تاریخ انتشار: ۱۱:۵۷ - ۲۰ مرداد ۱۳۹۸

«نوکیسه‌ها» از کجا آمدند؟

حسین سلاح‌ورزی *
سلاح ورزی
یکی از پیامدهای وابستگی تمام‌عیار اقتصاد ایران به درآمدهای حاصل از صادرات نفت این بوده و هست که نهاد دولت و سایر نهادهای قدرت را به‌عنوان مالکان درآمدهای نفت در سطحی بسیار بالا نسبت به نهاد خانواده و نهاد خصوصی قرار داده است.

دولت‌های ایران به نمایندگی از سایر نهادهای قدرت در همه ۵۰ سال اخیر درآمدی سرشار از محل فروش نفت را به خزانه خود ریخته‌اند و چگونگی هزینه‌کرد آن را نیز خود از طریق بودجه‌بندی سالانه و از مسیرهای دیگر خود تعیین می‌کنند. این منبع بزرگ درآمد ارزی یکی از سرشاخه‌های اصلی توزیع رانت در ایران شده است و از ۵۰ سال پیش تاکنون سرشت و سرنوشت کسب‌وکار ایرانیان را دستخوش تحولات دولت‌ساخته کرده است. بخش خصوصی ایران در همه سال‌هایی که پشت سر گذاشته‌ایم برای استفاده از ارز با هدف واردات کالا یا مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای به دولت چسبیده و در حقیقت یکی از محل‌های اصلی برای دریافت ارز همین بوده و هست. چسبندگی بخش خصوصی به دولت از همین‌جا بوده و هست که حالت نهادینه پیدا کرده و به همراه سایر عوامل که در ذیل توضیح می‌دهم این چسبندگی حفظ شده است.

قانون اساسی


قانون اساسی ایران در سال ۱۳۵۸ در شرایط کاملا انقلابی و ملتهب برخاسته از آرزوها و آمال انقلابیون از نحله‌های مختلف سیاسی و فکری تدوین شد. با وجود اینکه در مجلس خبرگان قانون اساسی شماری از عالمان دینی و روحانیون تراز نخست حضور جدی داشتند اما فضای انقلابی آن سال موجب شد قانون اساسی ایران نهاد دولت را دارای اختیارات گسترده و همچنین وظایف پرشمار کند. در قانون اساسی تصویب شده سال ۱۳۵۸ فعالیت‌های اصلی اقتصاد مثل بانک، بیمه، راه، جاده، بندرسازی، صنایع سنگین و صنایع مادر و پست و تلفن و تلگراف در اختیار دولت قرار گرفت و بخش خصوصی ذیل دولت قرار داده شد. به این ترتیب بود که سیاست‌های پولی و ارزی در غیاب بخش خصوصی و بورژوازی از میدان به در شده توسط دولتی‌های انقلابی تهیه و تصویب می‌شد. بخش خصوصی ایران برای دریافت اعتبارات ریالی که در واقع همان پول شهروندان بود باید از طرف دولت تایید می‌شدند. دولت در همه سال‌های قبل از تاسیس بانک‌ها و بیمه‌های خصوصی و قبل از فروش سهام شرکت‌های دولتی با فاصله بعید بالای سر بخش خصوصی بود و اقتصاد را با ده‌ها سازمان و شرکت و موسسه خود اداره می‌کرد. بخش خصوصی ایران برای فعالیت‌های خود راهی جز وابستگی به نهاد دولت پیدا نمی‌کرد و نمی‌کند. به این ترتیب بخش خصوصی ایران مطابق با قانون اساسی و قانون‌های تدوین شده عادی که از روح کلی قانون اساسی سرچشمه گرفته‌اند تابعی از خواسته‌های دولت بود و هست.

دور شدن از حالت جنینی


بخش خصوصی بازمانده از دوره رژیم پیشین در همه دهه ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۸ به دلایل گوناگون حالت ترس و جنینی را با هم تجربه می‌کرد. انقلابیون هر روز همه راه‌های رشد و توسعه نهاد خصوصی در اقتصاد را تنگ و تاریک کرده و شرایط بالندگی از این بخش گرفته شده بود. پس از پایان جنگ بود که دولت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به مرور بخشی از فشارها را از شانه بخش خصوصی برداشت و برخی قیدوبندهای بسته شده بر دست و پای بخش خصوصی باز شد و فعالان این بخش توانستند نفسی بکشند. به مرور اما با تاسیس نهاد‌های کارفرمایی متعدد از سوی افراد علاقه‌مند به فعالیت دسته جمعی و با هدف چانه‌زنی با نهاد دولت کار را پیش بردند. بخش خصوصی ایران در نیمه دوم دهه ۱۳۸۰ و در شرایط خاص توانست چند قانون مهم را به تصویب مجلس برساند و سهمی هر چند کوچک از قدرت را در اختیار گرفته و از همان قانون‌ها برای چانه‌زنی بیشتر استفاده کند.

پرچمداران تازه


هسته اصلی بخش خصوصی ایران که سال‌های فشار سخت در دهه ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۸ را تحمل کردند بیشتر از کسانی بودند که از شمول قانون توسعه و حفاظت صنایع و ملی شدن و مصادره شدن‌ها دور بمانند. این گروه در همه سال‌های پس از پایان جنگ تا امروز تلاش کرده‌اند ضمن خط‌کشی دقیق با نهاد دولت و کاستن از میزان وابستگی خود به دولت و موسسه‌ها و سازمان‌ها و بنگاه‌های دولتی، راه‌هایی برای حفظ اصالت خود جست‌وجو کنند. دقت در ماهیت این هسته مرکزی بخش خصوصی ایران که البته جانشینان آنها نیز همین خصلت را حفظ کرده‌اند نشان می‌دهد آنها واجد هوشمندی خاص بوده و نیک می‌دانند افتادن در دام رانت‌های دولتی، خطرهای غیرقابل پیش‌بینی برایشان دارد. اما در دهه ۱۳۹۰ و در ادامه خصومت آمریکا با ایران و شاید کمی جلوتر از آن و با سیطره اندیشه پشت پرده دولت‌های نهم و دهم راه برای رانت‌خواری گسترده‌تر شده است. واقعیت این است که فقداناحزاب سیاسی نیرومند و شناخته‌شده در ایران نیز مزید بر علت شده و تصمیم‌گیری‌های اقتصادی بسته بر تمایلات سیاسی مرداندولت راه را برای گروه تازه‌ای از افراد در بدنه بخش خصوصی هموار کرده است.

پرچمداران تازه‌ای اکنون در بخش خصوصی پدیدار شده‌اند که بخش اصلی سرمایه آنها نه از مسیر انباشت تاریخی سرمایه در دهه‌های گذشته بلکه از محل رانت‌های گسترده دولت در بخش ارزی و حتی ریالی و دادن مجوزهای طلایی واردات یا صادرات کالاهای خاص به دست آمده است. بخش خصوصی تازه‌وارد ایران عمدتا به سیاست‌ورزان حرفه‌ای که در بیرون و در درون دولت حاضر هستند چسبیده و از مسیر همین چسبندگی است که توانسته‌اند به سرمایه‌های هنگفت دست یابند. این گروه از سرمایه‌داران خصوصی که نام آنها را می‌توان «نوکیسه‌ها» نامید، از فضای تشدید تحریم‌ها استفاده کرده و با دسترسی به اطلاعات و با کمک سیاستمدارانی که شاید حتی نیت خیر داشته‌اند در بستر خصوصی‌سازی فعالیت‌های عجیبی را سامان داده‌اند.

دقت در ماهیت افرادی که این روزها تحت‌عنوان مفسدان اقتصادی در حال محاکمه هستند نشان می‌دهد که اکثریت قریب به اتفاق آنها را همین نوکیسه‌هایی که حالا پرچمدار بخش خصوصی شده‌اند تشکیل می‌دهد و ردپای هیچ کدام از بخش خصوصی اصیل در این محاکمه‌ها دیده نمی‌شود. نوکیسه‌هایی که نام خود را بخش خصوصی نامیده و می‌خواهند با ضرب و زور خود را سرمایه‌دار بنامند موجب شده است که مرزهای فعالیت‌های سالم و ناسالم مخدوش شود و فعالیت‌های بخش خصوصی اصیل نیز در چنین مسیر ناهمواری بیفتد. به نظر می‌رسد هسته مرکزی بخش خصوصی اصیل و ناب و قدرتمند ایرانی باید در سایه نهادهای مدنی تاسیس‌شده در این سال‌ها حتی بیشتر و سریع‌تر از دیگران نسبت به این خطر هشدار داده و اقدام به فعالیت‌های تمییزدهنده را در دستور کار قرار دهند.

*اقتصاددان

منبع: اقتصادنیوز
ارسال نظر
قوانین ارسال نظر
لطفا از نوشتن با حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید.
از ارسال دیدگاه های نا مرتبط با متن خبر، تکرار نظر دیگران، توهین به سایر کاربران و ارسال متن های طولانی خودداری نمایید.
لطفا نظرات بدون بی احترامی، افترا و توهین به مسئولان، اقلیت ها، قومیت ها و ... باشد و به طور کلی مغایرتی با اصول اخلاقی و قوانین کشور نداشته باشد.
در غیر این صورت، «اقتصاد24» مطلب مورد نظر را رد یا بنا به تشخیص خود با ممیزی منتشر خواهد کرد.

صفحه اول روزنامه‌های سیاسی امروز

پیش‌بینی هواشناسی تهران و ایران امروز + جدول

قیمت لیر ترکیه امروز در بازار + جزئیات

قیمت پسته، تخمه، آجیل و خشکبار + جدول

وضعیت هواشناسی امروز

قیمت دینار عراق امروز در بازار + جزئیات

قیمت تبلت اپل امروز + جدول

قیمت سکه و طلا امروز دوشنبه ۶ اسفند ۱۴۰۳ + جدول

قیمت دلار و یورو امروز دوشنبه ۶ اسفند ۱۴۰۳ + جدول

قیمت سکه و طلا امروز سه‌شنبه ۷ اسفند ۱۴۰۳ + جدول

تعطیلی گسترده مدارس و ادارات استان‌های کشور در روز سه‌شنبه ۷ اسفند

عکس/ روحانی افغان: افغان‌ها در ایران حق مالکیت دارند!

عکس/ شباهت شوکه کننده امین حیایی به مادرش

اینفوگرافی/ تنها ۴ عضو کمیسیون اقتصادی مجلس حامی استیضاح همتی

عکس/ استایل متفاوت مازیار لرستانی و خسرو شکیبایی ۳۳ سال پیش با اکسسوری و عینک لاکچری

عکس/ نقشه با جزییات ایران ۲۷۸ سال پیش در زمان سلسله افشاری

عکس/ لامبورگینی میورا ۵۳ سال پیش در خیابان فردوسی تهران

عکس/ استایل گنگ النازشاکردوست و لیلا اوتادی با دستمال سر و کلاه جنگی

عکس/ جولان خودرو‌های خارجی ۷۲ سال پیش در خیابان‌های تهران

عکس/ چشم انداز شگفت انگیز از مقبرۀ کوروش کبیر ۹۷ سال پیش

خواندنی‌ها
خودرو
فناوری
آخرین اخبار

لیست شعب کشیک مؤسسه اعتباری ملل در تهران – ۷ اسفند ۱۴۰۳

فیلم/ لاوروف به تهران رسید

بانک ملی ایران برنده جایزه مشتری مداری در جشنواره ملی معیار شد

چکاد؛ راهکار امن و نوین بانک ملی ایران برای صدور چک

عکس/ پلمپ ۱۵۰ بوتیک در تهران ۴۰ سال پیش توسط کمیته

استقبال پر شور بازدید کنندگان از غرفه شرکت نفت ایرانول در سومین نمایشگاه اختصاصی تجارت با اوراسیا/توسعه صادرات پایدار اولویت اساسی ایرانول

دستیابی به دانش طراحی و ساخت شیر‌های کنترلی پیشرفته با حمایت شرکت پتروشیمی اروند

عکس/ چهره خاص نیوشا ضیغمی قبل از عمل زیبایی

استقلال در به در سرمربی برای دربی

امضای تفاهم‌نامه اولین میزبانی مسابقات مقدماتی جام جهانی فوتبال خیابانی در کیش

خط و نشان پلیس برای چهارشنبه آخر سال

بیمه نوین حامی اصلی اولین مسابقه هوش مصنوعی دانشگاه تهران

آیا قیمت طلا اصلاح می‌شود؟

گزارش عملکرد چشمگیر بیمه نوین در دوره یک ماهه منتهی به پایان بهمن ماه

نماینده ولی فقیه در بنیاد شهید و امور ایثارگران: خدمت به جامعه ایثارگری باید همراه با اخلاص باشد

فیلم/ ناپدید شدن کوهنورد ۴۷ ساله در توچال

عوامل روشن نشدن موتور سیکلت و روش‌های تعمیر آن

عکس/ بازار آستارا در گیلان حدود ۵۴ سال پیش

گزارش بورس امروز سه شنبه ۷ اسفند ۱۴۰۳

عیدی بازنشستگان ۱۴۰۴ برابر با قیمت یک جفت کفش

تنها غایب قطعی پرسپولیس برای دربی ۱۰۵

عکس/ تغییر باورنکردنی چهره زیبا بروفه با استایل زمستانی

بیمه ابزار کلیدی در مدیریت ریسک مطلوب

صدور حکم نهایی ۴۴ متهم پرونده چای دبش

همسران دردسرساز علیه استقلال و پرسپولیس

فیلم/ حمله تند یک نماینده به جلیلی در صحن مجلس

اعلام شعار دربی ۱۰۵ از سوی سازمان لیگ

زمستان رویایی در آستارا

زیدآبادی: روسوفیل‌های وطنی احساس شرم نمی‌کنند؟

دستگیری عده‌ای در پی فراخوان تجمع ۲۵ بهمن برای رفع حصر

عکس/ نمایی خارق العاده از دروازه شمیران ۹۳ سال پیش در یک روز برفی

واعظی: در جهان امروز سیاست در خدمت اقتصاد است

تهران _ مسکو؛ بزنگاه دوباره برای وزن کشی روابط

خطر جدی فرونشست زمین در تهران

جاده چالوس تا اطلاع بعدی مسدود است

قیمت جدید آپارتمان در مناطق ۴ و ۵ تهران از تهرانپارس تا جنت آباد+ جدول

واکنش تند و صریح پزشکیان به استیضاح همتی

احتمال فروش دوباره دلار به هر ایرانی؛ هر شهروند ۲۱۰۰

پیش‌بینی هولناک از روند افزایش قیمت مسکن در سال ۱۴۰۴

عکس/ موتورسواری داریوش با دخترش ۳۳ سال پیش

مصرف ساعتی ۳.۵ میلیون مترمکعب گاز در تهران

جدیدترین قیمت خانه در شهریار اسفند ۱۴۰۳ + جدول

قیمت نفت بعد از تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران جهشی شد

پشت پرده پتروشیمی تبریز؛ زنگ خطر یا یک نوسان طبیعی؟

معرفی خودرو پژو ۵۰۸ L با جعبه دنده ۸ سرعته اتوماتیک AT + عکس

سایه سهمگین دلار و طلا بر سر مسکن

فیلم/ زن میانسال زورگیر خیابان پیروزی با بخشید

فیلم/ ریزش پل در کره جنوبی قربانی گرفت

عکس/ رستوران گردی شبنم قلی خانی با کت ساتن چندرنگ

١۵ مربی ایرانی استقلال در تاریخ دربی