مرگ پرابهام گربه پالاس در اداره محیط‌زیست شیروان

اقتصاد۲۴-دلیل تلف شدن توله گربه پالاسی که ۲۷ مردادماه توسط یک چوپان به اداره محیط‌زیست شیروان سپرده شده بود، مشخص نیست. مسئولان استان فقط به این جمله بسنده کرده‌اند: «حیوان ناگهان تلف شد.» تاریخ دقیق تلف شدن حیوان ۲۰ شهریورماه است. هرچند مرگ این گربه پالاس در روز‌های اخیر و یک ماه بعد از تلف شدن خبری شده، اما آن‌طورکه معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌شمالی به «پیام ما» می‌گوید، حیوان شب قبل از تلف شدن سرحال بوده و طعمه‌ای را که برای شکار فرستاده بودند هم خورده؛ اما صبح روز بعد با جنازه‌اش روبه‌رو شده‌اند.

این درحالی‌است که به‌دلیل کمبود امکانات در این منطقه، کالبدشکافی جسد انجام نشده و لاشه در انتظار تاکسیدرمی شدن است. باوجود مشخص نبودن دلیل تلف شدن، «روح‌الله لایق» معتقد است همکارانش در اداره محیط‌زیست شیروان از هیچ تلاشی کوتاهی نکرده‌اند. «حیوان شرایط مناسبی را در حد بضاعت داشت. دلیل مرگ برای ما هم مبهم است. امیدواریم دیگر چنین اتفاقی نیفتد، اما درصورت رخ دادن، به‌دلیل کمبود امکانات، در همان ابتدای کار حیوان را به تهران منتقل خواهیم کرد.»

اواخر مردادماه امسال بود که خبر پیدا شدن یک توله گربه پالاس توسط چوپانی در منطقه سرانی شیروان آمد. آن زمان اعلام شد مادر این توله گربه را سگ‌های گله از بین برده‌اند و توله گربه را چوپان نجات داده است. آن‌طورکه «رضا شکاریان»، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان خراسان‌شمالی گفته، حیوان دو روز، پیش چوپان بود و پس‌ازآن موضوع به همکاران محیط‌زیست اطلاع داده می‌شود.

«هماهنگی برای انتقال حیوان به پاسگاه سرانی انجام شد و این توله گربه پالاس از طریق یکی از مأموران مرزبانی به مرکز شهرستان منتقل و تحویل اداره حفاظت محیط‌زیست شیروان شد.» آن‌طورکه او به ایرنا گفته، معاینات دامپزشک نشان از لنگش پای چپ و ضعف شدید جسمانی داشت و مشخص شد که چوپان از روی احساسات و عدم آگاهی اقدام به تغذیه حیوان با شیر گوسفند کرده است. «پس از انتقال این توله گربه پالاس به محل نگهداری موقت در محل اداره حفاظت محیط‌زیست شیروان، تغذیه به‌وسیله طعمه زنده نظیر «پایکا و کبوتر چاهی» انجام شد. همچنین، بنابر نظر کارشناسان تصمیم بر این شد تا زمانی که این حیوان توانایی و قابلیت شکار را پیدا کند، در محل نگهداری موقت اداره حفاظت محیط‌زیست شیروان نگهداری و تغذیه در همان زیستگاه اصلی محل کشف رهاسازی شود، ولی متأسفانه به‌طور ناگهانی تلف شد.»

روح‌الله لایق: اگر حیوان مریض بود، گوشه‌گیری می‌کرد؛ اما تا طعمه برایش می‌انداختند، به‌سرعت شکار می‌کرد. مقابل قفس گونی کشیده بودیم تا ارتباطی با بیرون نداشته باشد و بتوانیم رهاسازی‌اش کنیم. دلیل مرگش برای ما هم بسیار عجیب است. امیدوارم دیگر چنین اتفاقی نیفتد، اما درصورت رخ دادن، به‌دلیل کمبود امکانات، در همان ابتدای کار حیوان را به تهران منتقل خواهیم کرد

بیشتر بخوانید:فیلم/گله بز‌های وحشی در الموت شرقی

«به‌طور ناگهانی تلف شد»، جمله‌ای است که مسئولان استان درباره مرگ این گونه عنوان می‌کنند و «روح‌الله لایق»، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌شمالی نیز به «پیام ما» می‌گوید «مرگ این توله گربه برای ما هم مبهم است. همکاران ما از هیچ تلاشی کوتاهی نکردند و حیوان هم شرایط مناسبی داشت و هیچ علائمی مبنی‌بر مشکلی که به مرگ ختم شود، در او دیده نمی‌شد.»

۲۷ مردادماه، توله گربه به اداره محیط‌زیست شیروان تحویل داده شد و تاریخ تلف شدن هم بنابر نامه‌نگاری‌های موجود ۲۰ شهریور ماه اعلام شده است. لایق در پاسخ به اینکه چرا یک ماه پس از مرگ، این موضوع خبری شده است، می‌گوید «دلیلی برای کتمان وجود نداشت. در رسانه‌های محلی این موضوع مطرح شد. نامه‌نگاری‌ها هم موجود است. اما بعد از این مدت موضوع در سطح گسترده‌تری عنوان شد.»

او همچنین معتقد است باتوجه‌به بضاعت اداره محیط‌زیست شیروان، نگهداری از این حیوان به‌درستی انجام گرفت، اما دامپزشک متخصص وجود نداشت و بعد از مشورت با دامپزشکان دیگر نیز جواب قانع‌کننده‌ای برای علت مرگ نگرفتیم. «در ابتدا چوپان فکر کرده بود توله پلنگ است، در تماس با محیط‌زیست هم همین عنوان شد. بعد از آنکه توله گربه به مأمور مرزبانی تحویل داده شد و به اداره محیط‌زیست آمد، گونه‌اش مشخص شد.»

به‌گفته او، در حد بضاعت از حیوان به‌خوبی نگهداری شد و از سوی دیگر حیوان هم بسیار سرحال بود «اگر حیوان مریض بود، گوشه‌گیری می‌کرد. اما تا طعمه برایش می‌انداختند، به‌سرعت شکار می‌کرد. مقابل قفس گونی کشیده بودیم تا ارتباطی با بیرون نداشته باشد و بتوانیم رهاسازی‌اش کنیم. دلیل مرگش برای ما هم بسیار عجیب است. امیدوارم دیگر چنین اتفاقی نیفتد، اما در صورت رخ دادن، به‌دلیل کمبود امکانات، در همان ابتدای کار حیوان را به تهران منتقل خواهیم کرد.»

نمی‌دانیم چه اتفاقی برای حیوان افتاده

«علی رنجبران»، فعال محیط‌زیست و حفاظتگر حیات‌وحش که توله گربه پالاس را از نزدیک در اداره محیط‌زیست شیروان دیده، به «پیام ما» می‌گوید اداره‌کل محیط‌زیست شیروان فضای مرتبی داشت و محل مجزایی برای نگهداری حیوانات آسیب‌دیده ترتیب دیده بود «محوطه سرپوشیده‌ای بود و حیوان در این منطقه نگهداری می‌شد و پرنده زنده برای شکار به او می‌دادند. فیلمی از شکار پرنده هم به ما نشان دادند که در آن حیوان بسیار زبر و زرنگ پرنده را شکار کرده بود و مشخص بود که این کار را بلد است. حتی بنا به غریزه و از روی ترس به‌سمت ما حمله کرد و از این حرکاتش معلوم بود که حیوان سرحال است. قرار بود دو محوطه آنجا را یکی کنند و یک بخشی از آنجا لانه‌اش شود و با کُنده و سنگ پوشانده شود که بتواند آنجا پنهان شود.»

علی رنجبران: آنچه ما در آن زمان دیدیم شرایط مناسبی بود، مگر آنکه حیوان آسیبی داشت که مشخص نبود و به‌خاطر آن آسیب تلف شده است. اما اینکه بعداً چه اتفاقی برای حیوان افتاده و شرایط نگهداری چه بوده، نمی‌دانیم

بیشتر بخوانید:فیلم/گشت‌وگذار پاییزی آهو‌ها در مهریز یزد

به‌گفته او، همان زمان مقدمات این کار چیده شده بود و وضعیت مرتب بود. «آنچه ما در آن زمان دیدیم شرایط مناسبی بود، مگر آنکه حیوان آسیبی داشت که مشخص نبود و به‌خاطر آن آسیب تلف شده است. اما اینکه بعداً چه اتفاقی برای حیوان افتاده و شرایط نگهداری چه بوده، نمی‌دانیم. در آن یکی-دو ساعت که حیوان را دیدیم، شرایط خوبی داشت؛ هرچند ایده‌آل نبود و از سویی انگیزه بهتر شدن شرایط هم توسط اداره محیط‌زیست شیروان وجود داشت. مقابل منطقه‌ای که در آن نگهداری می‌شد هم گونی گذاشته بودند تا انسان‌ها را نبیند، استرسش کم باشد و وحشی بزرگ شود تا بتوانند رهایش کنند. حتی در مورد اینکه قلاده برایش پیدا می‌شود هم صحبت شد. اینکه چرا مرده برای من هم عجیب است.»

درحالی مرگ این توله در ابهام است که روز گذشته در مناطق آزاد اسفراین خراسان‌شمالی نیز یک قلاده دیگر از گربه پالاس مشاهده و تصویرش توسط محیطبانان منطقه ثبت شد. این درحالی‌است که پراکنش این گونه در کشور گستردگی چندانی ندارد. چنانچه «نیلوفر لرستانی» در مقاله‌ای با عنوان «مدل‌سازی مطلوبیت و پیوستگی زیستگاه گربه پالاس» (Otocolobus manul) در ایران که در سال ۱۳۹۷ منتشر شده، می‌نویسد گربه پالاس (Otocolobus manul) گربه کوچکی از خانواده Felidae و زیرخانواده Felinae است که از شمال‌شرقی چین در سراسر آسیای مرکزی تا قفقاز و از هیمالیا تا مرز جنوبی جنگل‌های تایگا پراکنده شده و این گونه در لکه‌های زیستگاهی کوچک و ایزوله حضور دارد که در اثر تخریب زیستگاه این مناطق رو به کاهش هستند، درنتیجه جمعیت­ این گونه به‌طور فزاینده‌­ای در حال منزوی شدن هستند و زیر جمعیت‌­های جداشده با خطر انقراض مواجهند.

او با مدلسازی، پراکندگی این گربه در ایران را تصویر کرده است. براساس نتایج مدلسازی، مناطق مطلوب گربه پالاس در ایران شامل نواحی شمالی مرز جنوبی استان مازندران، مرز شمالی استان سمنان، شمال‌شرق استان تهران و استان البرز، قسمت­‌های شمالی و مرکزی استان خراسان‌شمالی و خراسان‌رضوی، نواحی غربی و مرکزی استان اصفهان، جنوب استان‌­های قم و مرکزی و بخش‌­های مرکزی استان یزد و کرمان است.

از سویی، نتایج حاصل از ارزیابی ارتباطات زیستگاهی نشان می‌دهد که بخش شمال‌شرقی و بخش غربی ایران، مانند غرب استان اصفهان، حداکثر نفوذپذیری برای جابه‌جایی گربه پالاس را دارند؛ اما میان لکه‌­های زیستگاهی این گونه در خراسان رضوی و شمالی با خراسان‌جنوبی جریان‌­های ضعیف ارتباطی وجود دارد. همچنین، جریان نسبتاً کمی بین لکه­‌های مطلوب مرکز اصفهان تا یزد دیده می‌­شود و ارتباط لکه‌­های زیستگاهی مناسب گربه پالاس در استان یزد و کرمان تقریباً صفر است. درنتیجه، برای به حداکثر رساندن پایداری جمعیت گربه پالاس، تلاش‌­های حفاظتی باید بر روی حفظ و افزایش وسعت مناطق چهارگانه و همچنین محافظت از ارتباطات موجود بین زیستگاه­‌های مناسب پیش‌بینی‌شده باید در برنامه­‌های نظارتی آینده مورد ارزیابی قرار گیرد.