نئوعثمانی‌گرایی اردوغان از شام تا آفریقا/ هراس عربستان، امارات و مصر از ردپای نظامی ترکیه در قاره سیاه

اقتصاد۲۴- امضای توافقنامه بین اتیوپی و سومالی با میانجی‌گری ترکیه نقطه عطف جدیدی در گسترش نفوذ آنکارا در قلب قاره سیاه است. براساس این توافق، اتیوپی محصور در خشکی با احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی سومالی، دسترسی «قابل اعتماد، ایمن و پایدار» به دریا خواهد داشت.
در عوض، اتیوپی موافقت کرد که به رسمیت شناختن ایالت سومالی لند را پس بگیرد. این توافق به شکاف ده ساله بین دو کشور پایان خواهد داد. در حالی که این توافق حرکتی خوشایند برای ایجاد ثبات منطقه‌ای است، اما منعکس کننده نفوذ فزاینده ترکیه در آفریقا در دهه‌های گذشته است.

سیاست اول آفریقای آنکارا

به نوشته فرست پست، تعامل پیشگیرانه ترکیه با آفریقا پس از پایان جنگ سرد و سرخوردگی این کشور از بلوک غرب، به ویژه ممانعت از ورود به اتحادیه اروپا، آغاز شد و با روی کار آمدن رجب طیب اردوغان به قدرت در سال ۲۰۰۲ برجسته شد.

اردوغان بر سیاست «تعامل با همسایگان» تاکید کرد؛ سیاستی که در قابش ترکیه برای نفوذ در منطقه و فراتر از آن و تقویت روابط اقتصادی و دیپلماتیک، بدون توجه به متغیرهایی، چون مذهب و قومیت با آفریقای شمالی و جنوب صحرا که زمانی حومه امپراتوری عثمانی فعالیت خواهد داشت.
همزمان آنکارا "برنامه اقدام آفریقا" خود را در سال ۱۹۹۸ برای تقویت روابط دیپلماتیک، اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی با این قاره منتشر کرد. در سال ۲۰۰۵ این کشور با تبدیل شدن به یک عضو ناظر در اتحادیه آفریقا و اعلام آن به عنوان "سال آفریقا" و سپس تبدیل شدن به شریک استراتژیک در سال ۲۰۰۸، سیاست اردوغان مبنی بر "باز کردن در‌ها به آفریقا" را محقق کرد.

بیشتر بخوانید: توصیه ائتلاف نئوکان‌ها به ترامپ درباره ایران؛ اسنپک بک را کلید بزنید و تهران را دشمن شماره یک بدانید

از آن زمان حجم تجارت بین ترکیه و آفریقا افزایش یافت و از ۱.۳۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۳ به ۴۰.۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ رسید. آژانس همکاری و هماهنگی (TIKA)، با سرمایه‌گذاری ۷۷.۸ میلیارد دلاری تا سال ۲۰۲۳، به موفقیتی جدی در آفریقا دست یافته است.
علاوه بر این، Yapı Merkezi و Summa، شرکت‌های ساختمانی ترکیه، قرارداد‌های مهمی مانند خطوط راه‌آهن در تانزانیا و اوگاندا، برای ساختمان‌های عمومی مانند پارلمان گینه استوایی و بنادر در سومالی منعقد کرده‌اند. مشارکت ترکیه در پروژه‌های توسعه‌ای در مقیاس بزرگ نه تنها جایگزینی برای تله‌های بدهی چینی که در سرتاسر جهان از آن انتقاد می‌شود فراهم می‌کند، بلکه باعث ایجاد اعتماد در کشور‌های آفریقایی در برابر قدرت‌های امپریالیستی سابق در غرب خواهد شد.

لیدیا مادنسیلیک و میلر هلدینگ، شرکت‌های اکتشاف منابع ترکیه، در حال استخراج طلا و مس در جمهوری دموکراتیک کنگو هستند. اخیراً، حکومت نظامی نیجر که در کودتای ۲۰۲۳ به قدرت رسید و در عین حال مجوز شرکت‌های استخراج معدن غربی، به ویژه فرانسه را لغو کرد، قرارداد‌هایی را امضا کرد که به ترکیه اجازه می‌دهد منابع مهمی مانند اورانیوم، نفت و گاز را کشف کند.
سرمایه‌گذاری‌های ترکیه بخش‌هایی مانند تولید، نساجی و انرژی را در بر می‌گیرد که بر تمرکز آنکارا بر مقاصد صادراتی و تضمین بازار‌ها جهت تضمین مواد خام و انرژی برای صنایع در حال رشد تاکید دارد.

دروازه‌ای برای مانور استراتژیک

این وبگاه در ادامه یادداشت خود آورد: مجتمع نظامی-صنعتی ترکیه مجهز به فناوری پیشرفته، آفریقا را بازاری جذاب می‌یابد، به ویژه با توجه به تنوع درگیری‌های درون و بین دولتی در سراسر این قاره، بی‌ثباتی سیاسی-اجتماعی، هرج و مرج و افزایش افراط‌گرایی.
علاوه بر این، آفریقا دارای منابع غنی حیاتی و معدنی مانند لیتیوم، کبالت، نیکل و ... است و مقصدی جذاب برای قدرت‌های جهانی به حساب می‌آید، از این رو، زمینه برای تعمیق حضور ترکیه در منطقه فراهم شده است. در سال‌های اخیر، تشدید تعامل نظامی و دفاعی با بسیاری از کشور‌های آفریقایی، به‌ویژه سومالی، اتیوپی و لیبی، شاهدی بر تمایل آنکارا برای ایفای این نقش گسترده است.

ترکیه به دنبال تقویت نفوذ خود در منطقه هند و اقیانوس آرام، به ویژه شاخ استراتژیک آفریقا و خلیج عدن، سومالی را دروازه‌ای برای ورود خود به منطقه می‌بیند. ترکیه در سال ۲۰۱۷ بزرگترین پایگاه نظامی‌اش (TURKSOM) را در موگادیشو پایتخت سومالی ایجاد کرد. علاوه بر این، هر دو کشور در اکتشاف و استخراج نفت در منطقه انحصاری اقتصادی سومالی مشارکت دارند.
تحت نظارت گروه ویژه ۱۵۱ ناتو، ترکیه مشارکت در عملیات‌های ضد دزدی دریایی در غرب اقیانوس هند و همچنین همکاری در مبارزه با تروریسم و ​​گروه‌های افراطی مانند الشباب، بوکوحرام و ... را افزایش داده است و قرارداد اجاره ۹۹ ساله بستر را بازسازی جزیره سودانی در دریای سرخ برای تبدیل آن به یک هاب توریست به عنوان میراث دوره عثمانی همواز ساخت.

اگر ترکیه نیز جاه‌طلبی نظامی داشته باشد، عربستان سعودی و مصر درگیر نگرانی‌هایی جدی خواهند شد. علاوه بر این، جیبوتی که میزبان پایگاه‌های نظامی فرانسه، ایالات متحده و چین است، از ترکیه نیز دعوت کرده تا یک پایگاه دریایی در نزدیکی تنگه باب المندب ایجاد کند؛ یک نقطه توقف استراتژیک که ۳۰ درصد تجارت جهانی را پوشش می‌دهد.

در طول سال‌ها، شرکت‌های دفاعی ترکیه مانند بایکار و اسلسان به طور موثر وارد بازار‌های دفاعی آفریقا شده‌اند. آنکارا همچنین قرارداد‌های مهم تسلیحاتی با کنیا، اوگاندا و تونس امضا کرده است. جدای از آن، هواپیما‌های بدون سرنشین بایراکتار ترکیه در اتیوپی نشان داد که جهان شاهد تغییر بازی در مهار جنگ داخلی در منطقه تیگری است. طبق برنامه اقدام، صنعت دفاعی ترکیه تخمین زده بود که صادرات دفاعی به آفریقا را تا سال ۲۰۲۴ به ۱۰.۲ میلیارد دلار افزایش دهد.
گسترش روزافزون نفوذ ترکیه در آفریقا با عمل گرایی اقتصادی، دیپلماسی فرهنگی، و تضمین همکاری‌های دفاعی و استراتژیک مشخص می‌شود و منعکس کننده موقعیت محوری آفریقا در جاه‌طلبی‌های سیاست خارجی آنکاراست.

علاوه بر این، تاکید اردوغان بر همبستگی مسلمانان، میانجیگری در حل مناقشات دوجانبه و لفاظی‌های ضداستعماری مانند "راه‌حل‌های آفریقایی برای مشکلات آفریقا" به طرز هوشمندانه‌ای حسن نیت ترکیه را به عنوان یک قدرت میانه و یک شریک توسعه‌ای قابل اعتماد در میان رقابت غرب و چین برجسته کرده است.
با این حال، مشارکت فعال ترکیه در آفریقا بخشی از آن چیزی است که محققان آن را «نئو عثمانی‌گرایی» می‌نامند، که قدرت‌های منطقه‌ای مانند مصر، الجزایر، امارات و عربستان سعودی را خشمگین کرده و خاطرات گذشته تلخ عثمانی را به یاد می‌آورند.
از سوی دیگر، ترکیه «مدل ترکیه» را ارائه می‌کند که کارگران محلی را درگیر و آموزش می‌دهد، ظرفیت‌سازی و توسعه مهارت را تقویت می‌کند، جایگزینی برای قدرت‌های سنتی استثمارگر، چون چین، فرانسه و آمریکاست.