تب دنگی چیست و آیا کشنده است؟

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: تب دنگی که به «تب استخوان‌شکن» نیز معروف است، یک بیماری ویروسی است که توسط پشه‌های آئدس (Aedes) منتقل می‌شود. این بیماری عمدتاً در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جهان مخصوصاً در جنوب شرقی آسیا، جزایر غربی اقیانوس آرام، آمریکای لاتین و آفریقا شایع است. ویروس دنگی چهار سروتیپ مختلف دارد (DEN-۱, DEN-۲, DEN-۳, DEN-۴) و عفونت با یک سروتیپ ایمنی دائمی نسبت به آن سروتیپ ایجاد می‌کند، اما ایمنی نسبت به سروتیپ‌های دیگر ایجاد نمی‌شود و حتی ممکن است عفونت با سروتیپ‌های دیگر منجر به بیماری شدیدتری به نام «تب دنگی شدید» (یا دنگی خونریزی‌دهنده) شود.

پشه آئدس عامل انتقال تب دنگی

به گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC)، ویروس‌های عامل تب دنگی از طریق نیش پشه‌های ماده آلوده‌ی جنس آئدس، یعنی آئدس ایجیپتی و آئدس آلبوپیکتوس به انسان‌ها منتقل می‌شوند. این پشه‌ها همان نوع پشه‌هایی هستند که ویروس‌های زیکا و چیکونگونیا را نیز منتشر می‌کنند. آئدس ایجیپتی بیشترین نقش را در انتشار تب دنگی دارد. در ایران بیشترین فراوانی آئدس در شهر چابهار مشاهده شده است. پشه آئدس (Aedes aegypti) ظاهری خاص دارد که آن را از دیگر پشه‌ها متمایز می‌کند. این پشه‌ها:

•    بدنی سیاه با نوار‌های سفید روی پا‌ها دارند.

•    یک الگوی سفید مشخص به شکل چنگک یا لایرا پشتشان (ناحیه توراکس) دیده می‌شود.

•    معمولاً اندازه کوچکی دارند (حدود ۴ تا ۷ میلی‌متر).

شیوع تب دنگی در ایران

در سال ۱۴۰۳، ایران با چالش‌های جدیدی در زمینه شیوع بیماری تب دنگی مواجه شده است. طبق گزارش‌های منتشر شده، تاکنون حدود ۱۲۰ نفر به این بیماری مبتلا شده‌اند و متأسفانه سه نفر نیز جان خود را از دست داده‌اند. بیشتر موارد ابتلا مربوط به افرادی است که به امارات متحده عربی سفر کرده‌اند و در آنجا به ویروس آلوده شده‌اند. علاوه بر این، گزارش‌هایی از مشاهده پشه ناقل بیماری (پشه آئدس) در شش استان ایران شامل هرمزگان، بوشهر، سیستان و بلوچستان، مازندران، گیلان و گلستان وجود دارد. هرچند تاکنون هیچ مورد آلودگی محلی از طریق این پشه‌ها ثبت نشده است، اما نگرانی‌ها در مورد احتمال گسترش محلی بیماری همچنان وجود دارد. وزارت بهداشت ایران اقدامات پیشگیرانه‌ای مانند نظارت دقیق و اطلاع‌رسانی عمومی را برای جلوگیری از گسترش این بیماری در کشور انجام می‌دهد. این اقدامات شامل توزیع کیت‌های آزمایش و پایش دقیق مناطقی است که احتمال وجود پشه آئدس در آن‌ها بیشتر است.

علائم تب دنگی در بزرگسالان و کودکان

بسیاری از افراد ممکن است علامتی نداشته باشند. برخی علائم آن مشابه بیماری‌های دیگر مانند آنفولانزا است. حدود ۴ تا ۱۰ روز بعد از گزش این پشه ممکن است نشانه‌ها ظاهر شوند. علائم تب دنگی شامل موارد زیر است:

•    تب بالا تا ۴۰ درجه سانتیگراد

•    علائم سردرد شدید

•    درد پشت چشم‌ها

•    درد شدید عضلانی و مفصلی

•    راش پوستی

•    تهوع و استفراغ

•    خستگی شدید

•    تورم غدد لنفاوی

معمولا این علائم ۲ تا ۷ روز ادامه دارند.

افرادی که برای بار دوم به این بیماری مبتلا می‌شوند، معمولاً علائم شدیدتری داشته و تب دنگی شدید را تجربه می‌کنند. در این شرایط بعد از کاهش تب ممکن است نشانه‌های زیر ظاهر شوند:

•    درد شدید شکم

•    خونریزی لثه یا بینی

•    استفراغ مداوم

•    تنفس سریع

•    خون در استفراغ یا مدفوع

•    خستگی و بی‌قراری

•    تشنگی شدید

•    پوست رنگ پریده

•    احساس ضعف

علائم تب دنگی در کودکان

علائم تب دنگی در کودکان معمولاً شامل تب ناگهانی و بالا، سردرد شدید، درد پشت چشم‌ها، درد مفاصل و عضلات، حالت تهوع، استفراغ، غدد متورم، و بثورات پوستی است که سه تا چهار روز پس از شروع تب ظاهر می‌شوند. تفاوت علائم بین کودکان و بزرگسالان به‌طور کلی ناچیز است، اما کودکان ممکن است بیشتر دچار علائم غیرخاص مانند تب و بثورات پوستی شوند و کمتر از بزرگسالان دچار درد عضلانی و مفصلی شدید شوند. بیماری در کودکان اغلب با تب بالا شروع می‌شود.

علت تب دنگی چیست؟

تب دنگی توسط یکی از چهار نوع ویروس دنگی ایجاد می‌شود. امکان ابتلا به عفونت تب دنگی براثر معاشرت با فرد آلوده وجود ندارد و همان طور که قبلا اشاره شد، تب دنگی توسط نیش پشه آئدس منتشر می‌شود. دو نوع پشه که اغلب ویروس‌های دنگی را منتشر می‌کنند، هم داخل و هم خارج از اقامتگاه‌های انسانی فراوان هستند. وقتی پشه فرد آلوده به ویروس دنگی را نیش می‌زند، ویروس وارد بدن پشه می‌شود. سپس وقتی پشه آلوده فرد دیگری را نیش می‌زند، ویروس با ورود به گردش خون آن فرد، موجب عفونت می‌شود.

شدت و خطرات تب دنگی

تب دنگی می‌تواند به دو صورت بروز کند:

•    تب دنگی معمولی: معمولاً با علائم بالا همراه است و به طور عمومی غیر کشنده است.

•    تب دنگی شدید: این نوع تب دنگی می‌تواند منجر به خونریزی شدید، نشت پلاسما و در نهایت شوک شود که می‌تواند کشنده باشد اگر به موقع درمان نشود.

کشندگی

تب دنگی در اکثر موارد کشنده نیست، اما نوع شدید آن می‌تواند کشنده باشد. با مراقبت‌های پزشکی مناسب، میزان مرگ و میر ناشی از دنگی شدید به طور چشمگیری کاهش می‌یابد.

عوارض تب دنگی

اگر تب دنگی از نوع شدید باشد، ممکن است عوارضی مانند خونریزی داخلی و آسیب به اندام‌ها ایجاد کند. همچنین افت شدید فشار خون خطرناک بوده و ممکن است باعث شوک و حتی مرگ شود. تب دنگی در بارداری می‌تواند باعث سقط جنین، وزن کم هنگام تولد یا زایمان زودرس شود؛ بنابراین پیشگیری از ابتلا به این بیماری در دوران بارداری ضروری است.

پیشگیری و کنترل

کنترل ناقلین: استفاده از پشه‌بند، اسپری‌های حشره‌کش و از بین بردن محل‌های تخم‌گذاری پشه‌ها (مانند آب‌های ایستاده) از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری است.

پوشاندن بدن: لباس‌های آستین بلند و شلوار بلند بپوشید تا پوست خود را از گزش پشه حفظ کنید.

واکسیناسیون: در برخی کشور‌ها واکسن دنگی موجود است که می‌تواند در کاهش موارد بیماری موثر باشد، هرچند واکسیناسیون باید با احتیاط و بر اساس توصیه‌های بهداشتی انجام شود.

از بین بردن محل‌های تجمع آب: پشه‌ها در آب‌های راکد تخم گذاری و رشد می‌کنند، بنابراین از بین بردن محل‌های تجمع آب می‌تواند به کاهش جمعیت پشه‌ها کمک کند.

درمان تب دنگی

در حال حاضر، درمان مشخصی برای تب دنگی وجود ندارد و بیشتر درمان‌ها حمایتی هستند. مهم‌ترین اقدامات شامل موارد زیر است:

•    هیدراتاسیون مناسب: مصرف مایعات برای جلوگیری از دهیدراتاسیون.

•    دارو‌های تب‌بر: استفاده از دارو‌هایی مانند استامینوفن برای کاهش تب و درد. از مصرف دارو‌های ضد التهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن خودداری کنید، زیرا ممکن است خطر خونریزی را افزایش دهند.

•    استراحت: لازم است بیمار استراحت کافی داشته باشد تا بدن بهتر بتواند با تب دانگی مقابله کند.

•    مصرف مایعات: یکی از علائم این بیماری اسهال و استفراغ است که باعث کم آبی بدن می‌شود. لازم است فرد در این دوران مصرف اب و مایعات را افزایش دهد. همچنین برای جبران مایعات بدن می‌تواند از بهترین سرم تقویتی بدن استفاده کند.

چه زمانی برای تب دنگی به دکتر مراجعه کنیم؟

اگر مشکوک به ابتلا به تب دنگی هستید و علائمی مانند تب ناگهانی و شدید، خونریزی یا سایر علائم را دارید، لازم است به پزشک مراجعه کنید. همچنین می‌توانید از خدمات ویزیت پزشک متخصص عفونی در منزل استفاده کنید. پزشک در منزل شما را معاینه می‌کند و در صورت تشخیص تب دنگی درمان‌های حمایتی را آغاز می‌کند. ویزیت پزشک در منزل می‌تواند برای افرادی که بیمار هستند، افراد مسن یا افراد دارای معلولیت که جابجا شدن برایشان دشوار است، مفید باشد. همچنین برای تشخیص دقیق‌تر و سریع‌تر تب دنگی می‌توانید از خدمات آزمایش در منزل نیز استفاده کنید. پرستار در منزل نمونه خون شما را می‌گیرد و آن را به آزمایشگاه معتبر تحویل می‌دهد. در کمترین زمان نتیجه آزمایش برای شما ارسال می‌شود.