نشانی غلط دوگانۀ‌ مسافر و بومی؛ واگنش به انتشار تصاویری از حجم زباله‌های به‌جا‌ماندۀ گردشگران

اقتصاد۲۴-تعداد گردشگران به‌ویژه در استان‌های شمالی کشور، در تعطیلات روز‌های میانی شهریور یعنی آخرین فرصت سفر پیش از شروع مدارس، بسیار بالا بود. آمار‌های متفاوتی از سوی نهاد‌های مختلف از حضور مسافران منتشر شده که یکی از آن‌ها، عدد ۲۱ میلیون گردشگر در استان مازندران است. هم‌زمان با تصاویر ترافیک‌های چندکیلومتری در دو استان گیلان و مازندران، تصاویری از زباله‌های رهاشده در شهر‌ها هم در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شد. نگرانی از این حجم زباله، گرچه تا حدی نشان از آگاهی جامعه دربارۀ حفظ محیط‌زیست دارد، بااین‌حال در متن‌های نوشته‌شدۀ زیر این تصاویر، نوک پیکان حمله‌ها برای این وضع بی‌سامان، صرفاً متوجه مسافران بود، بدون آنکه نقش کمبود زیرساخت‌ها و نبود قوانین دقیق مورد نقد قرار گیرد.

«ساکن گیلان هستم، اما تعطیلات امسال به مازندران رفتم و تجربۀ ترافیک وحشتناکی را پشت‌سر گذاشتم. تعداد بسیار گستردۀ مسافران باعث فعال‌شدن بخش گردشگری تا پاسی از شب حتی در روستا‌ها شده بود.» این‌ها گفته‌های نرگس آذری جامعه‌شناس و کنشگر حوزۀ پسماند است. به گفتۀ او، استان‌های ساحلی کشور به‌ویژه مازندران، همیشه با این وضعیت درگیر بودند، بااین‌حال در گیلان شرایطی حاکم شد که برای مردم عجیب بود. «گردشگران در پارک‌ها چادر می‌زدند، لباس می‌شستند، قیمت‌ها بالا رفته بود و…»

پیوند زباله و چادرزنی خطرناک و دادن آدرس غلط است. ما به رشد خدمات گردشگری برای همۀ مردم با همۀ توان نیازمندیم

حضور توریست‌ها در دو استان گیلان و مازندران، تنها به چادرزنی یا مواردی این قبیل محدود نماند؛ آنچه امسال بیش از هرچیز نمود پیدا کرد، مسئلۀ پسماند بود. مشاهدات آذری نشان می‌دهد هرجا گردشگران اتراق کرده بودند، پس از ترک محل حجمی از پسماند رهاشده را به جا گذاشتند که منازعه‌ای را بین محلی‌ها و توریست‌ها شکل داد. «در این منازعه، چند بازیگر نقش ایفا کردند؛ اولین آن‌ها گردشگران و مسافران انبوه شمال بودند که باعث فلج‌شدن زیرساخت‌های شهری در برخی مناطق شدند. دومین گروه افراد تأثیرگذار در فضای مجازی و رسمی بودند؛ آن‌ها شروع به انتشار عکس و فیلم از پسماند‌هایی که در نقاط مختلف باقی مانده بود کردند. نهاد‌های رسمی، سومین و آخرین دسته هستند؛ آن‌ها در این چند روز بار‌ها دربارۀ این موضوع اظهارنظر و ابراز نگرانی کردند. نمونۀ آن‌ها سازمان منابع طبیعی استان گیلان بود که به شکل مستقیم مسافران را خطاب قرار داد و از آن‌ها خواست که زباله‌هایشان را با خود ببرند.»

آیا این هشدار‌ها و حساسیتی که دربارۀ زباله شکل گرفته، به‌نفع محیط‌زیست است؟ این جامعه‌شناس و کنشگر حوزۀ پسماند، به این پرسش پاسخ منفی می‌دهد: «هرچند بدل‌شدن مسئلۀ پسماند به دغدغه‌ای عمومی برای ساکنان یک منطقه اتفاق خوشایندی است و می‌توان آن را شروع آگاهی و کنشگری دانست، اما باید مراقب بود که این آگاهی و کنشگری چگونه در عمل اتفاق می‌افتد. بدل‌شدن این مسئله به دوگانۀ مسافر – بومی، کلید حل مشکل نیست. مانند گذشته که دوگانۀ شهرستانی – تهرانی داشتیم یا برخی عنوان می‌کنند افغانستانی‌هایی کار را از ما گرفته‌اند؛ این دوگانه‌ها نه‌تن‌ها مسئله را حل نمی‌کنند، بلکه مقصر جدیدی پیدا کرده و شبه‌آگاهی ایجاد می‌شود.»

از نظر آذری درحال‌حاضر این باور اشتباه شکل گرفته که مسئلۀ پسماند فقط یک مقصر دارد و آن هم مسافران هستند و منابع طبیعی و سایر ارگان‌ها هم پشت این گزاره، ضعف خود را پنهان کرده‌اند. «در این وضعیت، پتانسیل آگاهی ایجادشده به هدر می‌رود.»

بیشتر بخوانید:کشف ۹۰ خاور زباله از منزل یک میلیاردر+ فیلم

آمار‌هایی هم از تعداد مسافران منتشر شده که تعجب بسیاری را برانگیخته است. خبرگزاری «ایلنا»، در خبری به نقل از استاندار مازندران اعلام کرده که ۲۱ میلیون گردشگر و مسافر از ۱۰ تا ۱۶ شهریورماه به مازندران سفر کرده‌اند و بیش از ۱۹ میلیون نفر شب‌اقامت در این استان به ثبت رسیده است. همچنین مدیرکل میراث فرهنگی استان مازندران، از ثبت بیش از ۳ میلیون نفر شب‌اقامت در این استان خبر داده است. این تناقض آماری البته ممکن است به این دلیل باشد که استاندار مازندران خانه‌دومی‌هایی که دارای ویلا در مازندران هستند را در ردیف گردشگران این استان محسوب کرده و مدیرکل میراث فرهنگی استان مازندران هم تنها ظرفیت هتل‌ها و اماکن اقامتی این استان را در فهرست آمار گردشگری ورودی این استان در نظر گرفته باشد. به هر ترتیب، مازندران رتبۀ نخست ورود مسافر در تابستان را شکسته و شهریورماه امسال، این استان بالاترین حجم ورود گردشگران داخلی را به خود اختصاص داد. به گفتۀ این جامعه‌شناس، حجم گستردۀ مسافر با زیرساخت‌های فعلی کشور به میزان بالایی کار را سخت کرده؛ به‌ویژه که برخی گردشگران هم بدون توجه زباله‌هایشان را رها می‌کنند. «نقطۀ اصلی که باید بر آن تأکید کنیم، تعیین قوانینی برای کاهش تولید پسماند است. در سال‌های گذشته مدتی را روی مسئلۀ پسماند گیلان کار کردم و همان زمان به استانداری پیشنهاد دادم که باید محدودیت‌هایی را برای تولید پسماند داشت. مثلاً استفاده از ظروف یک‌بارمصرف در غذاخوری‌ها یا فروش کیسه‌های پلاستیکی در استان ممنوع شود.»

بایستی ضمن اصلاح نگرش، مشارکت فعالانۀ شهروندان را در این دو استان تقویت کرد و در نهایت گردشگران و مسافران ناچار شوند به قوانین جدید تمکین کنند

از نظر آذری در گیلان و مازندران، در بسیاری از کافه‌ها و رستوران‌ها از سفره‌های یک‌بارمصرف استفاده می‌شود، ضمن آنکه خرید ظروف یک‌بارمصرف هم از سوی گردشگران و هم ساکنان این دو استان رونق بالایی دارد. «مسئولان باید از این نقطه وارد عمل شوند و بگویند ما در این استان‌ها محدودیت تولید زباله داریم و باید در گام نخست بر روی این نکته تمرکز کنند. از نظر من باید چرخۀ تولید آگاهی را مرور کنیم.»

بیشتر بخوانید:کتک‌زدن دوره‎گرد پسماند توسط ماموران شهرداری +عکس

دغدغۀ تولیدشده دربارۀ مسئلۀ پسماند در مردم و آگاهی دراین‌باره که محیط‌زیست و منابع طبیعی محل دفن زباله نیستند، یک پدیدۀ مثبت است، اما نقطۀ شروع کنشگری چیست؟ این کنشگر حوزۀ پسماند معتقد است اگر می‌خواهیم درآمد استان‌های شمالی را بالا ببریم، باید انتخابی بین سه بخش صنعت، کشاورزی و خدمات داشته باشیم. «در این منطقه کشاورزی را داریم و اگر بخواهیم آن را گسترش دهیم، ناچار به ورود به عرصه‌های منابع طبیعی هستیم. صنعت، گران‌ترین و آلوده‌کننده‌ترین بخش درآمد است؛ بنابراین در قیاس با این دو مورد، به نظر می‌رسد بهتر است در بخش خدمات تمرکز کنیم که یکی از مهم‌ترین عناصر آن، گردشگری است. اگر مسافری به شمال بیاید و برای اقامت به هتل نرود، مشکلی نیست، اما گردشگر یا مسافر باید با محدودیت‌هایی در موضوع تولید پسماند مواجه باشد و مسئولانه عمل کند؛ برای این موضوع هم ممنوعیت فروش ظروف پلاستیکی و یک‌بارمصرف ضروری است و در گام بعدی می‌توان آگاهی‌رسانی دربارۀ پسماند خشک و‌تر را به آن اضافه کرد.»

با چنین دیدگاهی، آذری پیوند زباله و چادرزنی را خطرناک و دادن آدرس غلط می‌داند. «ما به رشد خدمات گردشگری برای همۀ مردم با همۀ توان نیازمندیم. جاده‌های جدید و آزادراهُ به‌جای توسعۀ شبکۀ حمل‌ونقل ریلی در اولویت قرار گرفته استِ همین موضوع سبب شده افراد پس از رسیدن به مقصد سفر در شمال، نتوانند هزینۀ زیادی برای اقامت بپردازند و ناچار به چادرزنی شوند که لزوماً به معنای تولید پسماند نیست.»

به گفتۀ این جامعه‌شناس و کنشگر حوزۀ پسماند، بایستی ضمن اصلاح نگرش، مشارکت فعالانۀ شهروندان را در این دو استان تقویت کرد و در نهایت گردشگران و مسافران ناچار شوند به قوانین جدید تمکین کنند.