حمله دیو بی آبی از ۴ جهت به ایران؛ فرونشست زمین در تهران به ۳۱ سانتیمتر رسید

اقتصاد۲۴- در روز‌های اخیر خبر بحرانی‌بودن وضعیت سد‌های کشور را بارهاوبار‌ها از مسئولین شنیدیم. چیزی که تصاویر منتشر شده نیز گویای آن است. این وضعیت علاوه بر تکرار چندباره آن نیازمند اتخاذ رویکرد و ارائه راهکار در مدیریت مصرف آب در شرایط بلادرنگ و عجله‌ای است. در سال آینده با بحران آب در اکثر نقاط کشور به‌ویژه در کلان‌شهر تهران مواجه هستیم و سخنگوی صنعت آب از مدیریت مصرف آب و احتمال قطعی‌های برنامه‌ریزی در تهران خبر داده است؛ اما در این میان مسئله‌ای که با بحران آب تشدید می‌شود، نرخ فرونشست زمین در پی استفاده بیش از حد از آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی است.

رئیس مرکز زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی در این باره می‌گوید: پدیده فرونشست زمین در ایران به طور مستقیم با افت سطح آب‌های زیرزمینی ارتباط دارد. به‌عبارت‌دیگر در جا‌هایی که سطح آب زیرزمینی به علت برداشته‌شدن آب بین دانه‌بندی‌های زیر سطحی خاک کمتر می‌شود، تراکم اتفاق افتاده که علامت پایین‌رفتن سطح زمین و فرونشست است. طبیعی است وقتی بحران و کمبود آب ولو در حد تأمین آب شرب را داشته باشیم که در محدوده‌های کلان‌شهری این آب قابل‌توجه است، برای تأمین این آب فشار بر آبخوان بیشتر خواهد شد.

علی بیت الهی اعلام می‌کند: در بازدید از سد کرج فقط ته‌مانده بستر دریاچه سد را مشاهده نموده که عمدتاً با گل‌ولای همراه است و باهدف آسیب ندیدن تجهیزات تصفیه پایین‌دستی از این آب نباید استفاده کرد تا حالت آشفتگی ایجاد نشود. در این میان برای سد‌های طالقان، لتیان و لار نیز شرایط مناسبی را توصیف نمی‌کند.

وی معتقد است: کمبود آب با کمبود گاز و برق قابل‌مقایسه نیست. چرا که آب الفبای زندگی است و تصور این‌که آب وجود نداشته باشد دهشتناک است. زمانی که شرایط فورس ماژور و بحرانی می‌شود، به هر نحوی آب باید تأمین شود.

بیشتر بخوانید:تهران در آستانه تنش آبی؛ زنگ خطر بحران آب با ناترازی منابع و مصارف به صدا درآمد

وی با اشاره به این‌که مسئولین اعلام کردند برای جبران کمبود آب چندین ده حلقه چاه در تهران حفر کنیم، تصریح می‌کند: طبیعی است چنین سازوکاری افت آب زیرزمینی را تشدید خواهد کرد و به طبع آن فرونشست زمین بیشتر خواهد شد. البته این برای آینده نیست و در هفته جاری سازمان نقشه‌برداری نقشه جدید فرونشست زمین تهران را تهیه کرده و نشان دادند به طور غیرمنتظره‌ای نرخ فرونشست در جنوب غرب تهران در منطقه ۱۸ از حدود ۲۱ سانتی‌متر که مقدار بیشینه آن است به ۳۱ سانتی‌متر افزایش‌یافته است.

بیت الهی ادامه می‌دهد: باتوجه‌به این که در زمستان به سر می‌بریم و هنوز وارد سال جدید نشدیم، این اثرات کم‌آبی برای حال حاضر رخ‌داده است. واضح است که با کاهش رواناب‌ها و جریان آب‌های سطحی و کم‌شدن آب سد‌ها تغذیه آبخوان کم، نفوذپذیری آب به زیرزمین نیز کم شده در نتیجه تغذیه سفره آب زیرزمینی کم می‌شود. از طرف دیگر ما باهدف تأمین اضطراری آب نیاز به برداشت بیشتر از همان سفره آبی داریم که در حال کاهش است. انتظار طبیعی، منطقی و کارشناسی این است که توسعه فرونشست هم در ابعاد پهنه‌های فرونشست و تشدید نرخ فرونشست را داشته باشیم.

وی با بیان این‌که در شرایط خاص اقدام خاص لازم است، پیشنهاد می‌دهد: سال ۱۴۰۴ را سال آب نام‌گذاری کنند. در واقع این نام به این دلیل است که سال توجه به آب، حل ناترازی‌های آب و سال صرفه‌جویی آب باشد. چرا که نه فقط تهران بلکه کل کشور آسیب می‌بیند. در اکثر کلان‌شهر‌ها از جمله اصفهان، مشهد، تبریز و شیراز شرایط به همین منوال است؛ بنابراین توجه به آب امری ضروری است.

بیت الهی به دو نکته قابل‌بحث در حوزه آب اشاره کرده و می‌گوید: نزولات جوی که منابع اصلی تغذیه آب هستند، دست ما نیست. به‌طوری که افزایش میزان بارندگی و نزولات جوی خارج از کنترل ماست و شرایط اقلیمی نشان می‌دهد وضعیت بهتر از این نخواهد شد. اما حوزه مصرف آب که در دست ماست، باید روی آن مانور دهیم. در سطح جهان و در کشور ما عمده مصرف آب‌های سطحی و زیرزمینی نزدیک به ۹۰ درصد در بخش کشاورزی، ۶ درصد در بخش شرب و ۴ درصد در بخش صنعت است. تمرکز اصلی باید روی راندمان مصرف آب در بخش کشاورزی باشد. طبق گفته مسئولین وزارت کشاورزی در دولت‌های مختلف نزدیک به ۳۰ درصد محصولات ما محصولات پرت هستند که برای اینها آب مصرف شده است. شیوه‌های آبیاری هدر ده آب و محصولات با مصرف بالای آب را در کشاورزی داریم. تجربیات موفقی که کشور‌های مختلف در کنترل فرونشست زمین داشتند، تغییر شیوه کشت‌وزرع است. در کشاورزی مدرن در یک هکتار زمین با مصرف یک‌دهم آب مورد نیاز شرایط عادی بین ۱۰ تا ۳۰ برابر افزایش راندمان داشتند.

بیشتر بخوانید:آیا آب در تهران جیره‌بندی می‌شود؟

بیت الهی معتقد است اگر برای کمبود اضطراری آب بخواهیم کاری انجام دهیم، حفر چاه‌های بیشتر آب، ضربه بیشتر به محیط‌زیست، توسعه پایدار و ایمنی ساختمان‌ها را در پی خواهد داشت. او پیشنهاد می‌کند به‌صورت نکشت و دوره یک یا دوساله به زمین استراحت دهند و چاه‌های آبیاری کشاورزی با تمهیداتی به آب شرب تبدیل شود و دولت خساراتی را در قبال آن دهد که جبران مافات شود.

رئیس مرکز زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی در بخش دیگری از گفت‌و‌گو به تمرکز بیش از حد جمعیت در یازده نقطه از کشور که جمعیتی بیش از یک میلیون نفر در هر کدام از این نقاط ساکن هستند، اشاره کرده و می‌گوید: حدود ۴۰ درصد از جمعیت کشور ما در همین ۱۱ نقطه کلان‌شهر‌ها و اطراف آنها است. این تمرکز جمعیتی نیاز آبی و غذایی فراوان را می‌طلبد. برنامه درازمدت برای توسعه پایدار کشور همگن‌سازی توزیع جمعیت در کشور با مشوق‌های شغلی است چرا که این تمرکز جمعیت به دلایل معیشتی و شغلی اتفاق افتاده است.

از نظر بیت الهی در سواحل مکران و چابهار اگر ظرفیت‌های شغلی و زیر ساخت‌های زندگی فراهم شود، نیازی به جابه‌جایی اجباری مردم نیست. خود مردم دنبال درآمد و شغل هستند و این موضوع توزیع جمعیت را همگن‌تر خواهد کرد. تمرکز بیش از حد ظرفیت‌های شغلی در اطراف چند کلان‌شهر موجب تمرکز بیش از حد جمعیت در این نقاط شده است و این تمرکز موجب فشار بر آبخوان‌ها و مصرف آب فراوان شده و جا‌هایی که تراکم جمعیت است، بیشترین پهنه‌های فرونشست وجود دارد.

به گفته بیت الهی از دهه هفتاد که روی موضوع فرونشست کار می‌کند، برنامه ملموس و قابل‌ملاحظه‌ای در زمینه فرونشست وجود نداشته است؛ بنابراین ابراز امیدواری می‌کند که در برنامه‌های سیاست کلان به این موضوع توجه جدی و عملیاتی شود تا اثرات آن را مشاهده کنیم.