سهم خواهی عربستان و امارات در شام؛ هراس پادشاهی از تکرار سناریوی عراق در سوریه/ آیا ترکیه ریاض را دور می‌زند؟

اقتصاد۲۴- وال استریت ژورنال با انتشار گزارشی مدعی شد: عربستان سعودی و سایر کشور‌های عربی در تلاش برای نفوذ در دولت تازه سوریه هستند و امیدوارند که علیرغم تردید‌ها در مورد پیشینه رهبران جدید این کشور، مزیتی بر رقبای خود در این کشور دارای موقعیت استراتژیک به دست آورند.

سهم خواهی پادشاهی

این نشریه در ادامه ادعا کرد: پادشاهی، همراه با اردن و قطر، کمک‌های بشردوستانه و کمک‌های انرژی را به جمعیت خسته از جنگ سوریه ارسال می‌کند. کشور‌های عربی شرط می‌بندند که انجام این کار می‌تواند اهداف استراتژیکشان را محقق سازد؛ اهدافی، چون قطع جریان مواد مخدر، جلوگیری از ورود نیرو‌های رادیکال به سراسر مرز‌های سوریه و مقابله با نفوذ رقبایی مانند ترکیه و ایران.

فابریس بالانش، کارشناس سوریه و استاد دانشگاه لیون فرانسه در این باره مدعی شد: «بازیگران منطقه از پیشینه حاکمان جدید نگران هستند و همزمان در تلاش‌اند تا در سوریه جدید سهمی داشته باشند».

به گفته ناظران، چگونگی شکل گیری خطوط سیاسی سوریه پس از سقوط سریع و غیرمنتظره دولت اسد، پیامد‌های گسترده‌ای برای منطقه دارد. در بیش از یک دهه درگیری، بازیگران خارجی - از جمله حامیان اصلی بشار اسد، رئیس‌جمهور سابق سوریه، ایران و روسیه - از جناح‌های مختلف برای پیشبرد برنامه‌های اغلب رقابتی‌شان حمایت کرده و سوریه را به صحنه‌ای برای رویارویی‌های نیابتی تبدیل کردند.

اتحادیه عرب پس از آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱، عضویت سوریه را به حالت تعلیق در آورد، اما عربستان سعودی در سال‌های اخیر تلاش‌هایی را برای احیای تعاملاتش با دمشق انجام داد.

در خلاء پس از اسد، پادشاهی‌های خلیج فارس برای بازسازی و کاهش کمبود مواد غذایی و انرژی در سوریه پیشنهاد‌هایی را ارائه دادند؛ پیشنهاد‌هایی که به گفته تحلیل‌گران انگیزه پشت آن چیزی فراتر از نوع‌دوستی است.

در روز‌های اخیر، عربستان سعودی یک پل هوایی بشردوستانه به سوریه تعریف کرد تا بدین طریق مواد غذایی، سرپناه و تجهیزات پزشکی ارسال شود. پادشاهی همچنین برای آموزش و تجهیز پلیس غیرنظامی سوریه گزینه‌هایی را ارائه داده و تلاش دارد تا نفت خود را به عنوان جایگزین نفت تحریم شده ایران برای کمک به کاهش بحران انرژی در شام قرار دهد؛ پیشنهاد‌هایی که هنوز در حال بحث است.

حیات تحریرالشام، به عنوان شاخه‌ای از القاعده، پیشتر از جمله گروه‌هایی بود که از سرنگونی حاکم سعودی می‌گفت و از سال ۲۰۰۳ حمله به پادشاهی را آغاز کرد، اما حالا این گروه از پیشنه رادیکالش فاصله گرفته است.

رویارویی آنکارا و ریاض

بسیاری از کشور‌های عربی، از جمله عربستان سعودی و امارات متحده عربی، از ظهور مجدد گروه‌های رادیکالی مانند القاعده، اخوان المسلمین و داعش در خاورمیانه هراس دارند. آنها از زمانی که قیام‌های بهار عربی در سال ۲۰۱۱ منجر به برکناری رهبران قدیمی تونس، مصر و لیبی شد، به دنبال جلوگیری از گسترش رادیکالیسم در منطقه بودند.

بیشتر بخوانید:از تلاش برای صدور برق تا تقلا برای صادرات نفت؛ چگونه رقابت‌های منطقه‌ای آینده سوریه را شکل خواهد داد؟/ آیا ریاض پس از شکست از تهران، این بار می‌تواند در سوریه پیروز شود؟

این خلأ در برخی موارد توسط گروه‌های اسلام گرا پر شد، به عنوان مثال در مصر، دولت تحت رهبری حسنی مبارک سقوط کرد و اخوان المسلمین توانست قدرت را در دست بگیرد، هرچند همین گروه نیز قربانی عبدالفتاح السیسی شد. عربستان سعودی و امارات متحده عربی از آن زمان تاکنون در حمایت از ژنرال عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور میلیارد‌ها دلار در اختیار قاهره قرار دادند.

احمد الشرع، رهبر تحریرالشام، چهره‌ای رادیکال و ضدآمریکایی در عراق بود. او سال‌ها پیش افراط‌گرایی را انکار کرد و متعهد شد که به تنوع قومی و مذهبی سوریه احترام بگذارد، زیرا گروهش به دنبال به مشروعیت بین‌المللی و همچنین بودجه برای بازسازی کشور، راه‌اندازی مجدد اقتصاد و اسکان مجدد میلیون‌ها پناهنده‌اند.

وزیر امور خارجه جدید سوریه هفته گذشته پیش از سقر به امارات، قطر و اردن، عربستان سعودی را به عنوان اولین مقصد سفر خارجی خود انتخاب کرد. با این همه، عربستان در این مسیر رقیبی بی‌بدیل دارد؛ ترکیه از متحدان جدی تحریرالشام است و از همین رو در این زمینه در شام دست بالا را دارد و براساس بیانیه‌های دولت جدید سوریه و وزارت انرژی ترکیه، چند روز پس از خروج اسد از سوریه، ترکیه مقامات و بازرگانانی را به دمشق فرستاد و برای کمک به بازسازی بخش انرژی این کشور ابراز علاقه کرد.

ترکیه اکنون برای اعمال فشار بر شبه‌نظامیان کرد در موقعیت قوی‌تری قرار دارد و با توسل به پلتفرم‍های متفاوتی تلاش دارد تا در منطقه مانور قدرت دهد.

به گفته تحلیلگران، ریاض که در رقابت برای اعمال نفوذ در عراق پس از صدام حسین به تهران شکست خورد، به دنبال راهی برای خنثی کردن تحرکات ترکیه در شام است. رقابت پادشاهی با ترکیه به امپراتوری عثمانی باز می‌گردد. پس از آن دو کشور بالاخص در جریان بهار عربی با هدف افزایش نفوذشان در خاورمیانه رویارویی جدی را تجربه کردند.

فواز گرجس، استاد روابط بین الملل در دانشکده اقتصاد لندن، گفت: «هدف عربستان سعودی متعادل کردن نقش ترکیه در سوریه جدید است. ریاض همچنین می‌خواهد اطمینان حاصل کند که سوریه دوباره درگیر خشونت و آشوب اجتماعی که ثبات منطقه را تهدید می‌کند، نخواهد شد.»

قطر مدت‌ها از گروه‌های مخالف اسد حمایت می‌کرد و زمانی که پادشاهی‌ها روابطشان را با دولت وقت دمشق در سال ۲۰۲۳ عادی سازی کردند، دوحه ساز مخالف کوک کرد. در شرایط کنونی و آنگونه که مقامات خاورمیانه می‌گویند دوحه در حال مذاکره جدی با دولت جدید برای ارائه کمک‌های انرژی و مالی است.

قطر ایرویز، شرکت هواپیمایی ملی این کشور روز سه‌شنبه اولین شرکت هواپیمایی بین‌المللی بود که پرواز‌های تجاری خود به دمشق را پس از ۱۳ سال وقفه از سر گرفت. اردن، علیرغم مشکلات اقتصادی، پیشنهاد تامین برق به سوریه را ارائه داد و در حال مذاکره برای گسترش روابط با دولت جدید این کشور است.

شورای همکاری خلیج فارس، بلوک تحت سلطه عربستان سعودی از کشور‌های غنی از هیدروکربن در نظر دارد برای بازسازی مؤسسات دولتی و کمک به بازسازی جاده‌ها، برق، مدارس، بیمارستان‌ها و خانه‌ها در سوریه کمک‌های فنی ارائه دهد. با این حال همه کشور‌های عربی برای پذیرش دولت تحت رهبری تحریرالشام عجله ندارند. امارات متحده عربی این هفته از هیئت سوری استقبال کرد، اما به طور علنی هیچ کمک اقتصادی ارائه نکرد.