برج آزادی چه زمانی ساخته شد و مهمترین ویژگی‌هایش چیست؟

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: برج آزادی به مناسبت یادبود جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ساخته شد که به نام «برج شهیاد آریامهر» معروف بود و پس از انقلاب اسلامی به «برج آزادی» تغییر نام یافت. معماری شگفت‌انگیز این اثر باعث شده است که یکی از مهمترین جا‌های دیدنی تهران به شمار می‌آید. برج آزادی در سال ۱۳۵۳ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. جالب است بدانید که در فاصله سال‌های ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۷ تصویر برج روی اسکناس‌های ۲۰۰ ریالی ایران چاپ می‌شد. محوطه زیرین برج به نگارخانه، سالن دانستنی‌ها، سالن ایران‌شناسی، موزه، کتابخانه و... اختصاص دارد. با توجه به تعداد زیاد سالن‌ها و موزه‌های طبقه زیرین برج می‌توان به این نتیجه رسید که کلیه فضا‌های موجود طوری طراحی شده‌اند که بیشتر جنبه نمایشگاهی داشته باشند.

تاریخچه ساخت برج آزادی

در سال ۱۳۳۹، خاندان سلطنتی حکومت پهلوی، تصمیم گرفتند یادبودی برای جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی در سه‌راه مهرآباد بسازند. این یادبود، قرار بود نمادی از تهران باشد که عظمت و شکوه تاریخ ایران را به رخ جهانیان بکشاند. در ابتدا طرحی که برای ساخت بنا در نظر گرفته شد، سازه‌ای به‌شکل طاق‌نصرت بود. سپس با بررسی‌هایی که صورت گرفت، مشخص شد چنین بنایی، قادر به انتقال صلابت مد نظر مسئولین به بینندگان نیست؛ بنابراین، برای یافتن طرح مناسب، فراخوانی در شهریورماه سال ۱۳۴۵ در روزنامه منتشر شد. در این فراخوان، از معماران دعوت شد تا در مسابقه‌ای با عنوان طرح ساختمان شهیاد آریامهر، شرکت کنند. این مسابقه توسط شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی برگزار شد که معماران زیادی در آن شرکت کردند. در نهایت، طرح یک جوان ۲۴ ساله که دانش‌آموخته دانشگاه تهران بود، برگزیده شد. این مهندس جوان، «حسین امانت» نام داشت که طرحش با الهام از ایران مدرن و با امانت از تمدن ایران، از میان سایر طرح‌ها برگزیده شد.

حسین امانت با وجود سن کمی که داشت، مسئولیت ساخت چنین بنای عظیم و پیچیده‌ای را بر عهده گرفت. او طرحی ایرانی – اسلامی با تلفیقی از معماری دوران تاریخی ایران ارائه داد. در معماری برج آزادی، نشانه‌هایی از معماری دوره هخامنشی و ساسانی نیز دیده می‌شود که به‌زیبایی با معماری اسلامی تلفیق شده است. معماری شاخص این بنا، برج آزادی را به نمادی مدرن از تلفیق طاق‌های قبل از اسلام و بعد از آن، تبدیل کرده است. یک سال پس از پذیرفته‌شدن طرح، در آبان ۱۳۴۶، شاه به همراه نخست‌وزیر وقت (هویدا) و شهردار تهران، به سه‌راه مهرآباد رفتند. آن‌ها در نقطه‌ای که اکنون پایه شمال‌غربی برج آزادی در آن قرار دارد، سنگ بنای برج و لوح یادبود را زیر خاک دفن کردند تا اجرای عملیات ساخت بنا آغاز شود. کار عملیاتی ساخت برج آزادی در آبان ۱۳۴۸ آغاز شد و پس از حدود ۲۸ ماه، این بنا در مهرماه سال ۱۳۵۰ با عنوان «برج شهیاد» بهره‌برداری شد.

افتتاحیه برج آزادی

۲۴ مهرماه سال ۱۳۵۰، میدان آزادی میزبان بیش از سه هزار مهمان داخلی و خارجی بود. در روز افتتاح این بنا، محمدرضاشاه به همراه همسرش فرح پهلوی و روسای کشور‌های خارجی، مقامات کشوری و لشکری، روسای دانشگاه‌های کشور و خبرنگاران در میدان آزادی حضور یافتند. در این مراسم، برای نخستین‌بار از منشور حقوق بشر کوروش پرده‌برداری شد. رونمایی از منشور کوروش در ساختمان مدرن برج آزادی، با هدف پیوندی میان تاریخ ایران باستان با ایران معاصر و پیشرفت‌های آتی کشور صورت گرفت. منشور کوروش، نخستین نوشتار از حقوق بشر در جهان است که اکنون در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود. برج شهیاد آریامهر با هدف بزرگداشت جشن‌های شاهنشاهی ۲۵۰۰ ساله در پایتخت افتتاح شد تا مکانی برای برگزاری این مراسم در پایتخت باشد. این برج که امروزه به نام برج آزادی شناخته می‌شود، اکنون به یکی از نماد‌های معاصر کشور تبدیل شده است. پس از افتتاح این برج، مسئولیت نگهداری آن به عهده وزارت فرهنگ‌وهنر قرار گرفت تا به‌درستی از آن حفاظت کنند. پس از انقلاب، «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی» جای این نهاد را گرفت.

معماری برج آزادی

میدان و برج آزادی از معماری و طراحی منحصربه‌فردی برخوردار است و در طراحی آن سعی شده است از آلمان‌های معماری ایرانی همچون بادگیر، باغ ایرانی، چهار طاقی، کاربندی و انواع کاشی‌کاری استفاده شود. میدان آزادی با مساحت ۵۰ هزار متر مربع، زمینی به‌شکل بیضی دارد که بنای برج در امتداد محور شرق - غرب و در حدود یک‌سوم شرقی آن واقع است. معمار این بنا تلاش داشته است تا گذشته درخشان تاریخ ایران را در این سازه حیرت‌انگیز متبلور کند تا هر کسی که به ایران می‌آید، با دیدن برج آزادی به عمق فرهنگ این سرزمین پی ببرد. برج آزادی ۶۳ متر طول و ۴۵ متر ارتفاع از سطح زمین دارد و از چهار طبقه تشکیل شده که دارای دو راه پله با ۲۸۶ پلکان و دو آسانسور است. در ساخت این اثر از ۲۵ هزار قطعه سنگ مرمر جوشقان اصفهان و ۹۰۰ تن آهن استفاده شده است. در‌های اصلی برج آزادی از سنگ گرانیت همدان ساخته شده و سنگ‌های طبقه همکف و همچنین طبقات برج نیز از معدن مروارید کردستان استخراج شده‌اند. بنای برج از یک هندسه مربع مستطیلی تشکیل شده است که ۱۶ ضلعی شده و در آخر به یک گنبد منتهی می‌شود که از داخل برج قابل‌مشاهده است.

شکل ظاهری برج آزادی از ترکیب دو جفت قوس بزرگ تشکیل شده است که به هم می‌رسند و سازه بزرگ سفیدرنگی را به وجود می‌آورند. این سنگ‌های سفید نمای ساختمان، با شیار‌های فیروزه‌ای‌رنگ تقسیم‌بندی شده‌اند. برج آزادی دارای چهار نما است که هر دو نما با هم متقارن هستند. تزیینات و مقرنس‌کاری‌های زیبایی نیز در وسط طاق اصلی به کار رفته است که آن را چشم‌نواز و دوست‌داشتنی کرده است. 

خطوط موازی و کشیده پایه‌ها با الهام از سبک معماری هخامنشی هستند؛ قوس اصلی وسط برج، طاق کسری دوره ساسانی را در ذهن تداعی می‌کند و قوس شکسته بالایی آن با استفاده از معماری پس از اسلام طراحی شده است. آب‌نما و فواره‌های میدان نیز نمودی از باغ‌های ایرانی هستند. رسمی‌سازی‌های بین این دو قوس، از گنبد مساجد ایران الهام گرفته است. ضمن اینکه کاربندی‌های قسمت‌های مختلف مجموعه و طبقات برج با الهام از کاربندی‌های دوره اسلامی هستند. طراحی برج آزادی رابطه تنگاتنگی با میدان آزادی دارد که در طراحی‌ها و چمن‌کاری آن مشهود است. به گفته حسین امانت، طراح برج، به‌دلیل نزدیکی بنا به فرودگاه مهرآباد امکان افزایش ارتفاع آن به بیشتر از ۴۵ متر وجود نداشت و برای اینکه افراد هنگام رفتن به‌سمت برج احساس کنند که به طرف بالا می‌روند، یک سرازیری در میدان آزادی ایجاد کرد تا کسانی که از جانب فرودگاه مهرآباد وارد میدان می‌شوند، در مسیری شیب‌دار حرکت کنند.

داخل برج آزادی چه خبر است؟

بعد از بررسی معماری بیرونی برج، وقت آن است که داخل آن را نیز بررسی کنیم. برج آزادی دو راه‌پله و دو آسانسور دارد که دسترسی به ۴ طبقه داخلی آن را فراهم می‌کند. تعداد پله‌ها ۲۸۶ عدد است که به نظرم یا باید آسانسور‌ها خراب باشد تا به سراغ پله‌ها بروید یا هوس شماردن پله‌ها به سرتان زده باشد! معماری میدان آزادی و به‌طور ویژه‌تر برج شهیاد سابق، تحت‌تاثیر سبک معماری دوره‌های گوناگون تاریخی است. پایه‌های برج با الهام از دوره هخامنشی طراحی شده و قوس اصلی میانه هم یادآور طاق کسری دوره ساسانی است. در بخش‌های دیگر هم نشانه‌های از معماری دوره اسلامی دیده می‌شود که طراحی تلفیقی برج آزادی را کاملاً تایید می‌کند.