ویرانی مقبره زنی که شیراز را از حمله مغول نجات داد

اقتصاد۲۴- «آبش‌خاتون» تنها زن حمکران فارس و آخرین فرمانروا از سلسله اتابکان است. زنی که دوره حکمرانی‌اش همزمان با حمله مغول بوده و آبش‌خاتون برای حفظ شیراز و فارس با پسر هلاکوخان ازدواج می‌کند تا فارس را از گزند مغول در امان نگاه دارد. حالا، اما مقبره آبش‌خاتون در گوشه‌ای از بافت تاریخی شیراز تخریب شده و مهجور رها شده است. 

 تعدادی از اهالی شیراز با ارسال تصاویری از مقبره آبش خاتون تنها زن حکمران فارس از وضعیت این بنای تاریخی که در فهرست آثار ملی کشور نیز به ثبت رسیده است، گلایه‌مند بودند. مقبره آبش خاتون، اما برای اهالی شیراز بسیار محترم است و از فلکه خاتون جایی که مقبره در آن مکان واقع شده، این منطقه را به‌عنوان محله خاتون می‌شناسند.

«سیامک بصیری» کارشناس فنی میراث‌فرهنگی در استان فارس است. او نیز معتقد است که آبش‌خاتون شخصیت ارزشمند تاریخی است که در حافظه جمعی مردم شیراز ماندگار شده است.

او در خصوص وضعیت مقبره آبش‌خاتون اینطور می‌گوید: مقبره آبش خاتون یکی از بنا‌های تاریخی ارزشمند است که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. با اینکه اوقاف نیز مالکیت این بنا را به‌عهده‌دارد، اما از آنجا که این بنا در فهرست آثار ملی کشور است به‌نوعی میراث‌فرهنگی نیز متولی این اثر تاریخی است با این حال سالهاست که این بنای تاریخی مهجور مانده و هیچ‌گونه اقدام مرمتی خاصی در جهت حفاظت و نگهداری از این اثر ارزشمند صورت نگرفته است.

یکی از اهالی شیراز با ارسال تصاویر و ویدیو، از مقبره زیبایی که در قرون گذشته فروریخته و تاکنون مرمت نشده، خبر می‌دهد. تصاویر نیز از وضعیت آشفته کاشی‌کاری‌های منحصر‌به‌فرد با آیات قرآنی حک شده خبر می‌دهد که در گوشه‌ای از حیاط تلنبار شده‌اند و هر روز درحال تخریب هستند.

شهروند شیرازی می‌گوید: هنوز کسی پیدا نشده که متولی بازسازی مقبره‌ی این شخصیت بزرگ فارس باشد درحالی ما شیرازی‌ها هنوز محله‌ای که مقبره در آن واقع شده را با نام فلکه و محله خاتون می‌شناسیم و برای ما این شخصیت بسیار با ارزش است.

بصیری نیز تخریب‌های عمده این بنا را مربوط به ۱۰۰ سال گذشته می‌داند و به آخرین زلزله‌های دوره قاجار. او نیز معتقد است: این بنا در اصل دارای گنبد بوده که دهه‌هاست که دیگر گنبدی روی مقبره نیست و از زمان آخرین زلزله که مربوط به سال ۱۲۳۹ بوده هیچ اقدام خاصی در جهت تثبیت وضع موجود انجام نشد. 

بیشتر بخوانید:ماجرای سرقت اشیای تاریخی از موزه آبادان چه بود؟+ سند

البته این کارشناس میراث‌فرهنگی به یک مرمت موضعی در ۱۰ سال گذشته زمانی که بخش‌هایی از دیوار مقبره فروریخته بود نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: میراث‌فرهنگی چند سال قبل برای جلوگیری از ریزش دیوار مقبره یک مرمت استحکام‌بخشی در بخش‌هایی از بنا انجام داد، اما کافی نبود و هم‌اکنون این بنا نیاز به مرمت‌های جدی‌تر دارد. 

او می‌گوید: تا جایی که اطلاع دارم یکی از مشاوران طرح مرمت، برای مرمت مقبره آبش‌خاتون یک طرح به میراث‌فرهنگی ارائه داد که پس از تصویب طرح مداخلات حرفه‌ای جهت حفاظت، مرمت و استحکام‌بخشی روی بنا انجام بگیرد. این طرح یکبار هم آماده شد، اما به دلیل نواقصی که داشت قرار شد دوباره بازخوانی و توسط مشاور ارائه شود. اما تاکنون اقدام عملیاتی در مقبره آبش خاتون که به‌صورت بسیار مهجوری در گوشه جنوب شرقی و بدنه خارجی بافت تاریخی شیراز و در میدان خاتون قرار گرفته است و اصلا شرایط مناسبی ندارد.

بصیری معتقد است: از زمان زلزله دوره قاجار در شیراز که گنبد تخریب شد، هیچ اقدامی برای بازسازی مقبره صورت نگرفته و مقبره به‌صورت چهاردیواری باقی مانده است. آجرکاری‌ها در حد مرمت‌های موضعی و تعمیرات استحفاظی صورت گرفته و آخرین اقدام عملی میراث‌فرهنگی مربوط به ۱۰ سال گذشته است. این بنا نیاز به باززنده‌سازی دارد و ضروری است متولیان میراث‌فرهنگی و اوقاف گامی در جهت حفظ مقبره این شخصیت ارزشمند بردارند. چراکه این اثر از معدود آثار دوره ایلخانی است که در شهر شیراز واقع شده و شخصیت آبش‌خاتون نیز جزو خاطرات جمعی مردم شیراز است که باید به‌درستی از آن نگهداری شود.

آرامگاه «آبش خاتون» تنها فرمانروای زن فارس در شیراز واقع شده است. این زن در سال هجری ۶۲۲ قمری فرمانروای فارس بوده و بر اساس مستندات موجود او در زمان حکمرانی خود فعالیت‌های زیادی برای پیشرفت شهر انجام داده است. ساختمان آرامگاه آبش خاتون در تاریخ ۱۵ دی‌ماه ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

به گفته کارشناسان، این بنا دوطبقه و از بیرون و داخل دارای کاشی کاری‌ها و معرق‌هایی مزین شده با آیات قرآنی بوده؛ آیاتی که با خط ثلث نوشته بودند.