آلودگی هوا میراث ۵۰ ساله قوانین ناکارآمد در کشور

اقتصاد۲۴-آلودگی هوای اهواز در حال افزایش...»، «درحالی‌که ابر‌های سیاه دودآلود در آسمان اهواز با چشم قابل‌مشاهده است، سامانه پایش آلودگی، هوای امروز اهواز را پاک اعلام کرده است!» «فلر‌های نفتی ابر‌هایی از دود را به‌سمت اهواز روانه کردند»، «اهواز و تهران هر دو در وضعیت قرمز؛ ولی یکی، دو روز تعطیل و دیگری، هیچ روز تعطیل!»، «آغاز دوباره مازوت‌سوزی نیروگاه شازند!

نماینده مردم اراک کمیجان و خنداب در مجلس شورای اسلامی: پزشکیان دستور صریحی درباره منع مازوت‌سوزی در نیروگاه شازند داشتند و از سرگیری مازوت‌سوزی بی‌احترامی به دستور ایشان است.» اینها تنها بخش اندکی از مطالبی است که با موضوع آلودگی هوا در دو کانال تلگرامی درباره خوزستان و استان مرکزی منتشر شده است. مردم این دو استان هر دو گله‌مندند، اراکی‌ها از اینکه چرا مازوت‌سوزی به خلاف وعده دولت دوباره انجام شده است و خوزستانی‌ها از اینکه چرا دیده نمی‌شوند؛ نه خودشان و نه مصائب‌شان!

مازوت که آن را با نام نفت‌کوره هم می‌شناسند، یکی از سوخت‌های سنگین است که به‌دلیل محتوای گوگرد و آلاینده‌های زیاد، سوزاندن آن به تولید دی‌اکسید گوگرد (SO₂)، انتشار ذرات معلق، تشدید تغییراقلیم و تأثیر منفی بر سلامت کسانی که در حاشیه نیروگاه‌های مازوت‌سوز زندگی می‌کنند، منجر می‌شود.

کاغذپاره یا بلای جان مردم

۲۵ شهریور ۱۳۹۰ محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور پیشین ایران، در سخنرانی خود در سازمان ملل عبارت مشهوری را به‌کار برد «تحریم‌ها کاغذپاره است». او در این سخنرانی تأکید کرد که تحریم‌های اقتصادی علیه ایران تأثیری بر اراده ملت ندارد و آنها را از اهداف خود بازنمی‌دارد. این جمله در واکنش به تحریم‌های شدید اقتصادی و مالی بود که در آن زمان علیه ایران به‌ویژه در زمینه انرژی و بانک‌ها وضع شدند. دو سال بعد یعنی در اردیبهشت ۱۳۹۲ و چندی قبل از واگذاری دولت به حسن روحانی، او با اشاره به تحریم‌ها علیه ایران اعلام کرد «ملت ایران به تمام تحریم‌ها و گرانی‌ها غلبه خواهد کرد و روسیاهی برای دشمنان خواهد ماند». یک دهه پس از این اظهارنظر‌ها در ششم تیر ۱۴۰۲ «علی خضریان»، سخنگوی کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی، در جلسه علنی این مجلس درباره علل آلودگی هوا گزارش داد و به نقش وزارتخانه‌ها و نهاد‌های دولتی ازجمله وزارت نیرو اشاره کرد و گفت: به‌دلیل شرایط خاص تحریمی کشور، مصرف مازوت در حال افزایش است و طبق اعلام مرکز اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست، از ۱۶ نیروگاه کشور ۱۴ نیروگاه مصرف مازوت دارند.

نیم‌قرن قانونگذاری و آلایندگی بیشتر هوا

در خوزستان به‌گفته معاون درمان دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌شاپور اهواز در روز‌های اخیر تنها در ۲۴ ساعت ۷۰۰۰ حضور با علائم تنفسی و قلبی به بیمارستان‌ها به‌واسطه آلودگی هوا داشتیم

بیشتر بخوانید:مرگ سالانه ۳۰۰۰۰ نفر بر اثر آلودگی هوا در ایران

کمبود گاز طبیعی در زمستان یکی از دلایل مازوت‌سوزی است. نیروگاه‌های ایران علی‌رغم ذخایر گاز طبیعی به‌واسطه کمبود ظرفیت توزیع و انتقال، مازوت می‌سوزانند. عامل دوم به فرسودگی زیرساخت‌ها مربوط است که باعث شده است نیروگاه‌ها و تأسیسات صنعتی قدیمی همچنان برای تولید برق و انرژی از مازوت به‌عنوان سوخت اصلی استفاده کنند. به‌علاوه، به‌دلیل تحریم‌ها و کاهش امکان صادرات مازوت، دولت این سوخت را در داخل کشور مصرف می‌کند. این عوامل سبب شده است باوجود انواع و اقسام قوانین برای بهبود کیفیت هوا، همچنان در شهر‌های مختلف، مردم از سوی نهاد‌های رسمی به ماندن در خانه به‌واسطه آلودگی هوا تشویق شوند و اورژانس بیمارستان‌ها روز‌های شلوغی داشته باشد. در خوزستان به‌گفته معاون درمان دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌شاپور اهواز در روز‌های اخیر تنها در ۲۴ ساعت ۷۰۰ مراجعه با علائم تنفسی و قلبی به بیمارستان‌ها به‌واسطه آلودگی هوا داشتیم که با ادامه این روند افزایش می‌یابد.

نخستین قانونی که درباره بهبود کیفیت هوا در ایران داریم به سال ۱۳۵۳ مربوط است. قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست به حفاظت از محیط‌زیست و کنترل آلودگی‌ها اشاره دارد. مطابق ماده ۱۱ این قانون، هرگونه فعالیتی که منجر به آلودگی محیط‌زیست شود، باید تحت نظارت سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار گیرد. بااین‌حال، نیاز به تولید انرژی، کنترل بر استفاده از مازوت را کاهش داده است. دو دهه بعد آیین‌نامه جلوگیری از آلودگی هوا (مصوب ۱۳۷۴) را داریم که در آن بر لزوم استفاده از سوخت‌های پاک (مانند گاز طبیعی) و جلوگیری از استفاده از سوخت‌های آلاینده نظیر مازوت تأکید می‌کند. براساس ماده ۴، نیروگاه‌ها و صنایع موظف به کاهش استفاده از مازوت و نصب فیلتر‌های کاهش آلایندگی شده‌اند، اما در عمل کمبود منابع مالی برای نوسازی نیروگاه‌ها و نصب تجهیزات کنترل آلودگی باعث شده است این آیین‌نامه نیز کارایی چندانی نداشته باشد.

قانون هوای پاک (مصوب ۱۳۹۶) جامع‌ترین چارچوب برای مقابله با آلودگی هوا در ایران است و بر کنترل آلایندگی‌های ناشی از سوخت‌های فسیلی تأکید دارد. براساس ماده ۲ این قانون «دولت موظف است برنامه‌های جامع برای کاهش آلودگی هوا اجرا کند.» در ماده ۷ نیز آمده است «صنایع و نیروگاه‌ها باید از سوخت‌های استاندارد و پاک استفاده کنند.» همچنین ماده ۲۶ بر «ممنوعیت استفاده از سوخت‌های غیراستاندارد در شهر‌های بزرگ و آلوده» تأکید دارد. بااین‌حال، کمبود گاز طبیعی، تحریم‌های اقتصادی و فشار بر صنایع برای تولید انرژی باعث شده است این قانون نیز تنها روی کاغذ باقی بماند.

در کنار این قوانین ما در ایران استاندارد‌های اجباری سوخت (مصوب سازمان ملی استاندارد) را هم داریم که براساس آنها تنظیم کیفیت سوخت‌های مصرفی در نیروگاه‌ها و صنایع برای کاهش گوگرد و آلاینده‌ها انجام می‌شود، اما ازآنجا‌که پالایشگاه‌های ایران توانایی کافی برای تولید سوخت کم‌گوگرد ندارند و بسیاری در تولید مازوت استاندارد‌های بین‌المللی را رعایت نمی‌کنند، عملاً این استاندارد‌ها هم راه به‌جایی نبرده‌اند. حتی برنامه‌های بلندمدت کاهش مصرف مازوت مانند طرح‌های توسعه گازرسانی برای گسترش شبکه گاز طبیعی به‌منظور جایگزینی آن با مازوت و برنامه ششم توسعه (۱۳۹۶-۱۴۰۰) که در آن الزام به کاهش استفاده از سوخت‌های سنگین در نیروگاه‌ها و صنایع مورد تأکید قرار گرفته است نیز نتوانسته گره از این مشکل باز کند. دلیل این موضوع مشخص است، عدم پایبندی وزارت نفت به تعهداتش برای تولید سوخت استاندارد و دوم همان کاغذپاره‌هایی که محمود احمدی‌نژاد و بسیاری از مسئولان دیگر از آن سخن گفته‌اند. تحریم‌ها باعث محدودیت در دسترسی به فناوری‌های نوین، سرمایه‌گذاری خارجی و تجهیزات لازم برای بهینه‌سازی سوخت و کاهش آلایندگی شده است. این موضوع نه‌تنها کیفیت پالایشگاه‌ها را پایین نگه داشته بلکه توانایی ایران برای تولید سوخت‌های استاندارد و کم‌گوگرد را کاهش داده است. به‌علاوه ارتقای زیرساخت‌های نیروگاهی برای استفاده از سوخت‌های پاک یا گاز طبیعی نیازمند سرمایه‌گذاری کلان است که در شرایط اقتصادی فعلی دولت، تحقق آن دشوار به‌نظر می‌رسد. نتیجه اینکه یا سازمان حفاظت محیط‌زیست باید مقاومت زیادی در مقابل دو وزارتخانه نفت و نیرو انجام دهد و یا مازوت‌سوزی برای جبران این ناترازی در دستورکار قرار گیرد.

۸۲ روز هوای ناسالم از ابتدای سال تا ۱۶ آذر

ایسنا در گزارش دیروز شنبه ۱۷ آذر به داده‌های شرکت کنترل کیفیت هوای تهران از ابتدای سال جاری تا ۱۶ آذرماه استناد کرده است. این داده‌ها نشان می‌دهد در این بازه زمانی چهار روز هوای ناسالم و و ۷۸ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس در تهران ثبت شد. ۳۰ خردادماه غلظت آلاینده ازن به ۱۵۶ رسید و اولین روز هوای ناسالم پایتخت رقم خورد.

بیشتر بخوانید:عکس/ تهران اتاق گاز شد

دومین روز نیز ۷ تیرماه بود؛ این‌بار هم ازن با ثبت میانگین ۱۷۱ آلاینده شاخص بود، البته ذرات معلق کوچکتر از ۱۰ میکرون با شاخص ۱۰۳ و ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون با شاخص ۱۱۶ در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس بودند. باافزایش سرمای هوا ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون بار دیگر به آلاینده شاخص هوای پایتخت تبدیل شد و ۲۷ آبان با قرار گرفتن روی عدد ۱۵۲ اولین روز هوای ناسالم پاییزی را برای تهرانی‌ها رقم زد. با تداوم پایداری هوای تهران، روز گذشته بار دیگر ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون در شرایط ناسالم قرار گرفت و میانگین ۱۵۴ ثبت شد.

در اراک نیز گرچه با توقف مازوت سوزی شهروندان این شهر و مناطق اطراف نیروگاه شازند شرایط خوبی داشتند،، اما مازوت‌سوزی دوباره بار دیگر دود و آلایندگی را به این شهر برگردانده است؛ همچنان‌که با مازوت‌سوزی دوباره نیروگاه منتظرالقائم، در کرج و تهران شهروندان به ماندن در خانه تشویق شده‌اند. در خوزستان نیز وضعیت مناسب نیست و به فهرست شهر‌های قرمز افزوده می‌شود. ارومیه و چند شهر دیگر نیز در این روز‌ها کیفیت هوایشان کاهش داشته است و در برخی از آنها مدارس ابتدایی تعطیل شده‌اند.

فکری به حال تحریم‌ها کنید

«شینا انصاری»، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، و بسیاری از مدیران و مسئولان در مصاحبه‌های خود از پیچیده، چندبعدی و بلندمدت بودن حل چالش آلودگی هوا سخن گفته‌اند، اغلب آنها نیز از تحریم‌ها یا همان کاغذپاره‌ها به‌عنوان مشکل اصلی نام برده‌اند تا بتوانند لااقل در بخش فنی و اقتصادی به‌شکل گام‌به‌گام مسائل را حل کنند. در این شرایط به‌نظر می‌رسد نه‌تنها دولت بلکه مجموعه حاکمیت باید به‌دنبال راهی برای تخفیف تحریم‌هایی باشد که سلامت همه شهروندان را در شهر‌های مختلف نشانه گرفته است و تبعات آن نه‌تنها به هزینه‌های کمرشکن درمان محدود نیست بلکه به افزایش نارضایتی و بی‌اعتمادی منجر می‌شود.

نماینده مردم اراک در مجلس: پزشکیان دستور صریحی درباره منع مازوت‌سوزی در نیروگاه شازند داشتند و از سرگیری مازوت‌سوزی بی‌احترامی به دستور ایشان است

شنبه ۱۷ آذر مسعود پزشکیان به مناسبت روز دانشجو نشستی با دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف داشت. در بیانیه انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه که توسط دبیر این انجمن مقابل رئیس‌جمهور خوانده شد، علاوه‌بر حقوق شهروندی، آزادی‌های سیاسی، رفع حصر و… چندین‌بار به تحریم‌های اقتصادی اشاره شد و از آن به‌عنوان عاملی خانمان‌سوز یاد شد که جان مردم را به لب آورده است. در این بیانیه همچنین تأکید شده که از زمان تغییر دولت نه گشایشی در تحریم‌ها و روابط بین‌الملل ایجاد شده و نه اصلاحی در وضعیت اقتصادی کشور پدید آمده است. درنهایت نیز آنها هشدار داده‌اند: «اگر فکری به حال این وضعیت نکنید؛ اگر تصمیمی عاجل و قاطع اتخاذ نکنید؛ همان بارقه‌هایی از امید که در دانشگاه مانده نیز خاموش خواهد شد. حالا، امّا میهمان دانشجویانی هستید که نه امیدی برای ماندن دارند و نه شوقی برای ساختن؛ می‌روند تا زندگی کنند و آزاد باشند. بدانید اگر فکری به حال این وضع نکنید، چهار سال دیگر کارشناس و متخصصی در کشور نخواهد ماند تا دوباره شما وعدۀ سپردن امور به آنها را بدهید.»