ترکش‌های تنش بر پیکر خاورمیانه؛ پشت پرده رقابت پنهان ترکیه و ایران در عراق

اقتصاد۲۴-عراق به واسطه برخی اختلاف نظر‌ها با ایران و ترکیه و تهدید‌های مداوم تروریستی درگیر معادلاتی پیچیده است. در شرایطی که قدرت‌های منطقه‌ای فضا را برای مانور خود هموار می‌سازند، بغداد در تلاش است تا روابط خود را با ایالات متحده مدیریت کند. به ادعای ناظران از منظر ایالات متحده، تقویت عراق با ثبات و مستقل یک هدف کلیدی است، در حالی که برای عراق حمایت مستمر آمریکا برای امنیت، ثبات و رفاه این کشور بسیار مهم است.

رقابت دو قدرت در خفا

در همین راستا نشریه مناره با انتشار یادداشتی مدعی شد: «ایران به دنبال افزایش نفوذ سیاسی و نظامی خود از طریق متحدان غیردولتی و بازیگران سیاسی عراقی است و از عراق به عنوان یک حائل استراتژیک در برابر رقبای منطقه‌ای و آمریکا استفاده می‌کند. در طول دو دهه گذشته، حتی در شرایطی که بی‌ثباتی داخلی عراق تأثیر منفی عمیقی بر جغرافیای اطراف داشته، تلاش‌های بغداد در کنار نفوذ دو همسایه قدرتمندش - ایران و ترکیه – برجسته شده است.»

این نشریه در ادامه مدعی است، «علیرغم افزایش تنش‌ها در سوریه، خط گسل اصلی روابط ترکیه و ایران در عراق شکاف‌های فرقه‌ای و مسئله کردهاست. ایران به دنبال افزایش نفوذ خود در عراق است و همزمان ترکیه با انجام عملیات نظامی در شمال عراق بر رویارویی با حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) که آن را یک تهدید بزرگ امنیتی می‌داند، تمرکز کرده است. از سال ۲۰۰۳، ایران هم صدا با بازیگران غیردولتی توانسته در ساختار سیاسی عراق نفوذی برجسته داشته باشد. همزمان آنکارا به طور متناوب بین حمایت از یک دولت غیرفرقه‌ای در بغداد و حمایت از سنی‌ها، عمل کرده است.»

به ادعای این نشریه «در عرصه کردستان، ترکیه و ایران از جناح‌های کرد مخالف حمایت کرده‌اند - آنکارا با حزب دمکرات کردستان (KDP) و تهران (ادعایی) با اتحادیه میهنی کردستان (PUK) همسو شده اند. - طی پنج سال گذشته، نیرو‌های ترکیه به طور پیوسته به سمت کردستان عراق پیشروی کرده‌اند و پایگاه‌های نظامی ایجاد کرده و حملات مستمری را انجام داده‌اند.

درگیری‌های مکرر بین متحدان ایران و نیرو‌های ترکیه رخ داده که اغلب با حملات هوایی ترکیه به اهداف پ‌ک‌ک آغاز می‌شود و متحدان ایران با هدف دفاع از حاکمیت عراق پایگاه‌های ترکیه را هدف قرار داده‌اند.» به ادعای المناره «با این همه به ادعای ناظران در رقابت برای کنترل عراق در راستای حفاظت از منافع امنیتی و گسترش نفوذ در خاورمیانه، عملیات نظامی ایران و ترکیه عراق را در شرایط پیچیده‌ای قرار گرفته است.»

بیشتر بخوانید:آیا باید نگران استقرار سامانه‌های تاد آمریکایی در اسراییل باشیم؟

عراق؛ میدان رویارویی ایران و آمریکا

به ادعای المناره «عراق همچنین میدان رویارویی حیاتی میان ایران و ایالات متحده است. برای ایران، اهمیت استراتژیک عراق را نمی‌توان انکار کرد، زیرا عراق نه تنها به عنوان یک همسایه بلکه به عنوان متحدی حیاتی در پیشبرد اهداف منطقه‌ای گسترده‌تر این کشور عمل می‌کند. عراق همیشه برای ایران اهمیت استراتژیک بیشتری نسبت به ایالات متحده دارد.

این در حالی است که بغداد تصور می‌کند برای حراست از امنیت خود به حمایت.‌های نظامی ایالات متحده متکی است. در حال حاضر حدود دو هزار ۵۰۰ پرسنل نظامی آمریکایی در عراق مستقر هستند و ۹۰۰ نفر دیگر در سوریه. اما شرایط نظامیان آمریکایی بعد از حمله هفتم اکتبر حماس تغییر کرده است، از آن بازه زمانی متحدان ایران (محور مقاومت) با توسل به حملات نظامی تلاش داشتند تا ایالات متحده را تحت فشار قرار دهند. این گروه بیش از ۷۰ بار پایگاه‌های آمریکایی را هدف قرار دادند.

در چنین پس زمینه‌ای، محمد شیاع السودانی، نخست وزیری عراق که تلاش‌هایش برای ایجاد توازن در روابط عراق با ایران و ترکیه با تلاش‌های دولتش برای برقراری روابط متوازن بین ایران و آمریکا برجسته شده تحت فشار سیاسی داخلی فزاینده‌ای قرار گرفته تا از ایالات متحده و شرکای غربی فاصله بگیرد. جنگ اسرائیل و حماس و حمایت ایالات متحده از تل‌آویو وضعیت را برای سودانی سخت‌تر هم کرده است. در پاسخ به فشارها، عراق و ایالات متحده، کمیسیون عالی نظامی (HMC) را در ژانویه ۲۰۲۴ برای ارزیابی الزامات امنیتی آینده عراق و تنظیم حمایت امنیتی بین‌المللی بر این اساس تأسیس کردند.»

سودانی بر سر دوراهی

به ادعای المناره «سودانی ماه آوریل طی سفر یک هفته‌ای به واشنگتن، چشم‌اندازی را برای مشارکت استراتژیک با ایالات متحده درتوافقنامه چارچوب استراتژیک ۲۰۰۸ (SFA) که شامل همکاری در زمینه‌های مختلف است، تثبیت کرد. قابل توجه است که چارچوب هماهنگی (CF) که شامل گروه‌های مقاومت است، ضمن تایید این سفر، بر خروج نیرو‌های آمریکایی متمرکز شدند.

در سفر سودانی به واشنگتن، ایران بیش از ۳۰۰ پهپاد و موشک مسلح به سمت اسرائیل پرتاب کرد که بسیاری از آن‌ها از حریم هوایی عراق عبور کردند و این امر آسیب پذیری‌های امنیتی عراق را عریان کرد. در پایان سفر سودانی، بیانیه مشترک بر تعهد دو بازیگر جهت ادامه همکاری بر روی یک چشم‌انداز مشترک برای مشارکت جامع و مؤثر و پیگیری اهداف مشترک تأکید کرد. ماه بعد، ایالات متحده به همراه سایر اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد به اتفاق آرا درخواست دولت عراق مبنی بر پایان دادن به ماموریت ماموریت کمک سازمان ملل به عراق (یونامی) تا سال ۲۰۲۵ را تصویب کردند. با این وجود، پویایی بین عراق و ایالات متحده به دلیل شبکه‌های مالی و ارتباطات اطلاعاتی که بین بغداد و تهران وجود دارد، پیچیده شده است.

مقامات آمریکایی نگرانی‌های خود را در مورد انتقال دلار توسط بانک‌های عراقی به ایران (ادعایی) و کمک به این کشور برای دور زدن تحریم‌ها مطرح کرده‌اند. در همین حال، دولت سودانی بسیاری از افسران کلیدی سرویس اطلاعات ملی عراق (INIS) مورد اعتماد ایالات متحده را پاکسازی کرده و مامورانی از مقاومت مورد حمایت ایران را جایگزین آن‌ها کرده؛ گزاره‌ای که خشم واشنگتن را برانگیخته است. آنگونه که رویترز گزارش داد، مذاکرات بین عراق و ایالات متحده منجر به توافقی آزمایشی برای خروج نیرو‌های آمریکایی تا پایان سال ۲۰۲۶ شده است.

در همین راستا گروهی از ناظران مدعی‌اند، از منظر ایران و متحدانش در دولت عراق، خروج نیرو‌های آمریکایی بدون شک فرصتی برای تحکیم قدرت تلقی می‌شود. سفر مسعود پزشکیان به عراق در سپتامبر مصادف شد با پیشرفت دولت سودانی در همسویی با اهداف ایران، از جمله مذاکره برای خروج نیرو‌های آمریکایی. این سفر در بحبوحه افزایش تنش‌های منطقه‌ای و تحریم‌های جدید غرب علیه ایران به دلیل ارائه ادعایی موشک‌های کوتاه‌برد به روسیه به تعهد تهران جهت تقویت اتحاد استراتژیک خود با عراق اشاره دارد.»

داعش و معمای امنیت در عراق

به ادعای المناره «خروج نیرو‌های آمریکایی از عراق برای السودانی اولویت ندارد. او سال گذشته درباره تهدید تروریست‌های مستقر در سوریه، جایی که داعش همچنان فعال است، ابراز نگرانی کرد و به وال استریت ژورنال گفته بود که "ما به نیرو‌های خارجی نیاز داریم و آیا کشور آمادگی کافی برای دفع آن‌ها را دارد؟ ۱۸ ماه گذشته، روابط عراق با ایران و ترکیه بهبود یافته است، به ویژه در مورد امنیت مرز‌ها و مدیریت امور کردها. در مارس ۲۰۲۳، بغداد و تهران بر سر امنیت مرز‌ها به توافق رسیدند که عمدتاً بر خلع سلاح اعضای گروه‌های مخالف کرد مستقر در شمال عراق و جلوگیری از ورود آن‌ها به ایران از شمال عراق متمرکز بود. چند ماه بعد، عراق جابجایی این گروه‌ها به اردوگاه‌های دورتر در داخل کشور را کلید زد.

بیشتر بخوانید:تاد آمریکایی در برابر فتاح ایرانی + عکس

ماه مارس گذشته، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه برای اولین بار طی یک دهه گذشته از عراق بازدید کرد که منجر به یک «توافق چارچوب استراتژیک» با محوریت امنیت، انرژی، آب و تجارت شد. شورای امنیت ملی عراق بعداً با درخواست دیرینه ترکیه مبنی بر ممنوعیت پ‌ک‌ک موافقت کرد، اگرچه این گروه را به عنوان یک سازمان تروریستی اعلام نکرد.

دو کشور همچنین به توافقی دست یافتند که براساس آن به نیرو‌های ترکیه اجازه انجام عملیات نظامی علیه پ‌ک‌ک در عمق خاک عراق در ازای افزایش جریان آب از ترکیه ارائه شد. به ادعای ناظران بهبود روابط امنیتی عراق با ایران و ترکیه شاید نشان‌دهنده آسیب‌پذیری این کشور باشد تا قدرتش، زیرا این کشور منافع دو همسایه را که برای مزیت استراتژیک رقابت می‌کنند، هدایت می‌کند و در عین حال با احتمال بازگشت داعش روبرو است. در ماه مه، داعش به یک پایگاه نظامی بین استان‌های دیالی و صلاح‌الدین حمله کرد. گراهام آلیسون، استاد دانشگاه هاروارد و مایکل مورل، معاون سابق مدیر سیا، در مقاله‌ای در مجله فارن افرز زنگ خطر را به صدا درآوردند و اشاره کردند که «چراغ‌های هشدار دهنده تروریسم» روشن شده و چشمک می‌زند.

ماه ژوئیه، فرماندهی مرکزی ایالات متحده «سنتکام» هشدار داد که داعش قرار است حملات خود را از سال ۲۰۲۳ بیش از دو برابر کند؛ سازمان ملل تخمین می‌زند که این گروه بین ۳ هزار تا ۵ هزار جنگجو در سوریه و عراق دارد.» به ادعای المناره «چشم انداز سیاسی و امنیتی داخلی عراق همچنان شکننده است، بالاخص در میانه رقابت‌های ترکیه و ایران و تهران و واشنگتن و در شرایطی که احتمال بازگشت داعش افزایش یافته است. در چنین شرایطی هراندازه رقابت‌های درون ساختاری بغداد افزایش یابد، این بازیگر در برابر تهدید‌های احتمالی ضعیف‌تر عمل خواهد کرد.»