پدر علم اقتصاد ایران کیست؟

اقتصاد۲۴- شیوا سپهری: حسین پیرنیا، یکی از چهره‌های شاخص در تاریخ علم اقتصاد ایران، با فعالیت‌های علمی و اجرایی خود تأثیر بسزایی در توسعه و ترویج علم اقتصاد در کشور داشته است. او به دلیل نقش مهمی که در معرفی مفاهیم اقتصادی مدرن و نیز تربیت نسل جدیدی از اقتصاددانان ایرانی ایفا کرد، به عنوان «پدر علم اقتصاد ایران» شناخته می‌شود. پیرنیا با آثار تألیفی، مقالات علمی و نیز حضور فعال در عرصه‌های اجرایی، مسیر مهمی برای توسعه علم اقتصاد در ایران ایجاد کرد.

زندگی‌نامه حسین پیرنیا

حسین پیرنیا در سال ۱۲۹۲ هجری شمسی در تهران به دنیا آمد. خانواده او از شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی ایران بودند؛ پدرش، «میرزا ابوالحسن خان معاضدالسلطنه پیرنیا»، یکی از شخصیت‌های برجسته دوره قاجار و پهلوی بود و در مشاغل دولتی به فعالیت مشغول بود و و مادرش دختر «نصرالله مشیرالدوله» (میرزا نصرالله خان نائینی) بود. حسین پیرنیا از دوران کودکی به یادگیری علم و دانش علاقه‌مند بود و پس از اتمام تحصیلات ابتدایی در ایران، برای تحصیلات تکمیلی به اروپا سفر کرد. 

در فاصله سال‌های ۱۳۰۶ تا ۱۳۱۲ خورشیدی، شش گروه صد نفره از دانشجویان ایرانی برای ادامه تحصیل در رشته‌های گوناگون به اروپا فرستاده شدند. در شهریور ۱۳۱۱، حسین پیرنیا پس از موفقیت در آزمون اعزام دانشجو به خارج، به عنوان عضوی از پنجمین گروه اعزامی انتخاب شد و راهی فرانسه شد.

او ابتدا دوره‌های ریاضی را پشت سر گذاشت و سپس در آزمون ورودی دانشگاه «پلی‌تکنیک» شرکت کرد و با موفقیت پذیرفته شد. همچنین در آزمون ورودی دانشگاه «اکول نرمال سوپریور» فرانسه شرکت کرد و در آن نیز پذیرفته شد، ولی ترجیح داد تحصیل در دانشگاه پلی‌تکنیک را ادامه دهد. پس از اتمام دوره پلی‌تکنیک، برای ادامه تحصیل به انگلستان رفت و چندین سال نزد اقتصاددان مشهور انگلیسی، «جان مینارد کینز»، به یادگیری اقتصاد پرداخت. در نهایت، پیرنیا در سال ۱۳۱۹ پس از اخذ دکترای اقتصاد، به ایران بازگشت.

پس از بازگشت، پیرنیا و دیگر فارغ‌التحصیلان ایرانی که تحصیلشان را در خارج از کشور به پایان رسانده بودند، به تهیه برنامه‌های درسی برای دانشکده‌های تازه‌تأسیس دانشگاه تهران و دانشسرای عالی پرداختند. همچنین، آنان به تألیف و ترجمه کتاب‌ها و جزوه‌های دانشگاهی مشغول شدند تا منابع آموزشی مناسب برای این مراکز نوپا فراهم آورند.

پیرنیا به عنوان مشاور و کارشناس اقتصادی در دولت‌های مختلف مشغول به فعالیت شد. او با تأسیس و تدریس در دانشگاه تهران و همچنین فعالیت در وزارت اقتصاد و دارایی، به یکی از ارکان علمی و اجرایی اقتصاد کشور تبدیل شد.

تأسیس مؤسسه تحقیقات اقتصادی

یکی از دستاورد‌های مهم حسین پیرنیا، تأسیس «مؤسسه تحقیقات اقتصادی» در سال ۱۳۳۹ در دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران بود. این مؤسسه با هدف ترویج پژوهش‌های اقتصادی و ارائه راهکار‌های عملی برای مسائل اقتصادی کشور بنا شد و به عنوان اولین مرکز پژوهشی جامع در حوزه اقتصاد ایران شناخته می‌شود. این مؤسسه، بستری برای محققان و دانشجویان فراهم کرد تا بتوانند به پژوهش در مسائل کلان و خرد اقتصادی کشور بپردازند.

پایه‌گذاری مدرسه عالی ریاضیات و مدیریت اقتصاد کرج

در سال ۱۳۵۰، پیرنیا مدرسه عالی ریاضیات و مدیریت اقتصاد کرج را تأسیس کرد. این مرکز آموزشی با تمرکز بر علوم مدیریت و ریاضیات کاربردی، به تربیت نیرو‌های متخصص در حوزه‌های اقتصاد و مدیریت پرداخت. هدف پیرنیا از این اقدام، گسترش آموزش‌های تخصصی و افزایش توانمندی نیروی انسانی در عرصه مدیریت و اقتصاد بود.

تأسیس انجمن اقتصاددانان ایران

پیرنیا در کنار اقتصاددادن نامدار ایرانی «منوچهر فرهنگ» با هدف ایجاد بستری برای تعامل و تبادل نظر میان متخصصان و کارشناسان اقتصادی کشور، انجمن اقتصاددانان ایران را تأسیس کرد. این انجمن به محلی برای تبادل اندیشه‌ها، بررسی مسائل روز اقتصادی، و ارائه پیشنهاد‌های علمی برای پیشبرد اقتصاد ایران تبدیل شد و به اعتلای دانش اقتصادی و همکاری‌های علمی بین اقتصاددانان کمک شایانی کرد.

دکتر حسین پیرنیا در سخنرانی افتتاحیه این انجمن گفت: «در اواخر سال ۱۳۵۰، پس از تشکیل وزارت علوم و آموزش عالی و شروع برنامه‌هایی برای تشویق و حمایت از فعالیت‌های علمی در کشور تعدادی از استادان اقتصاد و اقتصاددانان ایران برآمدند تا یک انجمن علمی به‌منظور فعالیت درزمینه علوم اقتصادی ایجاد کنند. انجمن اقتصاددانان، یک انجمن علمی و غیرسیاسی و غیرانتفاعی است که با هدف بالابردن و گسترش دانش اقتصاد در کشور و بهبود آموزش اقتصادی و توسعه تحقیقات اقتصادی و کمک علمی به حل مسائل اقتصادی کشور تأسیس شده است.»

نقش حسین پیرنیا در اقتصاد در ایران

حسین پیرنیا در حوزه‌های دولتی، همچون اداره کل نفت، امور دارایی، مجلس سنا، برخی پروژه‌های اقتصادی ایران و... فعالیت‌ها و تأثیر بسیاری داشت.

حسین پیرنیا با آموزش و تدریس در دانشگاه تهران و همچنین تألیف کتاب‌های درسی، به تربیت بسیاری از دانشجویان و اقتصاددانان ایرانی کمک کرد. او با استفاده از شیوه‌های مدرن آموزش، مفاهیم اقتصادی را به صورتی علمی و قابل فهم ارائه می‌کرد و سعی داشت دانشجویان را با آخرین نظریه‌ها و دیدگاه‌های اقتصادی آشنا سازد.

پیرنیا از طریق ارتباط با دانشجویان و علاقه‌مندان به علم اقتصاد، شبکه‌ای از نخبگان اقتصادی را تشکیل داد که در آینده نقش مهمی در توسعه و پیشرفت اقتصادی کشور ایفا کردند. این ارتباطات علمی و شبکه‌سازی‌ها در عرصه اقتصاد ایران به عنوان یکی از دستاورد‌های مهم او به شمار می‌رود.

تالیفات حسین پیرنیا

ده سال کوشش در راه حفظ و بسط حقوق ایران در نفت

اقتصاد در دو جلد (ترجمه) اثر پل ساموئلسون

مبارزه با محمدعلی شاه یا اسنادی از فعالیت‌های آزادیخواهان ایران در اروپا و استانبول (با همکاری ایرج افشار)

تفکر علمی و توسعه اقتصادی و اجتماع

عقاید بزرگ‌ترین علمای اقتصاد (ترجمه) اثر جرج ساول

مالیه عمومی، مالیات‌ها و بودجه

ریاضیات تحلیلی برای اقتصاد (ترجمه) اثر جی. دی. آلن

کلام پایانی

حسین پیرنیا به عنوان یکی از چهره‌های پیشگام در علم اقتصاد ایران شناخته می‌شود. او با آثار علمی، تدریس و فعالیت‌های اجرایی، به توسعه و پیشرفت علم اقتصاد در ایران کمک شایانی کرد. آثار و کتاب‌های او همچنان به عنوان منابعی مهم در حوزه اقتصاد شناخته می‌شود و او به عنوان پدر علم اقتصاد ایران شناخته می‌شود.