هشدار؛ ایران دیگر آب ندارد!

اقتصاد۲۴- «بحران» کلمه‌ای که سال‌هاست از وضعیت شکننده آبی کشور جدا نشده و حالا با کاهش حدود ۲۵ درصدی بارش‌ها در شش‌ماه نخست سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۴ نسبت به سال گذشته یک‌بار دیگر استفاده از آن در ادبیات متولیان و کارشناسان بخش آب پرتکرارتر از قبل شده است. سخنگوی صنعت آب کشور در آخرین نشست خبری سال ۱۴۰۳ خود یک بار دیگر بر وخامت شرایط منابع آبی کشور هم در بخش آب‌های سطحی و هم در بخش آب‌های زیرزمینی تأکید کرد و گفت بارش‌های کم‌رمق پاییز و زمستان دردی از کمبود آب کشور دوا نکرده است. حالا فقط یک راه برای عبور از بهار و تابستان آبیِ سخت ۱۴۰۴ باقی مانده است: «مدیریت و کاهش مصرف»؛ یعنی هر کس هر چقدر که از دستش برمی‌آید، باید از مصرف آب کم کند؛ چه در بخش خانگی، چه کشاورزی و چه صنعتی. راه دیگری نمانده است. وضعیت آبی در روز‌های گرم سال آینده برای پایتخت نیز بسیار حساس است و کاهش فشار آب شبکه هنوز زمستان تمام نشده، در دستورکار آبفای کشور قرار گرفته است. گویی این شعر سعدی حالا همه ایرانیان را مخاطب قرار داده است: «ای که دستت می‌رسد کاری بکن» پیش از آنکه هیچ‌کاری از دستمان برای آب برنیاید.

سخنگوی صنعت آب تأکید کرد با وجود بارش‌های اخیر در برخی مناطق کشور، این میزان بارندگی تأثیر قابل‌توجهی بر تأمین منابع آبی ندارد و کمبود تجمعی سالانه همچنان پابرجاست، مگر آنکه با ترسالی غیرمنتظره‌ای مواجه شویم

«عیسی بزرگ‌زاده»، سخنگوی صنعت آب کشور، در نشست خبری سخنگوی صنعت آب که به میزبانی شرکت مدیریت منابع آب ایران برگزار شد، به بررسی وضعیت بارش‌ها، منابع آبی و چالش‌های پیش روی کشور پرداخت. او با اشاره به کاهش چشمگیر بارش‌ها نسبت به میانگین بلندمدت، تأکید کرد کمبود آب همچنان یک بحران جدی است و مدیریت مصرف باید در اولویت قرار گیرد.

بزرگ‌زاده با اشاره به آخرین آمار بارندگی کشور تا تاریخ ۱۹ اسفند توضیح داد: «متوسط بارش کشور تاکنون ۱۰۱ میلی‌متر ثبت شده است که نسبت به مقدار نرمال بلندمدت (۱۶۰ میلی‌متر)، کاهش ۳۷ درصدی را نشان می‌دهد. این آمار تا ساعت ۶:۳۰ صبح روز ۱۹ اسفند به‌روزرسانی شده است و همچنان وضعیت کمبود بارش‌ها ادامه دارد. بررسی تفکیکی استان‌ها نشان می‌دهد برخی مناطق با کمبود بیش از ۵۰ درصدی بارش مواجه هستند. استان‌های هرمزگان، سیستان‌وبلوچستان، خوزستان، کهگیلویه‌وبویراحمد و بوشهر در این دسته قرار دارند.»

استان‌های قم، همدان، کرمانشاه، قزوین، گلستان، کردستان، خراسان‌رضوی، سمنان، کرمان و آذربایجان‌غربی نیز کاهش بارندگی بین ۱۰ تا ۳۰ درصد را تجربه کرده‌اند

بیشتر بخوانید:سیاست‌های دستوری؛ آخرین راهکار وزارت نیرو!

او ادامه داد: «استان‌هایی مانند چهارمحال‌وبختیاری، البرز، اصفهان، تهران، مرکزی، اردبیل، خراسان‌شمالی، فارس، خراسان‌جنوبی، لرستان و ایلام نیز با کمبود ۳۰ تا ۵۰ درصدی روبه‌رو هستند. استان‌های قم، همدان، کرمانشاه، قزوین، گلستان، کردستان، خراسان‌رضوی، سمنان، کرمان و آذربایجان‌غربی نیز کاهش بارندگی بین ۱۰ تا ۳۰ درصد را تجربه کرده‌اند. در این میان، تنها استان‌های گیلان، مازندران و زنجان در محدوده نرمال بارندگی قرار دارند.»

کسری جبران نمی‌شود

سخنگوی صنعت آب کشور درباره بارش‌های اخیر توضیح داد: «بارش‌های گزارش‌شده از سوی سازمان هواشناسی، مانند ۲ تا ۵ میلی‌متر بارندگی در برخی مناطق، عمدتاً تأثیر قابل‌توجهی در تأمین منابع آبی یا ایجاد رواناب پایدار ندارند. این میزان بارش تنها سطح زمین را مرطوب می‌کند و تأثیر چندانی در ذخایر آب ندارد. او بر لزوم آگاه‌سازی مردم درباره تفاوت «بارش مؤثر» و «بارش سطحی» تأکید کرد. حتی درصورت وقوع بارش‌های نرمال در فروردین و اردیبهشت، کمبود تجمعی سالانه جبران نخواهد شد، مگر اینکه با یک ترسالی غیرمنتظره مشابه سیلاب سال گذشته روبه‌رو شویم. براساس این پیش‌بینی‌ها، انتظار می‌رود بارش‌های بهاری در محدوده نرمال باشد، اما این موضوع به‌معنای حل بحران آب نیست.»

استان‌هایی مانند چهارمحال‌وبختیاری، البرز، اصفهان، تهران، مرکزی، اردبیل، خراسان‌شمالی، فارس، خراسان‌جنوبی، لرستان و ایلام نیز با کمبود ۳۰ تا ۵۰ درصدی روبه‌رو هستند

به‌گفته بزرگ‌زاده، کاهش ذخایر سد‌ها متناسب با کاهش بارش‌ها بوده است. امسال ورودی سد‌ها ۹.۵ میلیارد مترمکعب بوده که نسبت به سال گذشته (۱۳ میلیارد مترمکعب) کاهش ۳.۵ میلیارد مترمکعبی داشته است: «خروجی سد‌ها کاهش یافته تا موجودی مخازن نسبت به سال گذشته افت کمتری داشته باشد، اما همچنان با عقب‌افتادگی ۱.۵ میلیارد مترمکعبی مواجه هستیم. برخی سد‌های کلیدی کشور در وضعیت بحرانی قرار دارند. برای نمونه، حجم مفید مخزن سد امیرکبیر (کرج) به حدود نصف کاهش یافته و رسوبات بخش زیادی از آن را پر کرده است. سد لار نیز تقریباً خشک شده و سد‌های تأمین‌کننده آب تهران (لتیان، طالقان، ماملو) با کاهش ۴۶ درصدی بارش نسبت به نرمال و ۲۵ درصدی نسبت به سال گذشته روبه‌رو هستند. در سایر نقاط کشور نیز سد‌هایی مانند میناب در هرمزگان، زاینده‌رود در اصفهان، ۱۵ خرداد در خراسان‌رضوی و ساوه در استان مرکزی در وضعیت قرمز یا زرد قرار دارند.»

پنج سال خشکسالی

بزرگ‌زاده در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «ایران برای پنجمین سال متوالی درگیر خشکسالی است و این خشکسالی‌های پی‌درپی اثر هم‌افزایی منفی دارند که مدیریت منابع آب را به‌شدت دشوارتر می‌کند. وقوع ترسالی‌های مقطعی، مانند سیلاب سال ۹۸، نتوانسته کمبود‌های تجمعی را جبران کند. استانی مانند خوزستان بحرانی است. برای کشت تابستانه در این استان باید برنامه‌ریزی دقیق و کاهش محصولات پرآب‌طلب مانند برنج در دستورکار قرار گیرد. باتوجه‌به شرایط آبی موجود، کشت پاییزه در این استان آغاز شده و امیدواریم با مدیریت صحیح، بتوانیم از منابع آبی بهینه استفاده کنیم. او افزود: برای کشت تابستانه باید برنامه‌ریزی دقیق‌تری انجام شود و محصولات پرآب‌طلب مانند برنج کاهش یابد. در شرایط خشکسالی و کمبود منابع آبی، کشت محصولاتی مانند برنج که نیاز آبی بالایی دارند، باید محدود شود. وزارت جهادکشاورزی باید الگوی کشت متناسب با شرایط آبی را تعریف کند و کشاورزان را به‌سمت کشت محصولات کم‌آب‌بر هدایت کند.»

بیشتر بخوانید:بحران آب چالش لایحه هفتم؛ انتقاد از کاستی‌های برنامه توسعه آب کشور و بحران‌های آبی

بزرگ‌زاده با اشاره به اولویت‌دهی به تأمین آب باغات، گفت: «از بین رفتن باغات آسیب بلندمدت به کشاورزان وارد می‌کند. بنابراین، تأمین آب باغات نسبت به محصولات زراعی در اولویت قرار دارد. در سال‌های خشک، باید به‌طور ویژه به حفظ باغات توجه شود.

مدیریت مصرف، تنها راه عبور

سخنگوی صنعت آب کشور بر لزوم تغییر رویکرد در مصرف منابع آبی تأکید کرد و گفت: وقوع یک سال ترسالی نرمال در میان سال‌های خشکسالی متوالی می‌تواند به ذخیره‌سازی آب در مخازن سطحی و زیرزمینی کمک کند، اما این موضوع به‌تنهایی کافی نیست و ما به یک مدیریت مصرف هوشمندانه نیاز داریم.

او همچنین با اشاره به محدودیت استفاده از آب‌های زیرزمینی در بسیاری از مناطق کشور توضیح داد: برداشت بی‌رویه از چاه‌ها، علاوه‌بر شور شدن و آلودگی آب، باعث تهدید پایداری سفره‌های زیرزمینی می‌شود. هرگونه افزایش برداشت از این منابع نیازمند بررسی‌های دقیق کارشناسی است. تنها راه عبور از بحران، کاهش مصرف آب است. مصرف‌کنندگان شهری، بخش کشاورزی و صنایع باید الگوی مصرف خود را تغییر دهند. در بخش کشاورزی، اجرای الگوی کشت متناسب با شرایط خشکسالی و کاهش سطح زیر کشت محصولات پرآب‌بر، ضروری است.

بزرگ‌زاده همچنین نسبت به راهکار‌های سطحی و نادرست هشدار داد و گفت: «حفر چاه‌های جدید یا افزایش برداشت از منابع زیرزمینی نه‌تنها مشکل کمبود آب را حل نمی‌کند، بلکه بحران را تشدید خواهد کرد. تنها راه‌حل، همکاری عمومی و پذیرش واقعیت کم‌آبی است. رسانه‌ها، اساتید دانشگاه، هنرمندان و دیگر گروه‌های اجتماعی در فرهنگسازی مصرف بهینه آب نقش مؤثر دارند. ما نیازمند یک مشارکت همه‌جانبه از سوی رسانه‌ها، روحانیون، ورزشکاران و شهروندان هستیم تا بتوانیم مصرف آب را مدیریت کنیم. امیدوارم با لطف الهی و همکاری عمومی، وضعیت منابع آبی در آینده بهبود یابد و اطلاعات به‌روز شده تا شب عید، تغییرات مثبتی را نشان دهد.»

بزرگ‌زاده در پایان از تلاش‌های همکاران صنعت آب قدردانی کرد و بر شفافیت در اطلاع‌رسانی به مردم تأکید کرد تا جامعه با آگاهی کامل نسبت به وضعیت بحرانی منابع آبی کشور، در مدیریت مصرف مشارکت کند.