هر آنچه باید از سرطان زبان دانست

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: سرطان زبان نوعی سرطان است که در بافت‌های زبان رشد می‌کند و به‌ویژه در سلول‌های پوشاننده سطح زبان رخ می‌دهد. این سرطان می‌تواند بر روی قسمت جلویی زبان (زبان دهانی) یا قسمت عقب (پایه زبان) ایجاد شود. سرطان زبان دهانی در میان انواع دیگر سرطان‌های دهانی شایع‌تر است و سرطان پایه زبان معمولاً با ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) مرتبط است. این بیماری می‌تواند در نوک زبان یا در قاعده آن ایجاد شود. اکثر سرطان‌های زبان، کارسینوم سلول سنگفرشی (SCC) هستند که از سلول‌های نازک و صافی که سطح زبان را پوشانده‌اند، ایجاد می‌شوند.

علت سرطان زبان

علت دقیق سرطان زبان شناخته‌شده نیست، اما عوامل متعددی به عنوان عوامل بالقوه در ایجاد آن شناسایی شده‌اند که عبارتند از:

۱. استفاده از تنباکو: مهم‌ترین عامل خطر سرطان زبان، استفاده از تنباکو، از جمله کشیدن سیگار، سیگار برگ، یا پیپ و همچنین جویدن تنباکو یا استفاده از انفیه است. مواد شیمیایی مضر موجود در تنباکو می‌تواند به DNA سلول‌ها آسیب برساند و منجر به ایجاد سرطان شود.

۲. مصرف الکل: مصرف زیاد و مزمن الکل یکی دیگر از عوامل خطر مهم سرطان زبان است. الکل می‌تواند سلول‌های دهان را تحریک کرده و خطر آسیب DNA و ایجاد سرطان را افزایش دهد.

۳. عفونت ویروس پاپیلومای انسانی: گونه‌های خاصی از HPV، به ویژه HPV-۱۶ و HPV-۱۸، با افزایش خطر ابتلا به سرطان زبان و سایر سرطان‌های دهان مرتبط است. HPV یک عفونت مقاربتی است که از طریق رابطه جنسی دهانی قابل انتقال است.

۴. عدم رعایت بهداشت دهان و دندان: بی‌توجهی به اقدامات بهداشتی دهان، مانند مسواک زدن منظم و نخ دندان کشیدن، می‌تواند خطر ابتلا به سرطان زبان را افزایش دهد. بهداشت نامناسب دهان به باکتری‌ها اجازه تجمع داده و منجر به تحریک و التهاب مزمن بافت‌های زبان می‌شود.

۵. سن و جنسیت: سرطان زبان در افراد بالای ۴۰ سال شایع‌تر است. مردان نیز در مقایسه با زنان در معرض خطر بیشتری برای این بیماری هستند.

۶. سابقه خانوادگی: داشتن سابقه خانوادگی سرطان دهان یا زبان، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد.

۷. تحریک یا آسیب مزمن: تحریک یا آسیب مزمن زبان، مانند دندان مصنوعی نامناسب، یا قرار گرفتن مداوم زبان در معرض مواد محرک، ممکن است در ایجاد سرطان زبان نقش داشته باشد.

علائم سرطان زبان

•    زخم یا لکه‌ای روی زبان که بهبود نمی‌یابد

•    درد زبان یا دهان

•    وجود توده یا ضایعه در زبان

•    دشواری در بلعیدن یا جویدن

•    خونریزی بدون دلیل از زبان

•    تغییر صدا

•    کاهش وزن غیرعادی

عوامل خطر سرطان زبان

فهم عوامل خطر مرتبط با این بیماری امری حیاتی است که می‌تواند در پیشگیری و کنترل این بیماری موثر باشد. برخی از علل بوجود آمدن مشکل سرطان زبان عبارت است از:

•    مصرف تنباکو: مصرف تنباکو یکی از عوامل خطر اصلی برای ابتلا به سرطان زبان است. مواد شیمیایی موجود در دود تنباکو، با بافت زبان تعامل می‌کنند و می‌توانند به تغییرات سلولی و سرطان‌زایی منجر شوند.

•    مصرف الکل: مصرف بیش از حد الکل نیز با افزایش خطر ابتلا به سرطان زبان مرتبط است. الکل می‌تواند بافت زبان را تحت تأثیر قرار داده و فرآیند‌های سرطان‌زایی را فعال کند.

•    عفونت با HPV: برخی از انواع ویروس HPV می‌توانند به سرطان زبان منجر شوند. این ویروس ممکن است از طریق تماس جنسی یا مخاط زبان به بدن فرد وارد شود و باعث تغییرات سلولی و سرطان زبان شود.

•    عوامل ژنتیکی: فرآیند‌های ژنتیکی و عوامل خانوادگی نیز می‌توانند نقشی در افزایش خطر ابتلا به سرطان زبان داشته باشند. افرادی که سابقه خانوادگی از سرطان زبان دارند، با خطر بیشتری روبه‌رو هستند.

•    نقص‌های تغذیه: نقص‌های تغذیه، به ویژه فقر آهن و ویتامین‌های A و C، ممکن است باعث ضعف سیستم ایمنی و افزایش خطر ابتلا به سرطان زبان شوند.

•    رژیم غذایی ناسالم: مصرف یک رژیم غذایی که کمتر از حد نیاز میوه و سبزیجات و بیش از حد غذا‌های فرآوری شده و گوشت قرمز می‌تواند خطر ابتلا به سرطان زبان را افزایش دهد. مصرف زیاد چربی، شکر و نمک نیز ممکن است به افزایش خطر ابتلا به این سرطان کمک کند.

•    داشتن سابقه خانوادگی: افرادی که سابقه خانوادگی از سرطان زبان یا دهان دارند، با خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری مواجه هستند. این نشان می‌دهد که عوامل ژنتیکی ممکن است نقشی در ابتلا به این نوع سرطان داشته باشند.

راه‌های تشخیص سرطان زبان

برای تشخیص این بیماری متخصص گوش و حلق و بینی برای بیماران راه‌های ذکر شده در ذیل را در پیش می‌گیرد که با توجه به وضعیت بیمار و پیشرفت بیماری راه‌های درمانی متناسب را برای وی توصیه کند. عبارتند از:

۱- معاینه بالینی: پزشک می‌تواند زبان، دهان و گلو را برای علائم غیر طبیعی مانند زخم‌ها، تورم‌ها یا تغییرات رنگ معاینه کند.

۲- بیوپسی: اگر متخصص گوش و حلق و بینی به وجود سرطان مشکوک باشد، ممکن است نمونه‌ای از بافت مشکوک را برداشته و برای بررسی بیشتر به آزمایشگاه بفرستد. این فرآیند به نام بیوپسی شناخته می‌شود.

۳- آزمایش‌های تصویربرداری: سی‌تی اسکن (CT scan)، ام‌آر‌آی (MRI)، PET اسکن و اشعه ایکس می‌توانند به تشخیص گستردگی و محل دقیق سرطان کمک کنند.

۴- آزمایش خون: برخی آزمایش‌های خون می‌توانند به تشخیص وضعیت کلی سلامت بیمار و بررسی نشانه‌های سرطان کمک کنند.

راه‌های درمان سرطان زبان

توده‌های سرطانی زبان با توجه به محل و شدت پیشرفت درمان‌های متفاوتی می‌توانند داشته باشند. روشن است در صورت تشخیص به موقع، می‌توان در مدت زمان کوتاهی این بیماری را درمان کرد. برخی از روش‌های درمان رایج در ادامه آورده شده است.

•    جراحی

در صورتی که توده سرطانی زبان در مراحل اولیه تشخیص داده شود و سرطان به نقاط دیگری از بدن گسترش نیافته باشد، جراحی از بهترین گزینه‌های درمان است. در این روش تومور به وجود آمده از بافت زبان به طور کامل خارج می‌شود و از گسترش و پیشرفت آن به سایر نقاط بدن پیشگیری می‌شود. 

•    شیمی‌درمانی

شیمی‌درمانی به معنای استفاده از دارو‌های خوراکی یا وریدی جهت کنترل تقسیم سلولی است. این درمان سیستماتیک است به این معنا که علاوه بر تخریب سلول‌های سرطانی زبان بر دیگر بافت‌های سالم بدن نیز اثرگذار است و منجر به عوارض جانبی مختلفی می‌شود.

•    پرتودرمانی

پرتودرمانی (رادیوتراپی) یکی از روش‌های مؤثر در درمان توده‌های سرطانی است. در این تکنیک بیمار تحت تابش پرتو‌های پرانرژی نور (اشعه ایکس) قرار می‌گیرد. این کار باعث هدف قرار دادن سلول‌های سرطانی زبان و در نتیجه از بین بردن آن‌ها می‌شود. از آنجایی که پرتودرمانی تمام بدن را درگیر نمی‌کند، عوارض جانبی کمتری در مقایسه با شیمی‌درمانی دارد. رادیوتراپی می‌تواند به دو صورت خارجی و یا داخلی انجام گیرد.

•    پرتودرمانی خارجی

در رادیوتراپی خارجی، فرد بیمار با قرار گرفتن تحت دستگاه رادیوتراپی در معرض پرتو‌های پرانرژی اشعه ایکس قرار می‌گیرد. این دستگاه تماسی با فرد بیمار نداشته و سبب کوچک شدن سایز تومور زبان و از بین رفتن آن می‌شود.

•    پرتودرمانی داخلی

در پرتودرمانی داخلی از دستگاه رادیوتراپی استفاده نمی‌شود؛ بلکه مواد رادیواکتیو مورد نظر داخل بدن و نزدیک توده مورد نظر قرار داده می‌شود. مواد رادیواکتیو پس از مدتی از بدن خارج می‌شوند. این روش کمک می‌کند که درمان به طور متمرکز و موضعی صورت گیرد.

پیشگیری از سرطان زبان

طبق اظهارات پزشکان جلوگیری از ابتلا به سرطان زبان امکان پذیر نیست. اما افراد با دیدن علائم یا نشانه‌های سرطان باید هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنند. بعد از تشخیص بیماری توسط پزشک، درمان به سرعت آغاز می‌شود و نتایج بهتری را به همراه خواهد داشت. اما نکاتی وجود دارد که افراد با رعایت این موارد می‌توانند خطر ابتلا به سرطان زبان را کنترل کنند. این موارد عبارتند از:

•    استفاده از غذا‌های مقوی و سالم مثل میوه و سبزیجات

•    ترک کردن سیگار خطر ابتلا به سرطان زبان را کاهش می‌دهد.

•    ترک مصرف الکل

•    رعایت کردن بهداشت دهان و دندان و استفاده از مسواک و نخ دندان و مراجعه دوره‌ای به دندانپزشکی

•    استفاده از یک دوره کامل واکسن HPV

•    رعایت بهداشت و ایمنی در رابطه‌های جنسی

افراد در معرض سرطان زبان

ابتلا به این سرطان دارای یک علت مشخص نبوده، اما برخی عوامل می‌تواند در بروز آن بسیار تاثیرگذار باشد مانند:

مصرف مواد مخدر، سیگار و الکل، آلوده شدن افراد به بیماری‌های مقاربتی مانند HIV و داشتن سابقه خانوادگی مبتلا به سرطان کانسر، عدم رعایت بهداشت دهان و دندان، عدم مصرف مواد غذایی سالم و ... می‌تواند در افزایش احتمال سرطان تاثیرگذار باشد.