سفر به دور اتاقم؛ در حاشیه‎ نمایش مجموعه‎ «درون، بیرون» از عرفان روهینا

اقتصاد۲۴- غزاله نوریان - اولین بار  وقتی که کتاب «سفر به دور اتاقم» به دستم رسید؛ به محض خواندن عنوانش، نگاهم ناخودآگاه به وسایل اتاقم افتاد. یعنی ممکن است این وسایل و شکل خاص‌شان برای دیگران نیز معنایی داشته باشند؟

اگزویه دو مستر نویسنده و نقاش فرانسوی، این کتاب را در سال ۱۷۹۴ به شیوه‎ زندگینامه‎ خودنوشت به رشته تحریر در آورد؛ داستان افسر جوانی که مجبور می‎شود ۴۲ روز در اتاق خود محبوس بماند؛ پس تصمیم می‎گیرد سفرنامه‎ای بنویسد از «سفر به دور اتاقم»!

عرفان روهینا (م.۱۳۸۰) آن‎قدری جوان هست که دیدن اثری با این میزان از دقت به جزئیات (و غیر آبستره) از او نظر را جلب کند، اما توجه به عنوان مجموعه و دغدغه‎های نسلی هنرمند، بحث را از یک تکنیک یا انتخاب موضوع موردعلاقه فراتر می‎برد و نکاتی در ناخودآگاه آثار او قابل بازخوانی است که بررسی آن خالی از لطف نخواهد بود.

در یک نگاه کلی به مجموعه‎ی «درون، بیرون» و دو سوژه‎ی اصلی این مجموعه یعنی طبیعت بی‎جان و چشم‎اندازها، می‎توان دانست که تکرار سوژه‎ها در این مجموعه، بیانگر غرق شدن هنرمند در چند قاب و یک فضای خاص است و تغییر مشهود میان کارها، گاهی فقط تفاوتی است که بعضا از طریق تغییر در زاویه‎ی دید یا نور  اتفاق می‎افتد.

این امر البته در تاریخ نقاشی، موضوع جدیدی نیست؛ بسیاری از نقاشان، خصوصا هنرمندان امپرسیونیست، بدین گونه بار‌ها یک منظره را نقاشی کرده‎اند (به عنوان یک مثال نزدیک در ذهنم مجموعه تابلو‌های «ساختمان پارلمان» و «ایستگاه قطار سن-لازار» از کلود مونه یا «کوه سنت-ویکتور» که سزان نزدیک به سی نقاشی از آن کشیده است) اگر نتوان این ویژگی را به همه‎ی هنرمندان نقاش نسبت داد، دست کم می‎توان گفت هر نقاش درونگرا، حداقل یک قاب یا تصویر موردعلاقه داشته و بار‌ها بدان بازگشته است.

این ویژگی افزون بر نزاهت باطن و قلم عرفان روهینا، ناظر بر نکته‎ای مهم در باب جهان‎بینی اوست: لذتِ بی‎نهایتِ غرق شدن در خود. اولین نمود «خود» در این مجموعه، می‎تواند تصویر نقاش باشد که در آینه‎ی اتاق دیده می‎شود (و البته این نیز از سنن معمول در نقاشی بوده است). اشارات و استعارات در کار‌های عرفان روهینا به همین ترتیب ساده و به دور از تقیید است.

کاربرد ابژه‎های نسلی* در  این مجموعه نیز به دور از پیچیدگی است و در کوتاه‎ترین زمان با مخاطب وارد گفت‌و‌گو می‎شود: هدفون سیمی روی میز کنار تخت‎خواب؛ حوله‎ی لباسی که به گوشه‎ی درِ اتاق آویخته شده است؛ جالباسی پشتِ ‎در؛ نکاتی قابل درک از طبیعت اثر که البته گاهی ورای آن اشاره‎ای بسیار دقیق وجود دارد که آن هم در حکم یک داستان مشترک برای تمام نقاشان -بالقوه یا بالفعل- است: در آغاز سفر بزرگسالی، معمولا یک ابژه‎ی بیرونی، یک شیء خاص از طبیعت برای شخص جالب می‎شود. چیزی برای جمع کردن، نگه داشتن و در همه‎ جای اتاق نمایش دادن: یک شی‎ء ساده مثل گل خشک، صدف، سنگ، یا شاید میوه‎ی خشک. چیز‌هایی که شخص آنها را مانند دارایی ارزشمندی حفظ می‎کند، اما به طرز عجیبی برای دنیای منظم و قانونمند والدین (بیرون) بی‎معنی است؛ یک جور خنزرپنزر. 

بیشتر بخوانید:کسی حواسش به ادبیات کودک و نوجوان نیست/ دروغ برای فروش بیشتر یا بی‌توجهی به محتوا؟

برگ‎های خشک تقریبا در تمام تابلو‌ها هستند [و خود موضوع دو سه قاب از این مجموعه هستند]چیزی که با ذات منظم، روشن، صیقلی و البته یکنواخت دیوارها، کف و تخت‎خواب و کمد‌های MDF در تضاد است و می‎توان آن را به استعاره‎ای از یک عصیان بازخواند؛ خاموش، اما مصرّانه و گاهی با لجاجت. ویژگی مشترک آمدگانِ حداقل سه دهه‎ی اخیر تاریخ معاصر.

هنرمند مشخصاً خود را نقاش طبیعت نمی‎داند؛ شاید هم به اعتباری نتوان او را نقاش طبیعت دانست؛ اما نمی‎توان حضور مستمر طبیعت را در آثار او نادیده گرفت بالاخص که آثار او مانند طبیعت به کنکاش و تعمّق فرا می‎خوانند و در حال بیان بی‎وقفه‎ی خویشتن است.

دیدن چنین ظرایفی، به دور از فلسفه‎بافی‎های مد روز و فرم‎گرایی‎های افراطی، در آثار هنرمندانی، چون او، بیننده را ورای التذاذ هنری، به وجود زیستِ نقاشانه در فضای هنر ایران امیدوارتر می‎کند.

ابژه نسلی: پدیده‎ای مرتبط با نظام معرفتی نسل‎هاست که در اثر تغییرات سریع و برخورد تازه با پدیده‎های نوظهور از نسلی به نسل دیگر تفاوت پیدا می‎کند.

منبع: امتداد