رودخانه ماربُر در آستانه حذف از نقشه جغرافیایی ایران

اقتصاد۲۴-در روز‌های اخیر رونمایی از سد مخزنی «سرتنگ شهید» در سرشاخه رود «ماربُر» در بخش «پادنا علیا» با حضور استاندار اصفهان، نماینده و فرماندار شهرستان سمیرم و برخی از مسئولین محلی انجام شد. قرار است با تحقق بهره‌برداری شبکه پمپاژ و انتقال آب رود ماربُر در حوالی روستای مورک و همچنین احداث سد غیرقانونی ماندگان که در منطقه استحفاظی دنا قرار دارد، نواحی خشک استان اصفهان سیراب شوند تا بعد از سد ماندگان، رودخانه ماربُر برای همیشه خشکی نواحی مرکزی اصفهان را تجربه کند. این تصمیمات عجولانه و غیرکارشناسی که فاقد ارزیابی محیط‌زیستی و مجوز از سازمان حفاظت محیط‌زیست هستند، به دور از مطالعات دقیق هیدرولوژیک، اکولوژیک و جامعه‌شناختی و به‌طور غیرقانونی اجرا می‌شوند.

تصمیماتی که ناشی از مدیریت سیاسی یا سیاست‌زده از شرایط اقلیمی اصفهان و شرایط بحرانی آن سامان و کشور است و درک واقع‌بینانه‌ای از وضعیت اقتصاد معیشتی مردم سایر بوم‌سازگان سرشاخه‌های زاگرس و مناطق پیرامونی آن ندارد و از نیاز بیوم‌ناحیه‌های گوناگون به نظام رطوبتی و شریان‌های طبیعی رود‌ها مهجور مانده است.

نگاه سیاست‌زده سبب شده است برای ایجاد شرایط اقتصاد صنعتی و کشاورزی افزون بر ظرفیت مناطق و مغایر با وضعیت اقلیمی اصفهان، ضمن بی‌توجهی به دانش و تجربه اصفهانیان کهن که با شرایط اقلیمی‌اصفهان سازگاری داشتند و بهترین مدیریت حفاظت از منابع آب و خاک را با ایجاد اقتصاد معیشتی در زمینه کشاورزی و صنعت اعمال کردند، چندین دهه مدیران سازه‌محور و سهل‌انگار، زنگ خطر بحران منابع پایه و محیط‌زیست را در آن خطه هنرپرور به صدا درآورند. آنها ناهنجاری‌های موجود در مدیریت منابع آب کشور را نمی‌بینند یا نمی‌خواهند باور کنند.

استان اصفهان دارای کارنامه بسیار منفی و مخربی در تنگنا‌های به وجود آورده است، بااین‌حال، مدیران همان روند مدیریت ناکارآمدشان از چند دهه پیش تا کنون را می‌پویند و به‌هم‌خوردگی شرایط زیستی در آن اقلیم خشک و نیمه‌خشک را باعث شده‌اند. در چنین شرایط خطرناکی مشاهده می‌کنیم پدیده فرونشست در حال بلعیدن اصفهان است و همچنین آلودگی هوا فراتر از خط بحران، آن دیار را نابسامان کرده است.

اعلام رسمی مسئولین اصفهان درباره آغاز عملیات احداث سد سرتنگ شهید در منشأ اصلی حوضه‌های آبخیز رود ماربُر از جمله اقداماتی است که به کوچک‌انگاری و به انزوا کشیدن اعمال مدیریت سازمان‌های متولی به‌ویژه سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌انجامد

بیشتر بخوانید:رودخانه‌ها در خطر خصوصی‌سازی پنهان؛ چالش‌های حقوقی و قانونی لایحه حفاظت از رودخانه‌های ایران

در کنار آن عدم اعمال مدیریت حفاظت و بهره‌برداری پایدار توازن هیدرولوژیک، تبدیل تالاب بین‌المللی گاوخونی به کویر را تسهیل کرده و روند زندگی زیستمندان را با بحران‌های متعدد روبه‌رو ساخته است. این مصائب همگی به‌دلیل عدم معرفت بوم‌شناختی مسئولین از گذشته تا کنون و داشتن تفکر سازه‌ای است که موجب شده حال اصفهان روزبه‌روز وخیم‌تر شود. حالا هم پروژه پمپاژ و انتقال آب در شبکه لوله‌گذاری دهانه گشاد در حوالی مورک از توابع سمیرم و در شش کیلومتری سد در حال احداث ماندگان اعتراض مردم را به‌همراه داشته و آنها بار‌ها نسبت به این رویه انتقاد کرده‌اند.

پروژه‌های بدون ارزیابی محیط‌زیستی و اعتراض مردم

انجام پروژه‌هایی بر عرض رود ماربُر و بدون ارزیابی محیط‌زیستی و مجوز سازمان محیط‌زیست موجب ایجاد تنش اجتماعی و انتقادات شدید آحاد مردم و کنشگران محیط‌زیست نسبت به بی‌توجهی مسئولان استان اصفهان به حفظ تعادلات طبیعی و اجتماعی به‌ویژه در استان کهگیلویه‌وبویراحمد شده است. به‌جای حل چالش قبلی، اما شاهدیم که رونمایی تابلو احداث سد «سرتنگ شهید» در سر شاخه‌های رود ماربُر نگرانی و نارضایتی مردم ساکن در آن ناحیه را که عموماً از جامعه ارجمند قشقایی‌اند، بیش‌ازپیش کرده است.

فاصله سد در منظر اجرای «سرتنگ شهید» تا محل پمپاژ و انتقال با شبکه لوله‌های دهانه گشاد حدود ۴۵ کیلومتر است. متعاقباً از این نقطه با فاصله شش کیلومتر احداث سد ماندگان بر رود ماربُر را شاهدیم. به‌علاوه برداشت حقابه‌بران ماربر به‌منظور شرب هزاران هکتار باغات سیب و ….. در بخش‌های پادنا علیا، وسطی و سفلی در طول خط سیر رود ماربُر را هم داریم. مجموع این شرایط سبب می‌شود رود ماربُر بعد از سد ماندگان بسیار کم‌آب یا خشک شود و عملاً این رود برای همیشه از نقشه جغرافیای طبیعی ایران حذف شود.

در «سرتنگ شهید» سرشاخه رود‌های «تنگ سیبی»، و «دره دراز» و «تنگ شش‌دانگ» جاری است که مجموعاً رودخانه ماربُر را تشکیل می‌دهند. این رود‌ها محل آبخیز چکاد «پازن پیر» به ارتفاع ۴۳۰۲ متر از سطح دریای آزاد و ارتفاعات رشته‌کوه استحفاظی دنا شرقی هستند.

تالاب «(برم) سیاه» محل زمستان‌گذرانی پرندگان مهاجر کنارآبزی است، ضمن اینکه قلمرو خرس‌های قهوه‌ای دنا، کبک دری و سایر گونه‌های جانوری هم در سرتنگ شهید قرار دارد. رویشگاه‌های جنگلی متراکم خوشک، ارژن، بادام، شهن، زالزالک، بنیو (از خانواده زبان گنجشک)، وهل (سرو کوهی-ارس) و … بانک ژنتیک گیاهی را در این منطقه ایجاد کرده‌اند. موقعیت اراضی «سرتنگ شهید» به‌گونه‌ای‌است که از صد‌ها سال پیش سکونت ۸۰۰ خانوار در ۱۲ تیره از طایفه فارسی‌مدان ایل قشقایی که اقتصاد معیشتی آنان دامداری و کشاورزی و بیشتر باغداری است را تسهیل کرده است. سالانه ۴۸۰ خانوار باغدار از ۱۰۵۰ هکتار باغ، محصولات گردو و ۳۰۰۰ تن سیب پر کیفیت برداشت می‌کنند که بیشتر به کشور‌های همجوار صادر می‌شود. وجود استپ‌ها در این مکان، پرتراکم‌ترین مراتع را تسهیل کرده است؛ به‌طوری‌که حدود ۵۰ مزرعه تولید عسل و ۲۹۰ دامدار دارای پروانه چرا در آن مکان زندگی و سالانه حدود ۵۰۰ تن گوشت قرمز و فرآورده‌های لبنی به بازار عرضه می‌کنند. درصورت اجرا و آبگیری سد «سرتنگ شهید»، همه اینها در حوضه دریاچه ذخیره‌گاهی سد قرار می‌گیرند و ضمن از بین رفتن شرایط طبیعی آن منطقه، موقعیت اجتماعی و اقتصادی آن سامان نیز از بین می‌روند. جامعه محلی نیز با از بین رفتن شرایط زندگی متعادل و به‌هم خوردن درآمد‌های اقتصادی ناچار به کوچ اجباری و حاشیه‌نشینی می‌شوند.

اصرار برای تحقق طرح غیراصولی در سدسازی «سرتنگ شهید» در حوزه اجتماعی آن سامان نیز خلل وارد می‌کند و موجب تنش‌های شدید اجتماعی و شکاف بین جامعه به دو قطب مخالف و موافق به‌ویژه بین ساکنان پایین و بالادست سد می‌شود. این اقدام ناامنی‌های اجتماعی و شکاف بین جوامع محلی را سبب می‌شود، همچنان که بعد از مراسم رونمایی از احداث سد سرتنگ شهید در روز‌های اخیر پیش‌درآمد‌هایی داشته است

اثرات مخرب پروژه‌های سدسازی و سایر مکانیزم‌های یک‌سویه انتقال آب، تبعات گسترده‌ای دارد. بومیان که به ارزش‌های سرزمین‌شان در کنار کسب درآمد‌های معیشتی، حس تعلقات روحی و عاطفی عمیقی دارند با ترک سکونتگاه قدیمی‌شان و مهاجرت اجباری، با مشکلات متعدد در سکونتگاه‌های جدید مواجه می‌شوند که برایند آن کاهش استاندارد زندگی، افزایش مشکلات مرتبط با سلامت و بهداشت، تنش‌ها و تضاد‌ها خواهد بود. از سوی دیگر، به‌هم خوردن شرایط اقتصادی و اجتماعی جوامع اسکان‌یافته اجباری را شاهدیم. شوربختانه به‌دلیل برنامه‌های یک‌سویه سدسازان که عملاً توجهی به مطالعات جامعه‌شناختی و بوم‌شناختی نمی‌کنند، آنها تا امروز از منظر اجتماعی و اقتصادی نیز آسیب و خسارات فراوانی به کشور وارد کرده‌اند که درصورت اجرای سد‌های سرتنگ شهید و ماندگان، مشکلات موصوف در سطح وسیعی تشدید می‌شود. از سوی دیگر درصورت احداث سد، تغییرات آب‌وهوایی و به‌هم خوردن شرایط سامانه رطوبت آن منطقه تسهیل می‌شود و به‌ویژه در فصل بهار زمینه سرمازدگی باغات جانبی و پائین‌دست سد شدت می‌یابد.

رونق کشاورزی با کوچ اجبار روستاییان؟!

مسئولین و مدیران اجرایی سد‌ها دلایل اصلی ساخت این سازه‌ها را رونق اقتصادی حاصله از کشاورزی و صنعت عنوان می‌کنند. چنانچه از همین منظر به ایجاد سد سرتنگ شهید توجه کنیم، این سؤال پیش می‌آید که چرا تفکر سازه‌ای مدیران اصفهان به این مهم توجه نمی‌کنند که اجرای این سد و انتقال آب ماربُر به نواحی خشک اصفهان، تخریب شرایط طبیعی و ویرانی محل زندگی هزاران نفر تولیدکننده که نقش بسزایی در کارآفرینی و رشد اقتصادی کشور دارند، را به‌دنبال خواهد داشت! چرا مدیران و موافقان انتقال آب به‌جای ساماندهی عرصه‌ها، با شرایط اقلیمی اصفهان، باز هم چشم به مناطق آبخیز سرشاخه‌های زاگرس و دنا دارند؟ تلاشی که به‌هم خوردن تعادلات اجتماعی و طبیعی دیگر نواحی اجتماعی ساکن در مناطق آب‌خیز زاگرس را محقق می‌کند! چرا مدیران سدسازی اصفهان با طرح‌های انتقال آب از رود ماربُر به عواقب مهلک و خطرناکی که در حوزه مبدأ ایجاد می‌شود، عنایت جدی ندارند؟ متأسفانه سیاست‌های ناپایدار در حفاظت از منابع آب موجب شده است مسئولان قادر به درک عواقب این تصمیمات برای آینده محیط زیست و زندگی مردم نباشند. از سوی دیگر، اصرار برای تحقق طرح غیراصولی در سدسازی «سرتنگ شهید» در حوزه اجتماعی آن سامان نیز خلل وارد می‌کند و موجب تنش‌های شدید اجتماعی و شکاف بین جامعه به دو قطب مخالف و موافق به ویژه بین ساکنان پایین و بالادست سد می‌شود. این اقدام ناامنی‌های اجتماعی و شکاف بین جوامع محلی را سبب می‌شود، همچنان که بعد از مراسم رونمایی از احداث سد شهید در روز‌های اخیر پیش‌درآمد‌هایی داشته است.

هزاران نفر از جامعه عشایر قشقایی که از دیرباز نقش پراهمیتی برای ایجاد موازنه‌های اجتماعی، اقتصادی منطقه سرتنگ داشته‌اند، نگرانی بسیاری دارند، آنها با نشست‌های پی‌درپی، تدوین طومار، راه‌اندازی کارزار و گردهمایی در محل اجرای سد سرتنگ شهید، اعتراض خود را به گوش مسئولین و آحاد مردم رسانده‌اند. ازاین‌رو، انتظار می‌رود برنامه‌ریزان کلان کشور تا عواقب تصمیمات یک‌سویه آمران ایجاد سد، وضعیت منطقه را حادتر نکرده‌اند، به‌جد درباره جلوگیری از اجرای سد و بازگرداندن آرامش روحی و اجتماعی به ساکنان سرتنگ شهید کوشش کنند.

سابقه احداث سد «سرتنگ شهید» به دهه ۱۳۸۰ بازمی‌گردد. حدود ۲۰ سال پیش سازمان آب‌منطقه‌ای استان فارس مطالعات و گمانه‌زنی‌هایی روی سرشاخۀ ماربر در مدخل تنگ شهید و برم سیاه کرد و وارد فاز اجرایی ایجاد سد در آن منطقه و انتقال آب به‌سمت نواحی شمالی استان فارس مثل شهرستان آباده تا ابرکوه شد. این اقدام آن زمان با مخالفت انجمن‌های محیط‌زیستی، نیرو‌های محلی و کارشناسان مواجه و احداث سد شهید با وجود هزینه‌های مقدماتی و گمانه‌زنی توسط سازمان مجری تعطیل شد. با تغییر غیراصولی سیستم یکپارچه مدیریت منطقه استحفاظی و پارک ملی دنا و احاله مدیریت بخش شمال‌شرقی دنا به استان اصفهان (شرح آن در روزنامه پیام ما مورخ دوم مرداد سال جاری منتشر شد)، با نظر به اجرای عملیات غیرقانونی سد ماندگان و همچنین شبکه پمپاژ آب حوالی روستای مورک که هر دو منابع آب رود ماربر را نشانه رفته‌اند، این گزاره در اذهان عمومی‌به‌ویژه آحاد مردم و فعالان محیط‌زیست استان کهگیلویه‌وبویراحمد تقویت شد که احاله مدیریت مناطق استحفاظی و پارک ملی بخش شمال‌شرقی دنا صرفاً برای به زاویه راندن مخالفت سازمان حفاظت محیط‌زیست استان کهگیلویه‌وبویراحمد است تا آب‌های دنا و رود ماربر را به حوضه‌های داخلی اصفهان منتقل کنند. مردم استان کهگیلویه‌وبویراحمد اعلام کرده‌اند احداث سد سرتنگ شهید موجب افزایش اعتراضات آنان و همچنین عشایر قشقایی ساکن در سرتنگ شهید را فراهم کرده است.

تضعیف جایگاه محیط‌زیست با جداسازی مدیریت دنا

رشته‌کوه دنا بخش مهمی از رشته‌کوه ابرسن مرکزی است و نقش بسزایی در ایجاد تعادل اکولوژیک جنوب‌غرب کشور ایفا می‌کند. این رشته‌کوه مانند دیواری عظیم، بین مرز‌های چهار استان همجوار حائل شده است. اقلیم دنا بخشی از میراث طبیعی جهان است و همین ویژگی موجب شده است از هزاره‌های پیشین در صدر سکونتگاه‌های دیرینه بشری قرار گیرد و شاهکار‌های خلاقیت و دانش بشری در آن زیست ناحیه شکل بگیرد. وجود ارتفاعات گوناگون در دنا و تنوع آب‌وهوایی ناشی از آن منجر به پیدایش بوم‌ناحیه‌های مختلف و ارزنده‌ای در عرصه محدود آن بوم‌ساززگان شده است. همین مزیت سبب شده است در کنار شکل‌گیری مراکز اجتماعی و همچنین تنوع اقوام در نقاط مختلف دنا، آن اقلیم از افزایش تنوع رویشگاه‌های گیاهی و زیستگاه‌های جانوری قابل‌توجهی برخوردار شود و متأثر از آن ترکیب پیچیده ارزشمندی از تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری در آن بوم‌ناحیه به‌وجود آید.

تنوع‌زیستی کم‌نظیر و منابع آب این منطقه با تأمین موقعیت اقتصادی، اجتماعی چندین استان همجوار، نقش مهمی در ارتقای اقتصاد کشور با ایجاد معیشت پایدار ایفا می‌کند. رویشگاه‌های متنوع بوم‌سازگان دنا دارای ۴۷۵ گونه گیاهی است. در زیستگاه‌های این منطقه همچنین ۱۶۹ گونه جانوری وجود دارد و پلنگ بزرگترین گوشتخوار در رأس هرم غذایی آن قرار دارد. اما با تمامی مزیت‌های جهانی که دنا دارد، شوربختانه در چند دهه اخیر فشار‌های انسانی و تعرض به ارزش‌های طبیعی آن اقلیم و از همه مهمتر عدم شناخت ارزش‌های طبیعی و منابع پایه آن زیست‌بوم، موجب شده است متخلفین مکرراً و به شیوه‌های گوناگون، کوه‌های سر به فلک کشیده، دره‌ها و یخچال‌ها، دشت‌های حاصلخیز، منابع آب، مراتع و جنگل‌ها و تنوع‌زیستی آن اقلیم حیات‌بخش را مورد تعرض و بهره‌برداری‌های یک‌سویه و مخرب قرار دهند.

وضعیت ژئومُرفولوژی (زمین‌ریخت‌شناسی) دنا معرف پرفرازترین چین‌خوردگی‌های بوم‌سازگان زاگرس است که ۵۱ چکاد (قله) فراتر چهار هزار متر از سطح دریای آزاد را در پیکره ۷۶ کیلومتری‌اش جای داده است. همین مزیت طبیعی باعث شده است از ارتفاع سه هزار و ۳۰۰ متر تا فراتر از چهار هزار متر، انواع برف‌چال‌ها و یخچال‌های دائمی در میان دره‌های پرنشیب‌وفراز و بریدگی‌های میان یال‌هایش تشکیل شوند.

زاگرس (ابرسن) مرکزی، دارای سه حوضه کلان آبخیز در مناطق زاینده‌رود و تالاب گاوخونی، کارون و بختگان و مهارلو در فارس و هشت حوضه اصلی و ۳۳ زیرحوضه است. تنوع اقوام از منظر مردم‌نگاری، مهمترین سرمایه‌های اجتماعی ایران در ابرسن مرکزی محسوب می‌شود. منابع سرشار آن بوم‌سازگان باعث شده است حدود ۱۰ درصد جمعیت ایران و اقلیم ۵۰ درصد عشایر کشور در این محدوده باشد. باتوجه‌به وابستگی ایلات و طوایف گوناگون عشایر به منابع اقلیم‌های ابرسن مرکزی، آن زیست‌ناحیه، مهمترین و ارزشمندترین کانون‌های عشایری کشور را در خود فراهم کرده است.

رشته‌کوه دنا بخش پراهمیتی در بخش زاگرس مرکزی را ایفا می‌کند و چکاد قاش مستان یا بیژن ۳ با ارتفاع چهار هزار و ۴۳۵ متر پرفرازترین سطوح ارتفاعی بخش زاگرس مرکزی است. دنا در موقعیت جغرافیایی بین مدار طول‌های شرقی ۱۱-۴۷-۵۱ و ۲۰-۲۵-۵۱ و همچنین بین مدار عرض‌های شمالی ۰۴-۴۳-۳۰ و ۴۹-۰۶-۳۱ قرار دارد.

ساختار طبیعی و جهت شکل‌گیری رشته‌کوه دنا، تابعی از استقرار زاگرس (ابرسن)، در غرب و جنوب‌غرب ایران است که از شمال‌غرب به‌سوی جنوب‌شرق کشور کشیده می‌شود. در دیدگاه پیکرزمین‌شناسی و همچنین توپوگرافی، رشته‌کوه دنا حد نهایی چین‌خوردگی زاگرس (ابرسن) است.

براساس آمار‌های هواشناسی، متوسط بارش سالیانه دنا که عمدتاً در ارتفاعات به‌صورت ریزش برف است، حدود ۸۰۰ میلی‌متر گزارش شده است. زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های معتدل از جمله ویژگی‌های دنا است، به‌طوری‌که حداقل دمای بوم‌سازگان دنا، حدود منهای ۳۰ درجه و حداکثر آن در کوهپایه‌ها و دشت‌هایش، حدود ۳۷ درجه سانتی‌گراد است. رطوبت مطلوب دنا موجب شده است همواره آن منطقه از آب‌وهوای لطیفی برخوردار شود. رطوبت دنا در ماه‌های دی و بهمن حدود ۷۰ درصد و متوسط رطوبت آن حدود ۴۷ درصد و کمترین رطوبت حدود ۲۵ درصد در مردادماه است. رشته‌کوه دنا همچنین مرز طبیعی چهار استان است و مانند دیواری عظیم بین استان‌های فارس، چهارمحال‌وبختیاری، اصفهان و کهگیلویه‌وبویراحمد استقرار یافته است.

بوم‌سازگان‌های رشته‌کوه پهناور دنا با دارا بودن ۵۱ چکاد فراتر از چهار هزار متر، موقعیتی را فراهم کرده است که در طول سال و حتی تابستان، برف‌چال‌ها و یخچال‌هایش به‌عنوان منابع اصلی تأمین ذخایر آب شیرین سهم وافری از تأمین ۴۰ درصد از آب‌های تجدیدپذیر زاگرس را داشته باشد و بیشترین نقش را در رشد اقتصادی استان‌های همجوار و جنوب کشور ایفا کند.

بنابراین، بخش مهمی از مناطق آبخیز رود‌های کارون و بخشی از حوضه آبخیز رودخانه کُر در استان فارس و همچنین قسمتی از حوضه آبخیز رودخانه دِز از ارتفاعات آبخیز دنا نشئت می‌گیرند و از طریق رودخانه‌های بشار و ماربر در جنوب‌غرب و شمال‌شرق آن رشته‌کوه در استان‌های کهگیلویه‌وبویراحمد و جنوب اصفهان که در طرفین طولی رشته‌کوه دنا قرار دارند، نهایتاً به رودخانه دز می‌پیوندند.

ارتفاعات و کوهپایه‌های دنا سرشار از چشمه‌هایی است که پرکیفیت‌ترین آب را به زیستمندان ناحیه اجتماعی دنا و همچنین سایر استان‌های همجوار تا جلگه خوزستان ارائه می‌دهد و به همین دلیل، از دیرباز نقش بسزایی در ارتقای بخش اقتصادی برخی از استان‌های جنوبی و جنوب‌غربی کشور داشته است.

بیشتر بخوانید:هنرمندان با سیل همراه شدند

وجود ده‌ها چشمه، آبشار و تالاب در منطقه دنا، مانند چشمه شش‌دانگ و تالاب (برم) سیاه واقع در سرتنگ شهید موجب شده است صد‌ها مجاری آبریز و ده‌ها رود از این رشته‌کوه جاری شود و بزرگترین رودخانه دنا با نام ماربُر را در کوهپایه‌های چکاد چهار هزار و ۳۰۲ متری پازن پیر واقع در شمال‌شرق دنا به‌وجود آورند. رودخانه بشار که منشأ آن مناطق آبخیز شمال‌غرب استان فارس است نیز در خط سیرش به‌سمت استان چهارمحال‌وبختیاری، از کوهپایه‌های جنوب‌غرب دنا می‌گذرد و آب‌های چندین رود و مناطق آبریز دنا به آن می‌پیوندد که درنهایت این رود‌ها بخش قابل‌توجهی از آب رودخانه بشار را تأمین می‌کنند.

رودخانه‌های ماربُر و بَشار به‌موازات رشته‌کوه دنا، هرکدام در شمال‌شرق و جنوب‌غرب ناحیه دنا جریان دارند. رودخانه ماربر به‌موازات رشته‌کوه دنا از جنوب‌شرق به‌سوی شمال‌غرب جریان دارد و پس از گذر از دهستان پادنا وسطی و رسیدن به روستای رودبار، به‌سمت جنوب‌غرب و روستای آب ملخ تغییر مسیر می‌دهد و بعد از گذشتن از جوار روستای خرسان به رود خرسان تغییر نام می‌دهد و در مسیر خویش به‌سمت شمال‌غرب گرایش می‌یابد و مجدداً در روستای سینه نمک به‌سوی جنوب‌غرب پیش می‌رود و نهایتاً در ناحیه روستای دو راه به رودخانه بشار می‌پیوندد و رودخانه خرسان را تشکیل می‌دهند. رود خرسان نیز به‌سوی استان‌های چهارمحال‌وبختیاری و خوزستان پیش می‌رود و نهایتاً وارد رود دِز و رود کارون می‌شود. رود‌های ماربُر و بَشار درواقع محدوده‌های طبیعی رشته‌کوه دنا را تشکیل می‌دهند و اثر مطلوبی در ایجاد رطوبت منطقه دنا ایفا می‌کنند.

پاره‌ای از مناطق طبیعی جهان مانند رشته‌کوه دنا، به‌دلیل وجود ارزش‌های طبیعی، منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی از جایگاه خاصی برخوردارند تا جایی که به‌طور فزاینده‌ای در ایجاد تعادلات اکولوژیک منطقه‌ای و حتی زیست‌کره تأثیرگذارند. این‌گونه مناطق از چنان اهمیت زیست‌پالایی برخوردارند که در سیاستگذاری‌های کلان باید در تمامی سطوح اعم از انواع بهره‌برداری در وهله نخست برنامه‌های مدیریت پایش و حفاظت را اعمال کنند. بدیهی است هرگونه مسامحه یا بی‌تفاوتی دراین‌باره، ضمن از بین بردن اکوسیستم‌های گران‌سنگ کشور، تأثیرات سوء و مخربی بر تعادلات طبیعی، اجتماعی و اقتصادی می‌گذارد. منطقه استحفاظی دنا نیز مانند برخی از مناطق طبیعی کشور، همواره مورد بی‌مهری و تعرض برخی از ناآگاهان و سازمان‌هایی قرار گرفته که برای توسعه پروژه‌های خویش و به‌ویژه انتقال آب‌های حیاتی آن به دیگر مناطق به‌ویژه سرزمین‌های خشک حوزه مرکزی اصفهان، هیچ‌گونه توجهی به ارزیابی و ملاحظات زیست‌محیطی نمی‌کنند و منابع پایه و عرصه‌های زیست‌پالای دنا را مورد تاخت‌وتاز و تصاحب قرار داده‌اند. هرچند مدیریت مناطق استحفاظی و پارک ملی دنا که در جایگاه دهمین ذخیره‌گاه زیست‌کره در فهرست سازمان بین‌المللی یونسکو ثبت شده است، با متجاوزان مقابله می‌کند، اما به‌دلیل ضعف عمده‌ای که در ساختار مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست وجود دارد، همواره اجرای طرح‌های مخرب در طبیعت به‌مراتب در جایگاه بالاتری نسبت به اعمال مدیریت ضعیف آن سازمان قرار دارد.

جداسازی مدیریت حفاظت یکپارچه رشته‌کوه دنا و الحاق مدیریت زیستگاه‌ها و مناطق بخش شمال‌شرقی دنا به استان اصفهان در سال جاری با ایجاد ایستگاه پمپاژ آب از رود ماربُر در حوالی روستای مورک، اقدام به احداث سد غیرقانونی ماندگان و هم‌اکنون اعلام رسمی مسئولین اصفهان درباره آغاز عملیات احداث سد سرتنگ شهید در منشأ اصلی حوضه‌های آبخیز رود ماربُر از جمله اقداماتی است که به کوچک‌انگاری و به انزوا کشیدن اعمال مدیریت سازمان‌های متولی به‌ویژه سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌انجامد.