چرا چهارشنبه سوری تغییر کرد؟

اقتصاد۲۴- چهارشنبه سوری هم قربانی می‌گیرد، هم خودش قربانی یک دوگانه شده است؛ دوگانه‌ی ایرانی اسلامی شکل و شمایل برگزاری یک جشن را تغییر داد، آتش و سوروسات به‌فراموشی رفت، و جایش را ترقه و بمب و نارنجک گرفت. برخی کارشناس‌ها معتقدند یکی از دلایل این تغییر اعمال محدودیت‌ها قبل و بعد از انقلاب سال ۵۷ است، قبل‌تر گروهی تلاش می‌کردند که زمینه‌های اسلامی بودن جامعه را نفی کنند و بعدتر گروهی دیگر در پاسخ به آنها زمینه‌های ایرانی بودن آئیین و مراسم‌ها را کمرنگ جلوه دادند، تلاشی که سرانجامِ آن چیزی نبود جز مرگ، آن‌هم با آمار‌های نگران کننده، مثلاً در حوادث چهارشنبه‌سوری چهار سال گذشته (۱۳۹۹ تا ۱۴۰۲) ۷۸ نفر در کشور جان خود را از دست دادند، همین امسال و تا لحظه تنظیم این گزارش مرگ ۶ نفر ثبت شده و مصدومان حوادث چهارشنبه‌سوری ۱۷ درصد افزایش داشته است.

سعید معدنی، جامعه‌شناس به دلایل تغییر شکل و شمایل برگزاری مراسم چهارشنبه‌سورری می‌پردازد، او با بیان این‌که تنها سه جشن نوروز، یلدا و چهارشنبه‌سوری از میان جشن‌های باستانی برای کشور باقی مانده معتقد است برخی سختگیری‌های دهه ۶۰ سبب شد مردم راه دیگری برای برگزاری چهارشنبه‌سوری پیدا کنند، روشی که از آن روز‌ها باقی مانده و تا همین امروز هم ادامه دارد.

متن کامل گفت‌و‌گو در ادامه امده است.

ایرانی‌ها مسلمان شدند، اما عرب نشدند

آقای دکتر چهارشنبه‌سوری جزو معدود جشن‌های باستانی هست که تا امروز برگزار می‌شود، این‌طور نیست؟

بله، چهارشنبه‌سوری در کنار یلدا و نوروز سه جشن باستانی هستند که همچنان برگزار می‌شوند، باید به خاطر داشته باشیم از زمانی‌که اعراب به ایران آمدند تلاش داشتند که ما را عرب کنند، اما در نهایت ما مسلمان شدیم ولی عرب نشدیم. درحالی‌که بسیاری از کشور‌های دیگر مثل مصر و مراکش که هیچ‌کدام عرب نبودند بعد‌ها عرب شدند.

برخورد‌های ایدئولوژیک دهه ۶۰ خیلی تلخ تمام شد

وقتی چهارشنبه‌سوری را از زبان بزرگتر‌ها می‌شنویم متوجه تغییرات آن می‌شویم، تغییراتی که مربوط به صد‌ها سال قبل نیست همین پدر مادر‌ها یا پدر و مادربزرگ‌ها به خاطر دارند، الان بیشتر ترقه و نارنجک است که به‌صدا درمی‌آید، اما قبل‌تر آتش روشن کردن و برگزاری مهمانی بود، درست است؟

بله، به اصطلاح در این‌جا یک انقطاع تاریخی وجود دارد، قبل از انقلاب برخی مذهبی‌ها مخالف چهارشنبه‌سوری بودند، گروهی که بعد از انقلاب به قدرت رسیدند و این جشن به‌طور کامل ممنوع شد؛ کسانی‌که می‌خواستند سنت‌ها را ادامه دهند اذیت می‌شدند، آن زمان می‌گفتند این جشن نوعی احیای آتش‌پرستی است، به‌همین خاطر در دهه ۶۰، کسانی که بساط آتش‌افروزی راه می‌انداختند با برخورد‌های شدیدی مواجه می‌شدند، بسیاری از مردم مجبور بودند این کار را مخفیانه انجام دهند، در نهایت برخورد‌های ایدئولوژیک دهه ۶۰ خیلی تلخ تمام شد و جوانان به شیوه‌های جدیدی برای جشن گرفتن روی آوردند.

بیشتر بخوانید:اینفوگرافی/ نکاتی برای پیش‌گیری از حوادث چهارشنبه سوری

شیوه جدیدی که با پرتاب ترقه و نارنجک دستی همراه است و البته تلفات جانی هم دارد، چرا برخی علی‌رغم اطلاع از عواقب این روش باز هم بر اجرای آن تاکید دارند؟

این به هیجانات نوجوانی و جوانی برمی‌گردد. جوانان فکر می‌کنند حوادث برای دیگران است نه برای آنها، به‌همین دلیل جشن‌هایی مانند چهارشنبه‌سوری گاهی قربانی هم می‌گیرد. در کنار این موضوع، بخش تجاری ماجرا هم وجود دارد. بسیاری از کسانی‌که مواد آتش‌زا تولید و توزیع می‌کنند از این طریق درآمد زیادی دارند، به‌همین دلیل این مسئله به راحتی کنترل نمی‌شود، زیرا انگیزه‌های اقتصادی زیادی پشت آن است.

می‌شود روش برگزاری چهارشنبه‌سوری را به خاستگاه اصلی آن برگرداند؟

اگر حکومت و جامعه همدل شوند، می‌توانند چهارشنبه‌سوری را به خاستگاه اصلی خود بازگردانند، اما متأسفانه اینطور نیست. اگر همدلی و همراهی وجود داشته باشد، شاید بشود سر و صدا‌های ترقه‌ها را کم کرد

ابزار این همدلی چیست؟

باید گفت که ما یک کشور ایرانی اسلامی هستیم. این ترکیب همیشه وجود داشته است. پهلوی در دوره خود تلاش می‌کرد ایرانیت و باستان‌گرایی را احیا کند ولی به مذهب به نوعی بی‌مهری نشان می‌داد، اصلاً یکی از دلایل انقلاب ۵۷ همین بی‌توجهی شاه به مذهب بود. اما بعد از انقلاب روند برعکس شد، با تقویت اسلامیت تقویت ایرانیت کمرنگ‌تر شد، این تغییرات باعث شد که جامعه واکنش نشان دهد، درحالی‌که باید هر دوی ایرانیت و اسلامیت مورد توجه قرار بگیرد.