سکاندار بی‌حاشیه دولت

اقتصاد۲۴-محمد مخبر که در دولت سیزدهم در قامت معاون اول رییس‌جمهور عملکردی تاثیرگذار داشت در دوران کوتاه سرپرستی ریاست‌جمهوری نیز با مدیریت به دور از تنش دولت و البته حفاظت از سلامت انتخابات دولت چهاردهم کارنامه مثبتی از خود به جا گذاشت

صبح روز بعد از برگزاری دومین مرحله از انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم و اعلام خبر پیروزی مسعود پزشکیان فصای مجازی و شبکه ایکس پر بود از واکنش‌های مثبت و منفی به انتخاب پزشکیان و ارزیابی‌های مختلف از منتخب جدید ملت. یک توییت، اما در این فضا هم در فضای رسانه‌ای چرخید و هم جنس متفاوتی از تحلیل‌های انتخاباتی داشت. وقتی یکی از کاربران فضای مجازی با انتشار تصویری از محمد مخبر نوشت: «ولی تو رفیق خوبی، مرد بودی، وایسادی کار رو بی‌حاشیه جمع کردی. همه هوایی شدن تو نشدی. خدا قوت.»

محمد مخبر که سال‌های سال نامش با ستاد اجرایی فرمان امام گره خورده بود با شروع دولت سیزدهم در قامت معاون اول رییس‌جمهور وارد پاستور شد. او طی عمر سه ساله دولت سیزدهم با حضور رییس فقیدش عملکردی پرکار از خود ارائه داد. برخی او را فرمانده دولت می‌خواندند که به صورت مکمل امور دولت را پیگیری می‌کرد. تا اینکه دست تقدیر مخبر را بر صندلی رفیقش نشاند. بر اساس اصل ۱۳۱ قانون اساسی، در صورت مرگ رییس‌جمهور، معاون اول او «با موافقت‏ رهبری، اختیارات‏ و مسوولیت‌های‏ وی‏ را بر عهده‏ می‌گیرد و شورایی‏ متشکل‏ از رییس‏ مجلس‏ و رییس‏ قوه‏ قضاییه‏ و معاون‏ اول‏ رییس‌جمهور موظف‏ است، ‏ ترتیبی‏ بدهد که‏ حداکثر ظرف‏ مدت‏ ۵۰‏ روز رییس‌جمهور جدید انتخاب‏ شود.»

نقطه ثقل کارنامه مخبر، اما نه دوره معاون اولی او در دولت چهاردهم بین سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ که همین دوران ۵۰ روز سرپرستی وی بود و مهم‌ترین و اولین نکته بارز تصمیمات مخبر در این ایام «عدم کاندیداتوری وی» بود. وقتی در روز‌های پایانی اردیبهشت او به عنوان سرپرست ریاست‌جمهوری مطرح شد هنوز سیاهپوش رییس دولت بود. از پیش‌تر، اما همیشه نام مخبر به عنوان کاندیدای احتمالی ریاست‌جمهوری چهاردهم مطرح می‌شد. با آغاز دوران سرپرستی ریاست‌جمهوری این گمانه بیش از پیش تقویت شد که مخبر کاندیدای اصلی دولت برای انتخابات ریاست‌جمهوری خواهد بود. با این وجود او در نهایت ساده‌دلی در پاسخ به سوالی درباره احتمال کاندیداتوری‌اش پاسخی داد که سوژه فضای مجازی شد، اما نیت واقعی او را نمایش داد. وقتی در حاشیه نشست هیات دولت در پاسخ به سوال خبرنگاران برای حضور در انتخابات گفت: «ما که مشغول خدمت‌رسانی هستیم هیچ دغدغه‌ای جز خدمت‌رسانی و اجرای دستورات شهید رییسی نداریم. ما که داریم حمالی می‌کنیم این حرفا چیه...»

مخبر در ۵۰ روز بعد نشان داد که چشمداشتی برای رسیدن به صندلی ریاست‌جمهوری ندارد و با اینکه می‌توانست در انتخابات ریاست‌جمهوری ثبت‌نام کند از حاشیه‌ها به دور ماند و تمام تلاش خود را به کار گرفت تا کار‌های دولت بی‌حاشیه به سرانجام برسد و سلامت انتخابات تضمین شود.

بیشتر بخوانید:عکس/ مخبر دفتر رئیس جمهوری را تحویل پزشکیان داد

محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم ششم مردادماه در گفت‌وگویی با خبرگزاری تسنیم درباره موضوع عدم کاندیداتوری محمد مخبر گفته است: «من خود به شخصه مقید بودم که آقای مخبر به نمایندگی از دولت در انتخابات شرکت کنند، خیلی به ایشان اصرار داشتم؛ چند باری حتی حضوری خواهش کردم و با چند تن از وزرا خدمت‌شان رسیدیم و گفتیم شما بیایید بالاخره معاون اول دولت بودید و مسوول دولت. حضرت آقا هم به شما اعتماد دارند و سال‌ها منصوب مستقیم رهبری در مدیریت اجرایی بودید، اما آقای مخبر گفتند که نه! حضرت آقا این مسوولیت دولت گذار را به من داده‌اند و من اگر بخواهم به عرصه انتخابات بیایم، در ادامه انجام وظایف رییس‌جمهور شهید کوتاهی می‌شود. من هم بیایم چه کسی می‌خواهد کشور را اداره کند؟ خب، استدلال مومنانه‌ای بود و من واقعا از این میزان مجاهدت و اخلاص‌شان درس گرفتم.»

سرپرست ریاست جمهوری و تصمیمات استراتژیک

بعد از حادثه بالگرد هواپیما محمد مخبر ماموریت تازه و غیرمنتظره‌ای پیدا کرده که تا زمان برگزاری انتخابات زودهنگام ادامه داشت و عنوان «رییس موقت دولت جمهوری اسلامی ایران» را برای نزدیک به دو ماه به کارنامه مخبر افزود.

سوم مردادماه بود که در جلسه هیات دولت روایتی از نخستین ساعات بعد از سقوط بالگرد حامل رییس دولت را گفت که بازتاب رسانه‌ای زیادی داشت: «در شبی که هنوز معلوم نبود چه اتفاقی افتاده است، وقتی به محضر ایشان رسیدیم ایشان ابراز امیدواری کردند که اتفاقی نیفتد، اما اگر افتاده باشد، سخنانی گفتند. بعد از خروج از جلسه با رهبری، دید دیگری پیدا کردم و مدیر دیگری شدم تا دستاورد‌های رییس‌جمهور شهید فراموش نشود.» او در آخرین جلسه هیات دولت سیزدهم نیز با اشاره به دوره سرپرستی ریاست‌جمهوری خود گفت که در این اتفاقات، شخص رهبری کشور را اداره کرد: «ما فقط مجری بودیم و تدابیر و تذکرات ایشان را دنبال می‌کردیم.»

با مرور عملکرد مخبر در این مدت، اما چند نکته مهم درباره عملکرد او قابل توجه است. بارزترین این موارد شاید برگزاری انتخابات سالم بود. انتخاباتی که توسط دولت سیزدهم برگزار شد، اما چهره‌ای از جناح مقابل با رای مردم برای دور بعد انتخاب شد.

تصمیم مخبر برای عدم ورود به انتخابات و عدم کاندیداتوری در شرایطی بود که بسیاری او را اصلی‌ترین و قوی‌ترین احتمال برای ریاست دولت بعد می‌دانستند. در کنار این مساله مخبر مورد تایید ساختار‌های نظام بود از این جهت می‌توانست در افکار عمومی در بین حامیان دولت جلوتر از بقیه حرکت کند. در کنار این مساله کاندیداتوری مخبر شاید می‌توانست کاندیدا‌های اصولگرا را محدودتر کند و او مورد اجماع واقع شود. با این وجود مخبر تصمیم گرفت تا بر کار سرپرستی تمرکز کند. برخی شنیده‌ها حاکی از این است که او با کاندیداتوری چهره‌های دیگری از دولت نیز موافق نبوده است.

رصد سلامت انتخابات و تذکربه رییس ستاد جلیلی

فراتر از تصمیم مهم مخبر در عدم کاندیداتوری برای تمرکز بر امور دولت، دومین تصمیم مهم مخبر اداره فراجناحی دولت است. مساله بسیار مهم و رویکرد قابل توجه مخبر در این ایام، ایستادگی و حساسیت او در برگزاری انتخاباتی بدون تخلف بود تا جایی که حتی گزارش‌هایی مبنی بر تذکرات جدی او در این زمینه به معاون اجرایی دولت شنیده شد. در ایام انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم بود که چالش میان محمد مخبر با زیرمجموعه‌های حامی سعید جلیلی و پایداری، از بدو تشکیل دولت وجود داشته و اینک به اوج خود رسیده است.

سایت انتخاب در همان زمان در گزارشی نوشت: «محسن منصوری، معاون اجرایی رییس‌جمهور است که ساعتی قبل به عنوان رییس ستاد جلیلی در مراسم دهیاری‌های دولت شرکت کرده است. این موضوع و دیگر سوءاستفاده‌ها از امکانات دولت با واکنش تند مخبر، سرپرست ریاست‌جمهوری مواجه شده است. سینا جهانی، خبرنگار نوشت: «محمد مخبر در تماس تلفنی با محسن منصوری، رییس ستاد سعید جلیلی به دلیل درگیر کردن دهیاری‌ها در انتخابات به نفع یک نامزد، به شدت به او تذکر داد. شنیده‌ها می‌گویند چالش بین مخبر و منصوری پس از این اتفاق به اوج رسیده است.» محسن منصوری، اما با تکذیب این خبر اعلام کرد که «وقتی دروغگویی، جعل خبر و نشر اکاذیب هیچ هزینه‌ای نداشته باشد، بازار خلافگویی داغ می‌شود.»

در همان زمان محمدعلی اسفنانی، سرپرست معاونت پیشگیری سازمان تعزیرات در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایلنا عنوان کرد: «حسب اعلام ستاد انتخاباتی جناب آقای جلیلی مبنی بر برگزاری همایش انتخاباتی در مصلی بزرگ تهران، از آنجایی که مطابق ماده ۶۸ قانون انتخابات ریاست‌جمهوری استفاده از میز خطابه جمعه و یا هر وسیله دیگری که جنبه رسمی و دولتی دارد و همچنین استفاده از وسایل و امکانات وزارتخانه‌ها و ادارات و شرکت‌های دولتی و موسسات وابسته به دولت و نهاد‌ها و موسساتی که از بودجه عمومی (به هر مقدار) استفاده می‌کنند و همچنین در اختیار گذاشتن وسایل و امکانات مذبور ممنوع بوده و مرتکب جرم شناخته می‌شود.»

وی در این باره تاکید کرد: «از آنجایی که مصلای بزرگ تهران صرفا یک مصلی و نمازخانه صرف نیست و یک مرکز بزرگ علمی است که به لحاظ استفاده‌های متنوع فرهنگی، مذهبی، علمی و... بسیاری از سازمان‌ها و نهاد‌های دولتی متصدی اجرای برخی امور آن بوده و به همین لحاظ بودجه عمومی کشور مطابق ردیف ۱۵۰۰۱۷۰۲۷ بودجه سال ۱۴۰۳ کل کشور استفاده نماید، برگزاری همایش انتخاباتی در مصلی بزرگ تهران برخلاف قانون بوده و مطابق ماده ۶۸ قانون مذکور جرم می‌باشد لذا توقع می‌رود مقامات ذی‌صلاح مانند کمیسیون نظارت بر انتخابات و شورای نگهبان و قوه قضاییه موضوع را پیگیری نمایند.»

بیشتر بخوانید:فیلم/ دیدار مخبر با پوتین در حاشیه اجلاس شانگهای

فارغ از همه این تایید و تکذیب‌ها، مخبر در این ایام به‌رغم تندوری برخی چهره‌های داخل دولت با تذکر و استفاده از ابزار‌های قانونی و حتی معرفی به نهاد‌های نظاتی توانست این رفتار‌ها را کنترل و سلامت انتخابات را تضمین کند. مدیریت مخبر در مقابل این رفتار‌ها به اندازه‌ای مبتنی بر قانون بود که حتی گفته شد یکی از چهره‌های دولت در اثر نظارت بدون چشم پوشی مخبر و ارسال پرونده او به سازمان بازرسی در فاصله زمانی برگزاری دور نخست و دوم انتخابات، شبانه و بدون برگزاری مراسم تودیع و معارفه ناچار به ترک دفتر خود در دولت شد. فراتر از تضمین سلامت انتخابات رفتار مخبر در مواجهه با جناح‌های سیاسی در این ایام بود. او اگرچه در این دوران سرپرست دولتی تماما اصولگرا بود، اما فارغ از این دسته‌بندی‌ها با دو جناح برای برگزاری انتخابات ارتباطی پویا برقرار کرد. نمونه روشن آن نیز توییت آذر منصوری، رییس جبهه اصلاحات در پانزدهم تیرماه سال جاری است. وقتی از تماس دفتر مخبر سرپرست ریاست‌جمهوری خبر داد و نوشت: «دقایقی پیش از دفتر آقای مخبر با بنده تماس گرفتند و خواستند که اگر تخلفی اتفاق افتاده به اطلاع ایشان برسانم. ضمن تشکر از پیگیری ایشان مواردی را منتقل کردم.

بازدید‌های اورژانسی و نظارت لحظه به لحظه بر بازار

اقدام مهم دیگر مخبر در ایام سرپرستی ریاست‌جمهوری نظارت دقیق و حساسیت ویژه او در مدیریت بازار بود. با توجه به خبر شوکه کننده سقوط بالگرد رییس‌جمهور یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌ها به هم ریختن بازار‌های کشور بود که مخبر در این ایام با بازدید‌های اورژانسی و نظارت لحظه به لحظه بر بازار مانع این رخداد شد.

۲۷ خردادماه دستور مخبر در جایگاه سرپرست ریاست‌جمهوری برای نظارت دقیق بر بازار و جلوگیری از هر گونه افزایش قیمت بی‌ضابطه جلسه‌ای در ستاد هماهنگی اقتصادی دولت تشکیل و به وزرای اقتصادی دستور داد در خصوص هرگونه اطلاعات غلط و ناقص که این روز‌ها در حوزه مسائل اقتصادی مطرح می‌شود توضیحات و پاسخ دقیق را منتشر کنند.

این البته تنها مدیریت اجرایی قابل توجه مخبر در این ایام نیست. باشگاه خبرنگاران جوان در گزارشی درباره دستاورد‌های محمد مخبر در دوران سرپرستی ریاست‌جمهوری نوشته است: «افتتاح ۲۸ طرح آب و برق دولت در استان سیستان و بلوچستان از جمله طرح آب شیرین‌کن فراساحلی، خط انتقال آب به سیستان، آب‌گیری سد شهر کور، بهره‌برداری از ۳ هزار سامانه خورشیدی ۵ کیلوواتی حمایتی، همچنین در مراسم دیگری به منظور افتتاح ویدئوکنفرانسی ۳ طرح نفت و گاز در استان سیستان و بلوچستان حضور پیدا کرد. بهره‌برداری از ۸ طرح کیفی‌سازی و انتقال فرآورده‌های نفتی در ۵ استان کشور، افتتاح ۶۷۸ طرح بهداشتی و درمانی در استان‌های کرمان، یزد، زنجان و هرمزگان از دیگر طرح‌هایی بود که او در این مدت افتتاح کرد.»

علاوه بر این، او در در روز‌هایی که کشور صحنه فضای داغ انتخاباتی بود برای حضور در اجلاس شانگ‌های عازم قزاقستان شد. او در این دیدار به همراه عکسی از رییس‌جمهور فقید حاضر شد و دیدار‌هایی نیز با روسای جمهور چین و روسیه داشت و تفاهم انتقال گاز روسیه به ایران نیز از جمله اقدامات او بود. مخبر همچنین در آخرین روز‌های خدمت خود در قامت سرپرست ریاست‌جمهوری قانون برنامه هفتم توسعه را ابلاغ کرد.

محمد مخبر کیست؟ از خوزستان تا شب عملیات وعده صادق

محمد مخبر زندگی سیاسی پر فراز و نشیبی دارد. روحانی‌زاده دزفولی یکی از بزرگ‌ترین و تاثیرگذار‌ترین برهه‌های زندگی خود را در ۶۹ سالگی پشت سر گذاشت وقتی در شب عملیات وعده صادق و حمله موشکی ایران به اسراییل با اقداماتی فراتر از وظایف قانونی خود در سکوت و خفا و بدون ادعا بعد از نیمه شب با هوشمندی‌های سیاستمدارانه بازار ارز را در ثبات نگاه داشت و اجازه هیچ افزایش قیمتی را نداد.

او زاده چهارهم تیرماه سال ۱۳۳۴ در دزفول است. پدرش روحانی بنامی بود که مدتی امامت جماعت دزفول را برعهده داشت. مقاطع ابتدایی تحصیل را در دزفول و اهواز گذراند و سپس در مقطع کارشناسی در رشته مهندسی برق تحصیل کرد. روزنامه هم‌میهن اخیرا در گزارشی نوشته است که مخبر همراه با افرادی مانند محمد جهان‌آرا، علی شمخانی و محسن رضایی عضو گروه منصورون بوده است؛ منصورون در خوزستان شکل گرفت و در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ علیه حکومت پهلوی فعالیت می‌کرد. او پس از تاسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در خوزستان به عنوان مسوول بهداری سپاه دزفول گماشته شد و در جنگ ایران و عراق این سمت را بر عهده داشت. علاوه بر این کارشناسی‌ارشد مدیریت با گرایش سیستم‌ها و دکترا در رشته مدیریت و برنامه‌ریزی توسعه اقتصادی از سوابق تحصیلی مخبر است.

مخبر پس از پایان جنگ، مدیرعامل شرکت مخابرات دزفول، معاون اجرایی شرکت مخابرات استان خوزستان و سپس مدیر عامل این شرکت شد. او زمانی هم معاونت استانداری خوزستان را عهده‌دار بود. سپس به تهران رفت و در زمان ریاست محمد فروزنده بر بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، مناصب مهمی مانند معاونت حمل‌ونقل و بازرگانی این بنیاد را بر عهده گرفت. در تیر ۱۳۸۶ نیز مخبر به ریاست ستاد اجرایی فرمان امام منصوب شد. آنچه نام محمد مخبر را در سال‌های آخر ریاستش بر ستاد و همزمان با همه‌گیری کرونا در رسانه‌ها مطرح کرد، پروژه ساخت واکسن داخلی کووید - ۱۹ بود که تحت نظر بنیاد برکت اجرا می‌شد.

پیش از آنکه معاون اول ابراهیم رییسی شود، نزدیک به ۱۵ سال رییس «ستاد اجرایی فرمان امام» را در دست داشت، اما با پیروزی ابراهیم رییسی در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ نام او در رقابت با نام‌هایی اسامی در جبهه اصولگرایان به معاونت رییس‌جمهوری رسید، که نشان از جایگاه و اعتماد به وی بود. در همان زمان او ریاست «ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی» را به دست گرفت تا وضعیت اقتصاد را سر و سامان بدهد.

هنوز یک سال از آغاز کار دولت ابراهیم رییسی نگذشته بود که رقابت‌های سیاسی، و از آن مهم‌تر وخیم‌تر شدن وضعیت اقتصادی با وجود وعده‌های انتخاباتی، صدای اصولگرایان ناراضی را درآورد. آن‌ها از ابراهیم رییسی می‌خواستند دایره اختیارات محمد مخبر را محدود کند و بعضی حتی خواهان برکناری او بودند.

جواد کریمی‌قدوسی، نماینده مجلس یازدهم و از اعضای جبهه پایداری، تیرماه ۱۴۰۱ در توییتر خود نوشت «جناب مخبر از توانایی لازم برای این جایگاه برخوردار نیست» و هشدار داد که «ماندن ایشان برای یک ساعت هم ضرر است.» با این وجود انتصاب او در مجمع تشخیص مصلحت نظام در همان زمان و انتشار تصاویری از حضورش در جلسه سران سه قوه پاسخ لازم به این افراد را داد.

در جولای سال ۲۰۱۰ میلادی، اتحادیه اروپا مخبر را در فهرست افراد و اشخاصی قرار داد که در فعالیت‌های مربوط به موشک‌های بالستیک و هسته‌ای مورد تحریم قرار می‌گرفتند، اما دو سال بعد نام او را از آن فهرست حذف کردند. مخبر از اسامی است که همواره در رسانه‌های خارجی از او به عنوان مهره‌ای قدرتمند در دور زدن تحریم‌های یاران یاد می‌شود با این وجود او هرگز در این زمینه ادعایی نکرده و بدون حاشیه بر کارهایش متمرکز بوده است. درست مثل این ۵۰ روز که سکاندار بی‌حاشیه دولت سیزدهم کشتی را به ساحل رساند و به مسعود پزشکیان تحویل داد.