« گله‌های فیل سفید » بن سلمان ؛ نئوم و ابر پروژه‌های عربستان در آستانه ورشکستگی/ مهمترین چالش‌های پروژه‌های بلندپروازانه سعودی‌ها کدامند؟

اقتصاد ۲۴ - عجیب ترین کلان پروژه عربستان سعودی یعنی شهر آینده نگرا نئوم پس از آن که با معضل کمبود بودجه و چالش های دیگری در سال گذشته برای تکمیل مواجه شد بار دیگر با تلاش ریاض به منظور راه اندازی مجدد همراه شده است.

"ندمی النصر" از مدیران کهنه کار شرکت نفت آرامکو که از سال ۲۰۱۸ میلادی مدیریت آن نهاد را برعهده داشته از کار برکنار شد. این برکناری به دنبال انتشار گزارشی‌های منفی در ماه مارس درباره توقف تکمیل پروژه "نئوم" و "لاین" یا شهری خطی  به طول ۱۷۰ کیلومتر، ارتفاع ۵۰۰ متر و عرض ۲۰۰ متر رخ داد پروژه‌ای که قرار بوده با کم‌تر از ۵ کیلومتر تکمیل شده تا سال ۲۰۳۰ میلادی افتتاح شود.  

گزارش‌های بیشتری از محیط کاری با جو سمّی، دستمزدهای هنگفت برای اتباع خارجی ارشد و کشته شدن صدها نفر اگر نگوییم هزاران نفر کارگر در روند ساخت و ساز آن پروژه منتشر شده اند و این در حالیست که مراحل پیشرفت پروژه ها  در عمل هنوز فراتر از کارهای پایه ای برای اجرای آن نرفته اند. علت کُند شدن پیشرفت در پروژه کاهش قیمت نفت بوده که به جدول از پیش زمان بندی شده ریاض برای اجرای پروژه هایش آسیب می زند.

 

"نصر" قربانی مناسبی به نظر می‌رسید، اما "ایمن المدیفر" رئیس بخش املاک و مستغلات محلی نئوم اکنون مجبور خواهد بود تا سرمایه گذاران جهانی به ویژه بانکداران چینی را متقاعد کند که پروژه "لاین" با موفقیت ادامه پیدا می‌کند. لاین تنها پروژه نئوم نیست. مجموعه‌ای از ۱۲ استراحتگاه در امتداد خلیج عقبه در مراحل اولیه ساخت قرار دارند. برای مثال، یک شهر صنعتی به نام "اُکساگون" با تمرکز بر صنایع مُد روز مانند هیدروژن سبز، "سنداله" جزیره‌ای تفریحی که از سال آینده پذیرای گردشگران خواهد بود و یک استراحتگاه کوهستانی به نام "تروجنا" که قرار است میزبان بازی‌های آسیایی زمستانی ۲۰۲۹ باشد.

با این وجود این "لاین" است که به عنوان  امضای پروژه گسترده‌تر "چشم‌انداز ۲۰۳۰" عربستان برای تبدیل کامل جامعه‌ای بسته و به شدت محافظه کار تا تنها یک دهه پیش عربستان به زمین بازی برای کارآفرینان جدید عرصه فناوری و سایر بخش‌های ثروتمند جهان قلمداد می‌شود. در گزارش‌ها اشاره شده که "یاسر الرمیان" رئیس هیئت مدیره سعودی آرامکو و رئیس  صندوق سرمایه‌گذاری عمومی اخیرا در حال گفت‌و‌گو با "دونالد ترامپ" رئیس جمهور جدید آمریکا و "ایلان ماسک" در جریان برگزاری یکی از رویداد‌های مسابقات قهرمانی مبارزه نهایی (یو اف سی) در نیویورک دیده شده است.

درست زمانی که اخبار مربوط به سرپرستی جدید نئوم منتشر شد رهبران پروژه "لاین" در تاریخ ۱۲ نوامبر در یک نمایشگاه املاک و مستغلات در ریاض برای گفتگویی به شدت برنامه ریزی شده در تالار گفت‌و‌گو بر روی صحنه بودند. آنان در آنجا حضور داشتند تا شهری پیشگام با ۹ میلیون نفر را به جامعه بشری آینده به فروش برسانند. با این وجود، تلاش آنان بیش‌تر شبیه ارائه یک دید دیستوپیایی از زندگی بود که درون یک جعبه شیشه‌ای وسیع از دنیایی غیرقابل سکونت محافظت شده است چیز شبیه فضای فیلم علمی – تخیلی "فرار لوگان" ساخته "مایکل اندرسون" در سال ۱۹۷۶!

 

لوکیشن فیلم "فرار لوگان"

 ایده اصلی مطرح شده توسط آنان با الگوبرداری از منهتن، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای خطی این بود که جوامع در امتداد هر طرف یک منطقه شبیه پارک مرکزی قرار داده شده و آنها به صورت دو دیوار دراز که یک فضای عمومی باز در طول شهر را در بر می گیرد روی هم قرار گیرند.

ایده تا کردن یک شهر در امتداد این راهروی سبز به شخص ولیعهد "محمد بن سلمان" نسبت داده شده و معماران برتر جهان مانند "پیتر کوک" که پلتفرم معماری "کوک هافنر" را  اصلی کرده است خوشحال بوده اند که با آن ایده همراهی کنند.

بیشتر بخوانید:  چرا جام جهانی ۲۰۳۴ به عربستان رسید؛ منتقدان چه می‌گویند؟/ نقش رفیق گرمابه و گلستان بن سلمان در اعطای میزبانی

به گفته "طارق قدومی" مدیر اجرایی برنامه‌ریزی شهری نئوم، این شهر مشکلات زندگی مدرن را حل خواهد کرد. او می گوید: "همه ما در شهرهای امروزی ترافیک، آلودگی و انزوا را تجربه کرده‌ایم. آن مشکلات صرفا در حال بزرگتر شدن هستند در حالی که شهرها قرار بود مردم را کنار یکدیگر جمع کنند. تنها کاری که ما در حال حاضر انجام دادیم صرفا پراکنده کردن جمعیت بوده است. بنابراین، شما باید مدل قدیمی را کنار گذاشته و به اصول اولیه بازگردید". 

"ایان مولکاهی" مدیر استراتژی طراحی شهری در شرکت معماری آمریکایی "گنسلر" از این پروژه به عنوان نقطه عطفی در نبوغ انسانی یاد کرده است. او در نمایشگاه املاک و مستغلات در ریاض گفته بود: "این مقیاسی از همکاری واقعی است. بهترین مهندسان، طراحان و طراحان منظره‌های جهان همگی شبیه یک پروژه ناسا برای اجرای این پروژه گردهم می آیند تا تلاش کنند که دست نیافتنی را به دست آورند". کنترل‌ کنندگان شهر در حال مطالعه دقیق مدل ‌های رفتاری انسان‌ ها و تزریق آن ‌به طراحی ساختمان هستند که از بیرون به‌عنوان آینه‌‌ای عظیم از شن‌‌ها و کوه‌های اطراف به نظر می‌رسد.

 

"مارتین جوست" از گروه معماری اتریشی "دلوگان میسل" که صدایش شبیه کاراکتر اصلی فیلم ژانر کمدی تاریک "دکتر استرنج لاو" بود، در آن رخداد گفته بود: "ابعاد سه ‌بعدی شهر، بسیار شگفت‌انگیز است. شما این فضای عمومی چند لایه را دارید. این هیجان‌انگیز است که دهکده‌های شناور در بالای بلوارهای خرده ‌فروشی را خواهید داشت، دارایی‌های فرهنگی ‌ای خواهید داشت که در زیر مناطق ورزشی قرار دارند. تصور کنید هواداران تیم‌های ورزشی از نقاط مختلف آمده‌اند. شما چشم‌انداز متفاوت در داخل شهر دارید و ساختمان‌ها دیدتان را مسدود نمی‌کنند و می‌توانید به سمت بالا نگاه کنید و در همه جهات ببینید. واقعا مو به تن‌تان سیخ خواهد شد"!

گله فیل‌های سفید

یکی از پرسش‌های کلیدی این موضوع بوده که چه کسی قرار است در آنجا زندگی کند؟ دست اندرکاران پروژه نئوم عموما جامعه جدید اتوپیایی (آرمانشهری) خود را به عنوان مکانی برای خارجی‌ها معرفی کرده‌اند و نشان داده‌اند که آنجا طبق قوانینی متفاوت از سایر نقاط عربستان سعودی از جمله درباره فروش مشروبات الکلی عمل خواهد کرد.

بیشتر بخوانید:  عکس/پیشرفت شهر لاین بن سلمان

با این وجود، نشانه‌هایی از حساسیت دولت عربستان سعودی نسبت به نارضایتی در میان افکار عمومی آن کشور درباره چهره خارجی گرفتن شهر نئوم و سایر پروژه‌های بزرگ و جاه طلبانه ریاض برای سرازیر کردن گردشگران و کارآفرینان خارجی به عربستان سعودی وجود دارد. در همین راستا، اخیرا مدیران اجرایی بریتانیایی و هندی در شرکت توسعه املاک و مستغلات ROSHN و منطقه مالی "ملک عبدالله" با مدیران سعودی جایگزین شدند. همچنین، در جریان یک تغییر ناگهانی آپارتمان‌های مجلل در استراحتگاه زمستانی "تروجنا" اکنون به سعودی‌ها عرضه می‌شود.

"هانی الحربی" مشاور فروش مسکن در آن نمایشگاه گفته بود: " بسیاری از سعودی‌ها خانه دوم در دبی، لندن و شهر‌های دیگر جهان دارند، اما اکنون ما چیزی داریم که می‌توانیم به رخ بکشیم و می‌توانیم به سعودی‌ها و خانواده‌هایشان عرضه کنیم. این بیش‌تر یک محصول برای آنان است".

هم چنین، در ماه فوریه ملک سلمان فرمانی صادر کرد که براساس آن وزرای دولت ملزم به پوشیدن شنل‌های مشکی با حاشیه طلا در مراسم رسمی شدند و در فرمان دیگری در ماه آوریل به همه کارمندان دولت دستور داده شد که به لباس‌های سفید سنتی و دستار بر سر پایبند باشند. در مورد رسیدگی به امور مالی عمومی و خطر ورشکستگی کشور با اجرای این پروژه‌های بزرگ یا به اصطلاح "گله فیل‌های سفید" نگاهی دقیق به اطلاعات در دسترس از صندوق سرمایه گذاری عمومی عربستان سعودی نشان می‌دهد که سازمانی که در حال تزریق پول به آن پروژه‌ها بوده دیگر قادر به پرداخت هزینه‌های آن نیست.

صورتحساب مالی صندوق سرمایه گذاری عمومی در سال ۲۰۲۳ نشان می‌داد که هزینه‌های کارکنان که حقوق و مزایا را پوشش می‌دهد با ۴۰ درصد افزایش در سال ۲۰۲۳ به ۵۹.۹ میلیارد ریال سعودی (۱۵.۹ میلیارد دلار) رسیده است. اگرچه این صورتحساب توسط شرکت معروف "کِی پی اِم جی" حسابرسی شد، اما مشخص نکرد که این رقم شامل چه کارکنانی می‌شود، آیا شامل همه افرادی می‌شود که در ۱۶۸ شرکت تابعه صندوق سرمایه گذاری عمومی حضور دارند یا شامل ۲۵۵۳ نفری می‌شود که در چهار دفتر بین المللی آن شرکت مشغول به کار هستند. اگر مورد دوم مدنظر بوده باشد این به معنای میانگین دستمزد سالانه ۶.۲ میلیون دلاری است که برای مدیران ارشد مطمئنا باورپذیر است. شکاف ۲۱۲ میلیارد دلاری بین دارایی‌های صندوق سرمایه گذاری عمومی و دارایی تحت مالکیت می‌تواند به معنای هزینه‌های هنگفت برای دارایی‌های ثابت مانند ساختمان‌های اداری مجلل آن در نیویورک، لندن و سنگاپور باشد.

 

عربستان سعودی در حال حاضر موفق شده اوضاع را فی البداهه و بدون نیاز به مهارت یا تجربه لازم کنترل کند. ریاض با وجود ذخایر ارزی در حدود ۴۱۱ میلیارد دلاری در ماه سپتامبر کماکان می‌تواند از تثبیت ارزی حمایت کند و مانع از بروز بی ثباتی‌ای شود که در آن مردم انتظار داشته باشند دولت نظری ارائه دهد. بدهی ۲۸.۳ درصدی تولید ناخالص داخلی در سال جاری کماکان در محدوده میانگین جهانی قرار دارد و آژانس‌های رتبه بندی اعتباری غربی کماکان به آن امتیاز می‌دهند، زیرا طرح توسعه ۱.۲۵ تریلیون دلاری همچنان عربستان را به مقصدی برای سرمایه داران، مشاوران، سازندگان و طراحان تبدیل می‌کند. در چنین شرایطی چشم‌ها بر روی افزایش بدهی بدون آن که در ترازنامه دولت قید شده باشد بسته می‌شود همانند مورد استقراض پول شرکت آرامکو برای کسب اطمینان از پرداخت سود کلان به سهامدارانی مانند صندوق سرمایه گذاری عمومی که ۱۶ درصد از سهام آن غول انرژی دولتی را در اختیار دارد.

در واقع، فیل موجود در اتاق همیشه قیمت نفت است که اگرچه اکنون به سختی سقوط کرده، اما در حال حاضر برای رهبران عربستان سعودی ناامید کننده است، زیرا آنان نفت را با قیمت بشکه‌ای زیر ۸۰ دلار معامله می‌کنند که بسیار پایین‌تر از رقم ۹۶ دلاری است که در حال حاضر توسط صندوق بین‌المللی پول به عنوان قیمت سر به سر ارائه شده است.

با توجه به رخداد‌های مهم در چشم انداز عربستان سعودی برای برگزاری از جمله بازی‌های آسیایی زمستانی، نمایشگاه جهانی ۲۰۳۰ در ریاض و جواهری در تاج رویداد‌های ورزشی یعنی رقابت‌های جام جهانی فوتبال در سال ۲۰۳۴ میلادی، عربستان سعودی دست کم برای یک دهه از بررسی واقعی و موشکافانه حامیان مالی خارجی و جمعیت خود اجتناب خواهد ورزید چرا که تنها در صورت بررسی دقیق در این باره خواهد بود که همگان شروع به طرح این پرسش می‌کنند که چرا پروژه‌ها خالی مانده‌اند و مجریان آن چگونه قصد دارند بدهی‌های مرتبط با آن را پرداخت کنند.

منبع: میدل ایست آی