱۳۵۳
•    عضو هیئت مدیره جامعه جهانی پژوهشگران آسیایی و آفریقایی
•    بنیان‌گذار بنیاد فرهنگی ایران و آلمان
•    برنده جایزه ملی محیط زیست
•    برنده جایزه تندیس طلایی محیط زیست
•    استاد و پژوهشگر نمونه کشور
•    یکی از ۳۰ شخصیت برتر محیط زیست کشور
•    مدیر بیش از ۱۰ پروژه ملی و بین‌المللی در زمینه محیط زیست
•    تألیف ۲۶ جلد کتاب در زمینه منابع طبیعی و محیط زیست ایران به چند زبان مختلف
•    تألیف بیش از ۹۰ مقاله علمی و پژوهشی و ISI
•    کاشت ۶۰ هکتار جنگل در ایران
•    تهیه نقشه پارک ملی دریاچه ارومیه
•    مشارکت در مطالعه جهانی فائو در خصوص مالکیت جنگل
•    همکاری در تهیه و تدوین طرح جامع کمربند سبز پیرامون شهر تهران در پیش از انقلاب اسلامی ایران (مرکز مطالعات محیط زیست دانشگاه تهران) و سرپرست گروه تهیه و تدوین نسخهٔ جدید این طرح در ابتدای دههٔ ۱۳۸۰ خورشیدی (سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران، شهرداری تهران)

در طول حضور به عنوان هیئت علمی در دانشگاه‌های تهران و مازندران، وی با ایجاد امکان تبادلات علمی بلندمدت و اعزام دانشجویان بسیار (که تعدادی از آنان بعد‌ها عضو هیئت علمی در دانشگاه‌های ایران و آلمان شدند) در جهت ایجاد و افزایش فهم متقابل علمی و فرهنگی میان دانشجویان و اعضای هیئت علمی دانشکده‌های منابع طبیعی و محیط زیست در دانشگاه‌های ایران و آلمان تلاش شایانی کرد.

گزیده‌ای از آثار علی یخکشی 

•    ارزش اجتماعی و اقتصادی جنگل - انتشارات دانشگاه تهران - ۱۳۵۳
•    مقدمه‌ای بر پارک‌های ملی و جنگلی ایران - انتشارات دانشگاه تهران - ۱۳۵۶
•    شناخت، حفاظت و بهسازی محیط زیست - انتشارات مؤسسه علمی - کاربردی جهاد کشاورزی - ۱۳۸۱
•    مدیریت سازمان جنگل‌ها و مراتع و حفاظت محیط زیست ایران در مقایسه با سیستم مدیریتی پاره‌ای از کشور‌های اروپایی - انتشارات دانشگاه مازندران - ۱۳۸۲
•    مدیریت تلفیقی در جنگل‌های خزری شمال با مشارکت مردم محلی: بهبود وضع اجتماعی - اقتصادی روستائیان و اثرات آن بر منابع … - انتشارات میرماه - ۱۳۸۴
•    نقش مدیریت در عمران روستا‌ها و حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست (عمران روستایی و حفاظت منابع طبیعی و …) - انتشارات میرماه - ۱۳۸۴
•    درس‌های آموخته: مدیریت تلفیقی در جنگل‌های خزری شمال با مشارکت مردم محلی: پروژه IRA-G۵۲-۲۰۰۳-۰۳۲ - انتشارات میرماه - ۱۳۸۵
•    منابع تجدید پذیر و توسعه پایدار - انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست – ۱۳۸۷
•    ۱۷ عنوان کتاب 
•    بیش از ۱۶ مقاله در ایران، آلمان، آمریکا و ترکیه 
•    بیش از ۵ پروژه ملی و بین المللی 
•    استاد راهنمای ده‌ها دانشجوی دوره کارشناسی ارشد در ایران و آلمان 

نگرانی‌های علی یخکشی 

دکتر علی یخکشی برای حل بحران آتش سوزی در جنگل‌ها تاکید دارد که باید کارگرانی به صورت دائم استخدام کنیم که در زمینه‌های مختلف اعم از بهره‌برداری، مرمت و حفاظت جنگل و حتی رسیدگی به مسیر‌های دسترسی مانند جاده‌های جنگلی ایفای نقش کنند. خاموش کردن آتش، آن هم در جنگل یک علم است. این طور نیست که بتوان آتش جنگل را با بیل، کلنگ و آب پاش و دیگر وسایل ابتدایی خاموش کرد. اگر آموزشی نباشد، اگر برج دیده بانی نباشد، کار ما همیشه این خواهد بود که در برابر آتش سوزی مستاصل عمل کنیم.

وی تصریح کرد: سازمان جنگل‌ها در آخرین آماری که اعلام کرده خبر از بازنشستگی ۴۰۰۰ نفر نیروی کار داده و این یعنی حتی نیروی کاری هم برای مهار آتش در حال حاضر وجود ندارد. بحث کاشت درختان مثمر هم که مطرح کردید، به هیچ وجه بحث کارشناسی نیست. یک مهندس جنگل و یک کارشناس محیط زیست هیچ گاه نمی‌تواند خودش را راضی کند که به جای گونه‌های بومی منطقه نظیر بنه و بلوط درختانی مثل سیب کاشته شود. این کار یعنی برهم زدن تعادل اکولوژیک منطقه. یک غیرمتخصص ممکن است این کار را به واسطه تولید میوه یا چوب از نظر اقتصادی توجیه کند، اما یک کارشناس محیط زیست از عمق این فاجعه آگاه است. 

او ادامه داد: در تمام کشور‌های پیشرفته سازمان جنگل‌ها، حفاظت و بهره‌برداری را خودش با کادر متخصص انجام می‌دهد؛ اما این امر در ایران در برهه‌ای از زمان به «بخش خصوصی تجاری و غیرمتخصص» واگذار شد که تحصیلات و دانش جنگل را نداشت و نگاهش تجاری بود و می‌خواست با حداقل سرمایه در کوتاه‌ترین مدت، بیشترین سود را داشته باشد. جنگل ملی شده، ولی در کار اهمال و کوتاهی شده است. از سوی دیگر حفاظت هم به افراد حقوقی و حقیقی و همین بخش خصوصی سپرده شده است. در حالی که این وظیفه باید به عهده خود سازمان جنگل‌ها باشد.

یخکشی خاطرنشان کرد: مسوولان مملکت از سال ٤٢ تا امروز، توجهی به جنگل‌ها و منابع طبیعی نداشته‌اند. سازمان جنگل‌ها و پیمانکاران بهره‌بردار، جنگل را صرفا منطقه‌ای می‌دانستند که چوب تولید می‌کند و باید از چوب آن بهره‌برداری شود. در حالی که همان‌طور که در کتاب «شناخت، حفاظت و بهسازی محیط زیست ایران» گفتم جنگل دارای ١٨ کارکرد است که یکی از آن‌ها تولید چوب است و ارزش ریالی بسیاری دیگر از وظایف آن از ارزش ریالی چوب بیشتر است. اما می‌بینیم که نهایتا دیگر کارکرد‌های جنگل به دست فراموشی سپرده شده و امروز فقط صحبت از آن داریم که بهره‌برداری بکنیم یا نکنیم؟