فروپاشی اقتصادی قبل از سقوط آخر؛ از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱ تولید ناخالص سوریه تا ۵۴ درصد کاهش یافته بود

اقتصاد۲۴-بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲، «برنامه داده‌های درگیری اوپسالا» (UCDP که برنامه جمع‌آوری داده‌ها در مورد خشونت سازمان‌یافته در دانشگاه اوپسالا در سوئد است)، بیش از ۴۰۷۰۰۰ کشته در نبرد در سوریه را ثبت کرد. براساس این گزارش درگیری سوریه به یکی از طولانی‌ترین درگیری‌ها در تاریخ مدرن جهان تبدیل شده است. تا به امروز، درگیری در سوریه از نظر مدت‌زمان در رتبه دوم قرار دارد و تنها جنگ‌های داخلی افغانستان طولانی‌تر از درگیری‌های سوریه بوده است، اما اگر میزان مرگ‌ومیر را در نظر بگیریم درگیری سوریه چهارمین درگیری مرگبار در سال ۲۰۲۳ بر اساس سرانه است.

این کشور با ۲۷ مرگ به ازای هر ۱۰۰۰۰۰ نفر، تنها از درگیری‌ها در اوکراین با ۱۱۷/۲، در سومالی با ۴۵/۵ و در میانمار با ۳۱/۹ تلفات سرانه کمتری دارد. پس از ۱۳ سال جنگ هرروزه، اقتصاد سوریه در چنان بحرانی فرو رفت که دیگر هیچ امید نجاتی برای آن نبود. از سال ۲۰۱۱ لیره سوریه بیش از ۹۹ درصد ارزش خود را نسبت به دوره قبل از آغاز جنگ از دست داد.

بانک جهانی در گزارشی که در ماه مه ۲۰۲۴ منتشر کرد نوشت: بیش از ۶۹ درصد مردم سوریه اکنون در فقر زندگی می‌کنند، اما رژیم اسد در ناامیدانه‌ترین اقدامات خود برای کاهش هزینه‌ها، یارانه‌ها را کاهش یا قطع کرده و با تشدید کنترل خود بر اقتصاد، بر مشکلات مردم عادی سوریه افزوده است. این مشکلات به حدی رسیده است که به برانگیختن اعتراضات در سراسر کشور، حتی در مناطقی که برای مدت طولانی ساکت مانده بودند، از جمله دمشق، نیز منجر شده است.

در سال ۲۰۲۰، نارضایتی‌های اقتصادی اعتراضاتی را در جنوب سوریه برانگیخت و از همان زمان به یک شورش محلی تبدیل شد و ادامه یافت. دولت سوریه کاهش کمک‌های بشردوستانه را عامل این شورش‌ها اعلام می‌کرد.

در عین حال کرم شعار و استیون هیدمن از موسسه خاورمیانه در اوت ۲۰۲۴ در مقاله‌ای در نهاد بروکینگز نوشتند با کاهش صادرات نفت ایران به سوریه در پایین‌ترین سطح خود از سال ۲۰۲۰، حمایت حامیان کلیدی همچنان رو به کاهش و مشکلات اقتصادی این کشور رو به افزایش است. براساس گزارشی که در ماه ژوئیه ۲۰۲۴ منتشر شد، صادرات نفت ایران به سوریه در سه‌ماهه دوم سال ۲۰۲۴ نسبت به سه‌ماهه قبل از آن ۳۱ درصد و نسبت به مدت مشابه سال قبل ۵۵ درصد کاهش داشته است.

این گزارش تاکید داشت که صادرات نفت خام ایران به سوریه به پایین‌ترین سطح خود از اواخر سال ۲۰۲۰ رسیده است. تداوم کسری‌های سرسام‌آور بودجه و دسترسی محدود به کمک‌های بشردوستانه، توانایی خانواده‌ها را برای برآورده کردن نیاز‌های اساسی با وجود قیمت‌های بالای مواد غذایی کاهش داد و دسترسی به خدمات ضروری به کمترین حد خود رسید و بیکاری سر به فلک کشید. اما در کنار جنگ، عوامل طبیعی هم وضعیت سوریه را هر روز وخیم‌تر از روز قبل کرد، در فوریه سال ۲۰۲۳ دو زمین‌لرزه ویرانگر و پس‌لرزه‌های پس از آن در استان‌های شمالی، خسارت‌های جانی و مالی وحشتناکی در مناطقی به بار آورد که پیشتر هم درگیر جنگ خانمان‌سوز بودند.

بیشتر بخوانید:خاورمیانه در روزگار پسا اسد؛ واکاوی دلایل سقوط حکومت بشار، آینده دمشق و جایگاه ایران در سوریه جدید

جنگ و خشونت در سوریه به خودی‌خود باعث آوارگی هزاران نفر از مردم این کشور شده بود، اما زلزله این مناطق آوارگی داخلی در این کشور را تشدید و میزان تلفات را افزایش داد. از سویی تمام درگیری‌های خاورمیانه به نحوی به سوریه هم مربوط می‌شد. «پروژه داده‌های مکانی و رویدادی درگیری‌های مسلحانه (ACLED)» که یک سازمان غیرانتفاعی است، ۲۰۱ رویداد درگیری همراه با ۲۳۶ کشته مرتبط با حملات اسرائیل بین اکتبر ۲۰۲۳ تا مارس ۲۰۲۴ را تنها در سوریه ثبت کرده است

حملات مکرر هوایی اسرائیل به فرودگاه‌های اصلی سوریه منجر به کاهش ۴۲ درصدی پرواز‌ها در سه‌ماهه چهارم سال ۲۰۲۳ در مقایسه با سه‌ماهه قبل از آن شد. علاوه بر این تعداد این پرواز‌ها در مارس ۲۰۲۴ که ACLED گزارش خود را منتشر کرد، هنوز به سطح پرواز‌ها قبل از شروع درگیری‌های جاری در خاورمیانه، یعنی قبل از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ نرسیده بود.

از ماه اکتبر، محور مقاومت حملات زیادی را به پایگاه‌های آمریکا در شمال شرق سوریه و اهداف اسرائیل در بلندی‌های جولان انجام داده‌اند، در کنار آن ارتش اسرائیل و آمریکا نقاط مختلفی را در سرتاسر سوریه هدف قرار داده‌اند که در نتیجه این حملات ده‌ها نفر از جمله غیرنظامیان کشته شده و خسارات گسترده به زیرساخت‌های غیرنظامی وارد آمد.

شاخص توسعه نور سوریه

در بررسی شاخص‌های اقتصادی مناطق مختلف دنیا، شاخصی وجود دارد به نام «شاخص توسعه نور شبانه (NLDI)». به‌ویژه اگر هیچ داده جامع و کاملی درباره فعالیت‌های اقتصادی یک کشور منتشر نشود، چنین شاخصی که با ماهواره‌ها قابل ردیابی است کاربرد خواهد داشت. این شاخص کاربرد‌های گسترده‌ای دارد؛ از جمله نظارت بر بلایا، مطالعه آلودگی‌ها و توسعه مناطق شهری. شاخص NLDI جنبه‌هایی از فعالیت‌های انسانی مانند روشن بودن چراغ‌های شهر، سوختن شعله‌های گاز در فلرها، فعالیت قایق‌های ماهیگیری، آتش‌سوزی کشاورزی و ... را بررسی می‌کند.

بررسی‌های این شاخص توسط بانک جهانی نشان از وضعیت وخیم اقتصادی سوریه در سال ۲۰۲۳ و در ادامه در سال ۲۰۲۴ داشت. بر اساس این شاخص فعالیت‌های اقتصادی به‌ویژه در امتداد مرز‌های غربی سوریه به دلیل فعالیت تجاری ضعیف ۱/۲ درصد نسبت به سال قبل از آن کاهش یافت.

بر همین اساس داده‌های دریایی حاکی از کاهش تقریباً ۱۰ درصدی ورودی بنادر سوریه در سال ۲۰۲۳ داشت، در این آمار حتی فعالیت‌های دریایی ثبت‌نشده تانکر‌های نفتی عبوری از نزدیکی آب‌های سوریه هم محاسبه شده است.

در شاخص NLDI داده‌های شعله‌وری گاز شبانه در فلر‌ها هم نشان‌دهنده کاهش سالانه ۵/۵ درصدی تولید نفت بود؛ کاهشی که بخشی از آن به دلیل آسیب‌های گسترده بر زیرساخت‌ها به دلیل زلزله و درگیری‌های چندین‌ساله است.

بانک جهانی در گزارش سال گذشته خود آورد که ارزش پوند سوریه به میزان قابل توجهی ۱۴۱ درصد در برابر دلار آمریکا کاهش یافته و برآورد کرد که تورم قیمت مصرف‌کننده تا ۹۳ درصد افزایش یافته و این جهش تورمی با کاهش یارانه‌های دولتی تشدید شده است. پس از زلزله فوریه ۲۰۲۳، جریان کمک به سوریه کاهش یافت و دسترسی به کمک‌های بشردوستانه چالش‌برانگیزتر شد.

بر اساس آمار سرویس ردیابی مالی سازمان ملل متحد (FTS)، کل بودجه کمک‌های بشردوستانه به سوریه در سال ۲۰۲۳ به ۲/۸ میلیارد دلار رسید یعنی ۵ درصد کمتر از سال قبل. کاهش کمک‌های خارجی، همراه با افزایش قیمت‌ها و کاهش دسترسی به کالا‌های ضروری، چالش‌های رفاهی خانواده‌های سوری را عمیق‌تر کرد. براساس گزارش «بررسی اجمالی وضعیت بشردوستانه سوریه (HSOS)»، دسترسی به خدمات بهداشتی، سیستم‌های فاضلاب و بازار‌های مواد غذایی در مناطقی از شمال سوریه که بیشترین آسیب را از زلزله دیدند، رو به وخامت گذاشت. افزایش آسیب‌پذیری مالی به طور فزاینده‌ای خانوار‌ها را به خرید کالا‌های اعتباری به عنوان یک استراتژی برای بقا ترغیب کرد.

بانک جهانی می‌گوید تولید ناخالص داخلی واقعی سوریه در سال ۲۰۲۴ تا ۱/۵ درصد کاهش یافت. البته این پیش‌بینی قبل از فروپاشی حکومت اسد و بر این فرض استوار بود که درگیری منطقه‌ای تا حد زیادی تا انتهای سال جاری مهار خواهد شد، اما در واقعیت چنین نشد و در مقابل تورم در کوتاه‌مدت به دلیل اثرات کاهش ارزش ارز، همراه با کمبود‌های مداوم و کاهش یارانه‌های غذا و سوخت به طور غیرقابل کنترلی افزایش یافت.

تشدید تنش‌های منطقه‌ای و سقوط رفاه خانوار‌ها

یکی از عوامل تاثیرگذار بر فروپاشی اقتصادی سوریه، تشدید تنش‌های منطقه‌ای بود. این تنش‌ها خطرات بسیار زیادی برای اقتصاد سوریه به‌همراه آورد. تشدید حملات برون‌مرزی به زیرساخت‌های اقتصادی آسیب رساند و زنجیره تامین را مختل و هزینه‌های لجستیک را افزایش داد. تنش‌های شدید پس از حوادثی مانند بمباران کنسولگری ایران در دمشق توسط اسرائیل در ۱ آوریل ۲۰۲۴، باعث افزایش حملات از سوی گروه‌های مسلح و اسرائیل شد.

بیشتر بخوانید:سکه کانال جدیدی را قتح کرد/ طلا ۲۰ میلیون تومان شد

همان زمان موسسات کمک‌رسان هشدار می‌دادند که درگیری منطقه‌ای گسترده‌تر قیمت کالا‌ها را در کل خاورمیانه افزایش می‌دهد، این افزایش قیمت برای سوریه حالت تشدید‌شونده دارد، زیرا این کشور واردکننده خالص غذا و سوخت است. اما عوامل تاثیرگذار بر این فروپاشی تنها به این مسائل ختم نشد. تغییر مسیر کمک‌های بین‌المللی از سوریه به غزه و لبنان به دلیل درگیری‌های مداوم در این مناطق، بحران انسانی سوریه را تشدید، سوءتغذیه را بدتر و فقر را عمیق‌تر کرد و شیوع بیماری‌ها را افزایش داد.

درگیری سوریه تأثیر مخربی بر رفاه خانواده داشت و باعث وخامت شدید شرایط زندگی و افزایش شاخص‌های فقر شد. بر اساس داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط سازمان‌های بشردوستانه، فقر شدید از سطح ناچیز در سال ۲۰۰۹ به حدود ۲۵ درصد تا اواسط سال ۲۰۲۲ افزایش یافت. عوامل خارجی متعددی از جمله بحران مالی ۲۰۱۹ در لبنان، همه‌گیری کووید-۱۹ و حمله روسیه به اوکراین، باعث سقوط سطح رفاه خانوار‌های سوری شد و زلزله‌های عظیم ترکیه-سوریه در فوریه ۲۰۲۳ مناطق ویران‌شده‌ای را که قبلاً با وقوع درگیری‌های شدید ضعیف شده بودند، به‌طور غیرقابل برگشتی به مرز فروپاشی رساند.

با توجه به شرایط چالش‌برانگیز بازار کار در سوریه کنونی و سهم قابل توجهی از خانوار‌هایی که مردان‌شان در خارج از کشور آواره شده‌اند، سهم کل درآمد خانوار از حواله‌های بین‌المللی چهار برابر شده از میانگین ملی حدود ۳ درصد در سال ۲۰۰۹ به ۱۲ درصد در سال ۲۰۲۲ رسیده بود

تشدید درگیری‌های نظامی در سپتامبر و اکتبر ۲۰۲۳ موج جدیدی از آوارگان را در مناطق شمالی سوریه به راه انداخت و جابه‌جایی ناشی از وقوع زلزله‌های فوریه ۲۰۲۳ را تشدید کرد. از آنجایی که زلزله فوریه صد‌ها هزار واحد مسکونی را ویران کرد، حدود ۵۰۰۰۰۰ تا ۶۰۰۰۰۰ نفر بی‌خانمان به‌جا گذاشت و بخش بزرگی از این جوامع آوارگی موقت را تجربه کردند، این درحالی است که بیش از ۱۰۰۰۰۰ نفر به دلیل مهاجرت به مناطق دیگر در سوریه به عنوان آوارگان داخلی (IDPs) ثبت شدند.

بین ماه‌های مه و اوت به دلیل شدت کمتر درگیری‌ها، آوارگی کمتری رخ داد، اما درگیری بین نیرو‌های دموکراتیک سوریه و گروه‌های قبیله‌ای و همچنین حمله ارتش ترکیه در ماه سپتامبر بیش از ۲۰۰۰۰ نفر را تنها در استان دیرالزور آواره کرد. حمله نیرو‌های دولتی در ادلب در اکتبر ۲۰۲۳ باعث آواره شدن ۱۲۰۰۰۰ نفر دیگر شده بود. تا پایان سال ۲۰۲۳، بیش از نیمی از جمعیتِ سوریه‌ی قبل از جنگ آواره بودند، یعنی حدود ۷/۲ میلیون آواره داخلی و ۶/۷ میلیون آواره در خارج از کشور.

بدتر شدن وضعیت اقتصادی

از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱ تولید ناخالص داخلی سوریه تا ۵۴ درصد کاهش یافت. با توجه به داده‌های شاخص توسعه نور شبانه که نوعی ردیابی به‌موقع‌تر، دقیق‌تر (با اطلاعات فضایی در دسترس)، جامع‌تر (دربرگیرنده تمام خاک سوریه) و قابل اطمینان‌تری است، احتمالا تأثیر درگیری بسیار بزرگ‌تر است از آن چیزی که ظاهراً دیده می‌شود و کل فعالیت اقتصادی این کشور را در بر می‌گیرد. تجزیه و تحلیل کمّی این شاخص نشان‌دهنده انقباض شدید ۸۴ درصدی در فعالیت اقتصادی سوریه از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳ است.

با این حال اخیراً تجزیه و تحلیل داده‌های شعله‌های گاز شبانه نشان داد که تولید نفت و گاز سوریه به‌طور قابل توجهی بالاتر از تخمین‌های رسمی است، اما تحلیل‌گران بر این باورند که این داده‌ها نشان‌دهنده رشد فعالیت‌های اقتصادی غیررسمی و غیرقانونی در بخش انرژی از زمان شروع جنگ است، یعنی فعالیت‌هایی که در آمار رسمی ثبت نشده است.

درگیری‌ها در سوریه و کشور‌های اطراف آن ظرفیت اقتصادی این کشور را برای جذب شوک‌های خارجی با مشکل مواجه کرد؛ از جمله این شوک‌ها می‌توان بحران در همسایگانی، چون لبنان در اواخر سال ۲۰۱۹، همه‌گیری کرونا و پس از آن شیوع وبا در این منطقه، اوج‌گیری قیمت‌های جهانی کالا‌های اساسی پس از آغاز جنگ در اوکراین و زلزله فوریه ۲۰۲۳ در سوریه و ترکیه، افزایش حملات به کشتی‌های تجاری و اختلالات تجاری مربوط به خاورمیانه را می‌توان نام برد که هر کدام بار بزرگی بر دوش اقتصاد به شدت بحران‌زده سوریه بودند.

تجزیه و تحلیل شاخص توسعه نور شبانه نشان می‌دهد که فعالیت اقتصادی در سال ۲۰۲۳ به میزان ۱/۲ درصد نسبت به سال قبل کاهش یافته است، این کاهش در شمال شرق و غرب سوریه متمرکز شده بود. در غیاب آماری از بازده اقتصادی منطقه‌ای سوریه، که معمولاً به عنوان تولید ناخالص داخلی اندازه‌گیری می‌شود، تحلیلگران بر تجزیه و تحلیل شاخص توسعه نور شبانه متکی هستند که امکان درک پویایی فضایی فعالیت اقتصادی در سوریه را فراهم می‌کند.

این شاخص نشان داد که در سال‌های اخیر، فعالیت‌های اقتصادی در شهر‌های بندری لاذقیه و طرطوس به میزان قابل توجهی کاهش یافته است؛ احتمالاً بخشی از این افت فعالیت‌ها به دلیل نصف شدن فعالیت تجارت بین‌المللی از سال ۲۰۱۹ به‌ویژه در دمشق، پایتخت سوریه بود. کاهش فعالیت‌های اقتصادی سوریه تنها به این دو بندر محدود نشد. در سال ۲۰۲۳، فعالیت‌های اقتصادی از این مناطق به شمال شرق سوریه نیز امتداد یافت؛ کاهشی که مربوط به افت تولید نفت بود.

در همین حال، شاخص توسعه نور شبانه در شمال غرب این کشور که به شدت آسیب دیده است افزایش یافت، تحلیلگران این افزایش را انعکاسی می‌دانند از تلاش‌های امدادرسانی مربوط به بلایای طبیعی پس از زلزله‌های فوریه. داده‌های شعله‌وری گاز شبانه نشان از کاهش ۳/۵ درصدی تولید نفت در سال ۲۰۲۳ داشت که بخشی از آن به دلیل آسیب‌های زیرساختی ناشی از زلزله و جنگ است.

براساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، تولید نفت سوریه از ۳۸۳ هزار بشکه در روز سال ۲۰۱۰ به ۹۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۳ کاهش یافت. رقم تقریبی تولید نفت سوریه در سال جاری میلادی احتمالاً از این رقم هم کمتر است. درحالی‌که تولید نفت پیش از درگیری‌ها به دلیل قدیمی شدن میادین نفتی کاهش یافته بود، جنگ شدت سقوط تولید نفت را تسریع کرد.

نیرو‌های دموکراتیک سوریه با همکاری نیرو‌های ائتلاف بین‌المللی در حال حاضر کنترل اکثر میادین نفتی در استان‌های دیرالزور و حسکه را در اختیار دارند که بیش از ۸۵ درصد از تولید نفت سوریه را تشکیل می‌دهند، اما در همین مناطق هم داده‌های شلعه‌وری گاز شبانه نشان‌دهنده کاهش ۶ درصدی تولید نفت این مناطق در سال ۲۰۲۳ است. زمین‌لرزه فوریه ۲۰۲۳ به پالایشگاه بانیاس، بزرگترین پالایشگاه سوریه، آسیب فیزیکی وارد کرد، این آسیب همراه با قطع برق و اختلال در زنجیره تامین بود که بر تولید و فرآوری نفت تأثیر منفی گذاشت.

کمپین بمباران ترکیه که در اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد، صدمات قابل توجهی به زیرساخت‌ها، خدمات و منابع حیاتی در منطقه شمال شرقی سوریه از جمله بیش از نیمی از نیروگاه‌ها و زیرساخت‌های نفتی تحت کنترل کُرد‌ها وارد کرد و همین امر هم بر تولید نفت تأثیر گذاشت. با سقوط شاخص‌های اقتصادی شکل‌گیری اقتصاد بر پایه مواد مخدر دور از انتظار نبود. کاپتاگون، ماده مخدر قوی حاوی ماده فعال «فنتیلین»، به یکی از پایه‌های اقتصادی سوریه بدل شد

بر اساس گزارش «پروژه داده‌های مکانی و رویدادی درگیری‌های مسلحانه (ACLED)» کاپتاگون به باارزش‌ترین بخش اقتصاد سوریه تبدیل شد. فروپاشی اقتصادی، سوریه را به یک تولیدکننده و صادرکننده اصلی کاپتاگون تبدیل کرد. این گزارش با استفاده از مجموعه داده‌های جدید در مورد کشفیات مواد مخدر در سراسر جهان، ارزش بازار سالانه کاپتاگون با منشاء سوریه را بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ تا ۵/۶ میلیارد دلار تخمین می‌زند و براساس آمار این گزارش بازیگران فروش کاپتاگون از سوریه تا ۱/۸ میلیارد دلار در سال سود عاید بازیگران آن کرد؛ سودی که تقریباً دو برابر درآمد حاصل از صادرات غیرقانونی سوریه در سال ۲۰۲۳ بود.

کشاورزی و تجارت خارجی

آمار‌ها نشان می‌دهند از نظر تولیدات کشاورزی، سال ۲۰۲۲ بدترین سال کشاورزی سوریه بود، اما در سال ۲۰۲۳ با بهبود شرایط اقلیمی تولید کشاورزی سوریه اندکی بهبود یافت تا حدی که بر اساس آمار‌های رسمی تولید گندم در سال ۲۰۲۳ حتی دو برابر شد و به دو میلیون تن متریک رسید. شاخص‌های سنجش از دور پوشش گیاهی هم نشان‌دهنده بهبود پوشش گیاهی نسبت به سال قبل و متوسط سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲ بود.

این بهبود‌ها بیشتر در شمال شرقی سوریه و به واسطه بهبود بارندگی‌ها بین ماه‌های مارس و مه ۲۰۲۳ رخ داد. با این حال درگیری‌های پیش و پس از آن، خسارت‌های شدید به زیرساخت‌ها و سیستم‌های آبیاری همراه با اختلال در فرایند‌های بهره‌برداری از زمین به‌طور مداوم مانعی بود در جهت کارکرد‌های نرمال کشاورزی. درگیری‌های مداوم، از سال ۲۰۱۱ تجارت خارجی سوریه را به مرز فروپاشی کشاند.

براساس گزارش بانک مرکزی سوریه، صادرات کالا از ۸/۸ میلیارد دلار سال ۲۰۱۰ به ۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ رسید. این درحالی ا‌ست که آمار پایگاه داده‌های Comtrade سازمان ملل حکایت از این دارد که رقم واردات دیگر کشور‌ها از سوریه در سال ۲۰۲۲ به ۰/۷ میلیارد دلار کاهش یافته و البته بخش بزرگی از این رقم مربوط به صادرات نفت بود. براساس داده‌های رسمی، واردات سوریه از ۱۷/۵ میلیارد دلار سال ۲۰۱۰ به ۳/۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ رسید.

بیشتر بخوانید:اینفوگرافی/ میراث اقتصادی حکومت بعثی اسد در سوریه چه بود؟

در همین زمینه هم آمار Comtrade سازمان ملل حکایت از این دارد که واردات سوریه از ۱۸/۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ به ۴/۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ کاهش یافته است. کشور‌های عربی از زمان آغاز جنگ به شرکای تجاری مهم‌تری برای سوریه تبدیل شده‌اند و بیش از ۶۰ درصد از صادرات کالا و ۲۰ درصد از واردات کالا‌ها را بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲ به خود اختصاص داده‌اند؛ درحالی‌که این رقم از سال ۲۰۰۰ تا سال ۲۰۱۰ به ترتیب ۲۱ درصد و ۱۲ درصد بوده است. برآورد‌ها از داده‌های دریایی حاکی از کاهش ۱۰ درصدی فعالیت‌های تجاری در سال ۲۰۲۳ است.

داده‌های دریایی سیستم شناسایی خودکار نشان می‌دهد حجم واردات برای مدت کوتاهی پس از زلزله فوریه افزایش یافت که احتمالاً به دلیل افزایش کمک‌های بشردوستانه بود، اما از نوامبر ۲۰۲۳ دوباره روندی کاهشی داشت، زیرا بحران کشتیرانی دریای سرخ به شدت بر زنجیره‌های تجارت و عرضه جهانی، به‌ویژه در خاورمیانه تاثیر گذاشت. هرچند کشتی‌های ورودی به سوریه اغلب ردیاب‌های خود را در نزدیکی آب‌های این کشور خاموش می‌کنند، باز هم به نظر می‌رسد که فعالیت تجاری همچنان روند کاهشی خود را ادامه داده است.

سوریه قبل از آغاز جنگ داخلی بزرگ‌ترین صادرکننده نفت شرق مدیترانه بود، اما اکنون تبدیل به واردکننده نفت شده است. عمده واردات نفت این کشور از ایران تامین می‌شد و داده‌های بین‌المللی نشان از افزایش واردات نفت این کشور از ایران از سال ۲۰۲۰ دارد، این رقم در سال ۲۰۲۳ تقریباً دو برابر شد. نیمی از مصرف داخلی نفت و یک‌سوم مصرف داخلی غلات سوریه بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۳ از واردات تامین شده است.

ارزش پول و تورم

بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۳ ارزش پول ملی سوریه در برابر دلار سقوطی ۲۷۰ برابری را تجربه کرد. نرخ برابری هر دلار آمریکا در سال ۲۰۱۱ برابر با ۴۷ پوند یا لیره سوریه بود درحالی که در سال ۲۰۲۳ این رقم به ۱۲۵۶۲ لیره سوریه رسید و پس از سقوط دولت دمشق به دست تحریرالشام، واحد پول سوریه در معاملات دمشق ۴۲ درصد کاهش یافت و قیمت دلار آمریکا را به ۲۲ هزار لیره سوری رساند. در شهر حلب این کاهش شدیدتر بود به طوری که ارزش لیر ۶۴ درصد کاهش یافت و قیمت دلار را به ۳۶ هزار لیره سوریه رساند.

بحران ارزی در لبنان در اواخر سال ۲۰۱۹ با توجه به روابط نزدیک تجاری بین دو کشور و اتکای تجار لبنانی و سوری به بانک‌های یکدیگر یکی دیگر از عوامل سقوط ارزش پول سوریه بود. تشدید تحریم‌های ایالات متحده در سال ۲۰۲۰ باعث سقوط بیشتر ارزش پول سوریه شد و این ارز ۹۰ درصد از ارزش خود در برابر دلار آمریکا را در همان سال از دست داد.

تمامی این عوامل دست به دست هم داد تا بانک مرکزی سوریه در سال ۲۰۲۳ چندین بار نرخ رسمی ارز را کاهش دهد، اما باعث نشد تا در همین سال شاخص قیمت حداقل سبد غذایی WFP سوریه افزایشی ۱۱۵ درصدی را ثبت نکند.

درگیری‌ها در دیرالزور منجر به تعلیق سوخت‌رسانی و تامین مواد غذایی در این منطقه شد، قاچاق از طریق رودخانه فرات از مناطق خودگردان به مناطق تحت کنترل دولت، نابرابری قیمت‌ها را تشدید کرد؛ به‌طوری که تا دسامبر ۲۰۲۳، اختلاف بین حداکثر و حداقل هزینه سبد غذایی در مناطق تحت کنترل به ۴۸ درصد افزایش یافته بود. تمامی این عوامل دست به دست هم داد تا براساس گزارش‌های بانک جهانی تنها در سال ۲۰۲۲ از هر ۴ نفر سوری یک نفر به شدت فقیر شود و این روند تا سال ۲۰۲۴ تشدید شد.