محمدعلی فردین کیست و چرا اسطوره شد؟

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: محمدعلی فردین یکی از برجسته‌ترین بازیگران و کارگردانان سینمای ایران بود که به دلیل نقش‌های قهرمانانه و مردمی خود به اسطوره سینمای ایران تبدیل شد. او با فیلم‌هایی نظیر «گنج قارون» و «سلطان قلب‌ها» به شهرت فراوانی رسید و در نقش‌های مردانه و جذاب، تصویر یک قهرمان مردمی را به نمایش گذاشت. فردین با اخلاق خوب، چهره کاریزماتیک و توانایی‌اش در ایفای نقش‌های احساسی، توانست قلب مردم را به‌دست آورد و تبدیل به یک نماد فرهنگی شد.

بیوگرافی محمدعلی فردین

محمدعلی فردین، ۱۵ بهمن ۱۳۰۹ در پایین‌تر از دروازه دولاب تهران در یک خانواده متوسط به دنیا آمد. پدرش، علی گل نام داشت و در دوشان‌تپه، استادکار یک تراشکاری بود و علاوه بر آن به هنر بازیگری هم علاقه داشت. علی گل بعد از کار روزانه، به تئاتر تهران می‌رفت و در نمایش‌های مختلف، بازی می‌کرد. محمدعلی این ذوق و شوق به هنرپیشگی را از پدر خویش به ارث برده بود. در کودکی تنها آرزویش آن بود که روزگاری به جای هنرپیشه اول فیلم‌های قهرمانی قرار گیرد، خودنمایی کند و محبوب و مشهور خاص و عام شود.

هنگامی که او پا به مدرسه گذاشت، عده‌ای از هم‌شاگردی‌هایش را دورهم  جمع می‌کرد و بیشتر اوقات را به آرتیست‌بازی می‌پرداخت و چون همیشه نقش «آرتیسته» یا قهرمان فیلم به عهده‌ی خود او بود، دیگر رفقایش از ضربات محکم مشت‌های او، مدت‌ها زخمی و نالان بودند. همین جریانات سبب شد که چندین بار وی را از مدرسه اخراج کرده و مجددا برای ادامه تحصیل قبول کردند.

از همان هنگام رفتار و حرکات محمدعلی طوری بود که همه‌ی دوستان و خویشاوندان او و خانواده‌اش می‌گفتند: «عاقبت محمدعلی هنرپیشه خوبی از آب در خواهد آمد.»، اما خانواده او (به جز پدرش) به‌شدت با این حرف مخالفت می‌کردند، چون به قیود مذهبی تعصب بسیار داشتند. آن‌ها سعی می‌کردند تا راهی را غیر از راهی که پدرش پیموده بود، برای محمدعلی برگزینند.

او دوره‌ ابتدایی را در دبستان «ترقی» و متوسطه را تا کلاس چهارم در دبیرستان «اقبال» طی کرد و در این هنگام بود که به دنبال آرزو‌های دور و دراز خویش برای هنرپیشه شدن به ورزش ژیمناستیک و نرمش و زیبایی اندام خویش پرداخت، از این‌رو یک سال بعد وزنه‌برداری و پس از هشت ماه کشتی نیز به این ورزش اضافه شدند.

در سال ۱۳۲۷ و در سن ۱۸ سالگی، محمدعلی فردین قبل از ورود به صنعت سینما با خواهر دوست خود، خانم مهری خمارلو که در آن زمان ۱۷ ساله بود، ازدواج کرد. محمدعلی فردین تا انتهای عمر خود به همسرش وفادار بود. ازدواج آن‌ها چهار فرزند، دو پسر به نام‌های سعید و سیاوش و دو دختر به نام‌های عاطفه و آمنه را به جهان آورد.

ترک تحصیل محمدعلی فردین

محمدعلی یک وقت متوجه شد که تمام اوقات او صرف ورزش می‌شود و همین امر باعث شده است که یک سال دیگر در سال چهارم دبیرستان بماند. این عقب‌ماندگی، آرزوی هنرپیشگی و هنرپیشه شدن و گذراندن تمام اوقات شب و روز به ورزش‌های ژیمناستیک و وزنه‌برداری و کشتی سبب شد که محمدعلی فردین از ادامه تحصیل سرباز زند و یک سال بعد نظر به استعداد عجیبی که در ورزش کشتی از خود بروز داد برای همیشه دو ورزش دیگر را کنار گذارد و کشتی را انتخاب کرد. فردین احساس کرد که با قدری تلاش و کوشش، همان شهرت و مقامی را که در هنرپیشگی آرزو داشت بلکه خیلی بیش‌تر و بالاتر از آن را می‌تواند از قهرمانی کشتی جهان به دست آورد؛ از این‌رو تمام آن افکار و آرزو‌های سابق را کنار گذاشت و با تمام قدرت و کوشش خود به تمرین مرتب رشته کشتی و فرا گرفتن فنون آن پرداخت.

در سال ۱۹۵۴ که مسابقات قهرمانی جهان در ژاپن اجرا می‌شد، دعوت‌نامه‌ای به فدراسیون کشتی ایران رسید و از تیم ملی کشتی ایران دعوت شد تا در مسابقات جهانی ژاپن شرکت جویند. در این هنگام فدراسیون وقت، یک مسابقه انتخابی کشتی آزاد در تهران تشکیل می‌دهد تا قهرمانان اعزامی را انتخاب کرد. فردین تا آن موقع در هیچ مسابقه رسمی و حتی در مسابقه قهرمانی کشور نیز شرکت نکرده بود، فقط نیرو و استعداد خود را در مسابقات باشگاه‌ها و دبیرستان‌ها آزمایش کرده بود. او به تشویق دوستان و آشنایان در مسابقات انتخابی مسابقات جهانی ژاپن شرکت کرد و با امتیاز قابل توجهی برای شرکت در این مسابقات انتخاب شد. قدرت و انرژی و استعداد و کوشش این جوان هنگامی آشکار شد که در مسابقات جهانی ژاپن مقام دوم را کسب کرد، یک ماه بعد در مسابقات کشتی سوئد که به اتفاق تختی، توفیق و زندی شرکت کرده بود موفق شد بر تمام حریفان خویش پیروز شود. در سال ۱۳۳۶ فردین به اتفاق تیم ملی به شوروی رفت و در باکو بر «داداش اف» قهرمان اول مسابقات لهستان پیروز شد، در همین سال نیز در مسابقات کشتی جهانی در ترکیه شرکت کرده و مقام چهارم را به دست می‌آورد. در سال ۱۳۳۷، محمدعلی از کشتی آزاد به کشتی فرنگی روی آورد و به عنوان قهرمان کشور توجه همگان را به خود جلب کرد. با این حال در همین سال، با بیش از ۸ مدال رنگارنگ، به علت آسیب دیدگی و برخی نامهربانی‌ها، از کشتی خداحافظی کرد.

افتخارات ورزشی محمدعلی فردین

•    ۷۹ کیلوگرم: قهرمانی کشور ۱۳۳۲ اصفهان - برنز
•    ۷۳ کیلو: نفر اول انتخابی تیم ملی در سال ۱۳۳۳
•    ۷۳ کیلوگرم: مسابقات جهانی ۱۹۵۴ توکیو - نقره
•    ۷۳ کیلوگرم: بدون شکست در رقابت‌های تیم به تیم در سوئد
•    ۷۳ کیلوگرم: عضو تیم ملی، اعزامی به جشنواره جهانی ۱۹۵۵ ورشو
•    ۷۳ کیلوگرم: قهرمانی کشور ۱۳۳۶ تهران - طلا
•    ۷۳ کیلوگرم: مسابقات جهانی ۱۹۵۷ استانبول - چهارم
•    ۷۹ کیلوگرم: کشتی فرنگی قهرمانی کشور ۱۳۳۷ تهران - طلا

ورود فردین به دنیای بازیگری

در سال ۱۳۳۸، وقتی ۲۹ سال داشت، هنگامی که برای تماشای یک فیلم به سینما رفته بود، از سوی دکتر اسماعیل کوشان، کارگردان و بازیگر، برای بازی در سینما دعوت شد. به این ترتیب، محمدعلی فردین در فیلم «چشمه آب حیات» در سال ۱۳۳۸ به عنوان بازیگر جلوی دوربین قرار گرفت. گفته می‌شود که اولین سکانس بازی فردین به دلیل کم‌رویی و خجالت او بار‌ها تکرار شد. در سال ۱۳۳۹، با فیلم «فردا روشن است» و سال ۱۳۴۰ با فیلم «فریاد نیمه شب»، چهره محمدعلی فردین در صنعت سینما شناخته شد. اما در سال ۱۳۴۴، فیلم «گنج قارون» چنان شهرتی برایش به ارمغان آورد که هنوز هم بسیاری از مردم او را با این فیلم به یاد می‌آورند.

«گنج قارون» با فروش ۵.۳ میلیون تومان برای ۲ میلیون نفر، یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران شد. بسیاری باور دارند که این فیلم باعث رونق سینما‌های کشور پس از آن تاریخ شد. در سال ۱۳۴۱، محمدعلی فردین به عنوان تهیه‌کننده، بازیگر و کارگردان، فیلم «گرگ‌های گرسنه» را ساخت. سپس در سال ۱۳۴۴، برای اولین بار به عنوان نویسنده، فیلم «عشق و انتقام» را نوشت. 

محمدعلی فردین سلطان قلب‌ها شد

در سال ۱۳۴۷، در سن ۳۸ سالگی، محمدعلی فردین با کارگردانی و بازی در سریال بیادماندنی «سلطان قلب‌ها» بسیار درخشید و از طرف مردم لقب «سلطان قلب‌ها» را دریافت کرد. او همچنین در جشنواره «سپاس» جایزه بهترین فیلم و بهترین بازیگر را به خود اختصاص داد. از سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۷، محمدعلی فردین به دعوت یک فیلمساز ایتالیایی به لبنان سفر کرد و در دو فیلم شرکت کرد. سپس در سال ۱۳۵۰، در فیلم مشترک ایران و هند به نام «همای سعادت» نیز نقش داشت.

محمدعلی فردین بعد از انقلاب 

در سال ۱۳۵۷، قبل از انقلاب اسلامی، محمدعلی فردین به عنوان بازیگر و کارگردان، فیلم «بر فراز آسمان‌ها» را ساخت. این فیلم در آن زمان منتشر شد و موفقیتی قابل توجه را کسب کرد. بعد از انقلاب، در سال ۱۳۶۱، محمدعلی فردین آخرین بار در فیلم «برزخی‌ها» به کارگردانی ایرج قادری، در کنار ناصر ملک مطیعی بازی کرد. بعد از انقلاب، محمدعلی فردین به دادگاه فراخوانده شد و از فعالیت در حوزه بازیگری منع شد. احمد نجفی، یک بازیگر، ادعا کرده است که بعد‌ها اجازه بازگشت فردین به فعالیت هنری از مراجع قم گرفته شد، اما محسن مخملباف این اجازه‌نامه را پاره کرد و اعلام کرد که اجازه نمی‌دهد فردی مانند فردین در صنعت سینمای ایران فعالیت کند. بعد از انقلاب، محمدعلی فردین از کشور مهاجرت نکرد و در ایران باقی ماند. او در مغازه خود در میدان ونک به فروش فرش مشغول شد. در سال ۱۳۷۷، آخرین مصاحبه عمر خود را با رضا کیانیان داشت که در کتاب «ناصر و فردین» منتشر شده است.

علت فوت محمدعلی فردین

در نهایت، در تاریخ ۱۸ فروردین ۱۳۷۹، سینمای ایران نابغه بیادماندنی خود را از دست داد و محمدعلی فردین در سن ۷۰ سالگی به دلیل ایست قلبی در منزل خود درگذشت. همچنین، همسر محمدعلی فردین، مهری خمارلو، نیز در سال ۱۳۸۳ درگذشت.

فروغ فرخزاد در شعر «کسی که مثل هیچکس نیست» سروده بود: «کسی می‌آید ... و سینمای فردین را قسمت می‌کند»، اما هنوز چنین کسی نیامده است.

فیلم‌شناسی محمدعلی فردین

•     کارگردان

۱.     بر فراز آسمان‌ها (۱۳۵۷)
۲.     قرار بزرگ (۱۳۵۴) 
۳.     قصه شب (۱۳۵۲)
۴.     جهنم + من (۱۳۵۱)
۵.     قصر زرین (۱۳۴۸)
۶.     سلطان قلب‌ها (۱۳۴۷)
۷.     حاتم طائی (۱۳۴۵)
۸.     گدایان تهران (۱۳۴۵)
۹.     خوشگل خوشگلا (۱۳۴۴)
۱۰.     عشق و انتقام (۱۳۴۴)
۱۱.     گرگ‌های گرسنه (۱۳۴۱)

•    نویسنده

۱.     قصه شب (۱۳۵۲)
۲.     سلطان قلب‌ها (۱۳۴۷)
۳.     حاتم طائی (۱۳۴۵)
۴.     خوشگل خوشگلا (۱۳۴۴)
۵.     عشق و انتقام (۱۳۴۴)

•     مشاور فیلمنامه

۱.     قرار بزرگ (۱۳۵۴)

•    بازیگر

۱.     برزخی‌ها (۱۳۶۱) (در نقش علی فرح تاج شیراز هوابرد)
۲.     بر فراز آسمان‌ها (۱۳۵۷)
۳.     غزل (۱۳۵۴)
۴.     تعصب (۱۳۵۴)
۵.     قرار بزرگ (۱۳۵۴)
۶.     جوانمرد (۱۳۵۳)
۷.     سلام بر عشق (۱۳۵۳)
۸.     شکست ناپذیر (۱۳۵۳)
۹.     مواظب کلات باش (۱۳۵۳)
۱۰.     ناجور‌ها (۱۳۵۳)
۱۱.     جبار سرجوخه فراری (۱۳۵۲)
۱۲.     قصه شب (۱۳۵۲)
۱۳.     جهنم + من (۱۳۵۱)
۱۴.     ایوب (۱۳۵۰)
۱۵.     بابا شمل (۱۳۵۰)
۱۶.     راز درخت سنجد (۱۳۵۰)
۱۷.     مرد هزار لبخند (۱۳۵۰)
۱۸.     مردان خشن (۱۳۵۰)
۱۹.     میعادگاه خشم (۱۳۵۰)
۲۰.     همای سعادت (۱۳۵۰)
۲۱.     یک خوشگل و هزار مشکل (۱۳۵۰)
۲۲.     سکه شانس (۱۳۴۹)
۲۳.     کوچه مرد‌ها (۱۳۴۹)
۲۴.     مردی از جنوب شهر (۱۳۴۹)
۲۵.     یاقوت سه چشم (۱۳۴۹)
۲۶.     بهشت دور نیست (۱۳۴۸)
۲۷.     دنیای پر امید (۱۳۴۸)
۲۸.     قصر زرین (۱۳۴۸)
۲۹.     نعره طوفان (۱۳۴۸)
۳۰.     خشم کولی (۱۳۴۷)
۳۱.     سلطان قلب‌ها (۱۳۴۷)
۳۲.     طوفان بر فراز پاترا (۱۳۴۷)
۳۳.     مردانه بکش (۱۳۴۷)
۳۴.     چرخ فلک (۱۳۴۶)
۳۵.     شکوه جوانمردی (۱۳۴۶)
۳۶.     طوفان نوح (۱۳۴۶)
۳۷.     امیرارسلان نامدار (۱۳۴۵)
۳۸.     جهان پهلوان (۱۳۴۵)
۳۹.     حاتم طائی (۱۳۴۵)
۴۰.     گدایان تهران (۱۳۴۵)
۴۱.     مردی از تهران (۱۳۴۵)
۴۲.     ببر کوهستان (۱۳۴۴)
۴۳.     خوشگل خوشگلا (۱۳۴۴)
۴۴.     عشق و انتقام (۱۳۴۴)
۴۵.     قهرمان قهرمانان (۱۳۴۴)
۴۶.     گنج قارون (۱۳۴۴)
۴۷.     مو طلایی شهر ما (۱۳۴۴)
۴۸.     آقای قرن بیستم (۱۳۴۳)
۴۹.     انسان‌ها (۱۳۴۳)
۵۰.     ترانه‌های روستائی (۱۳۴۳)
۵۱.     جهنم زیر پای من (۱۳۴۳)
۵۲.     دهکده طلایی (۱۳۴۳)
۵۳.     مسیر رودخانه (۱۳۴۳)
۵۴.     زن‌ها فرشته‌اند (۱۳۴۲)
۵۵.     ساحل انتظار (۱۳۴۲)
۵۶.     زمین تلخ (۱۳۴۱)
۵۷.     طلای سفید (۱۳۴۱)
۵۸.     گرگ‌های گرسنه (۱۳۴۱)
۵۹.     بیوه‌های خندان (۱۳۴۰)
۶۰.     دختری فریاد می‌کشد (۱۳۴۰)
۶۱.     فریاد نیمه شب (۱۳۴۰)
۶۲.     فردا روشن است (۱۳۳۹)
۶۳.     چشمه آب حیات (۱۳۳۸)
۶۴.     دوقلو‌ها (۱۳۳۸)
۶۵.     شوالیه تاریکی (۱۳۴۰)

•    تهیه کننده

۱.     بر فراز آسمان‌ها (۱۳۵۷)
۲.     قرار بزرگ (۱۳۵۴)
۳.     قصه شب (۱۳۵۲)
۴.     جهنم + من (۱۳۵۱)
۵.     سکه شانس (۱۳۴۹)
۶.     خوشگل خوشگلا (۱۳۴۴)
۷.     گرگ‌های گرسنه (۱۳۴۱)

•     تدوین

۱.     قرار بزرگ (۱۳۵۴)