گودرز دوم کیست؟/ پادشاه اشکانی در دوران پرتنش امپراتوری ایران و روم

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: گودرز دوم یکی از پادشاهان اشکانی بود که در قرن اول میلادی حکومت کرد. اطلاعات دقیقی درباره دوران سلطنت او در دسترس نیست، اما بر اساس منابع تاریخی، او در دوره‌ای پرتنش، هم در داخل ایران و هم در جنگ با امپراتوری روم، حکومت کرد.

زندگینامه گودرز دوم

گودرز دوم (اشک بیستم) بیستمین شاه ایران از سلسله اشکانی است. این شاه از خاندان اصلی اشکانی نبود، بلکه پسر گیو پادشاه گرگان بود که خویشاوند و وابسته به خاندان اشکانی می‌شد. دلاوری‌های این دو در شاهنامۀ فردوسی منعکس شده است. گودرز دوم پس از مرگ اردوان سوم که هجدهمین شاه اشکانی بود با وردان پسر او برای رسیدن به شاهی به مبارزه پرداخت. در سال ۴۰ میلادی، اردوان دوم درگذشت و قلمرو خود را به پسرش وردان یکم سپرد. گودرز دوم پس از چیره شدن و دستگیر کردن وردان بر تخت شاهی نشست. 

برخی تاریخ نویسان بر این باورند که گودرز پس از پیروزی با وردان از در آشتی در آمد و برخی دیگر معتقدند که او را کشت. گودرز در تاریخ اشکانیان به سخت‌گیری و خشونت معروف است. از این روی مجلس مهستان وی را شایستۀ شاهی ندانست و با فرستادن نمایندگانی به روم از رومیان خواستند که یکی از پسران (احتمالاً نوادگان) فرهاد چهارم به نام مهرداد را به ایران بفرستند تا زمام ادارۀ امور کشور را در دست گیرد. رومیان این درخواست را پذیرفتند ولی در نبردی که بین گودرز دوم و مهرداد درگرفت مهرداد شکست خورد و گودرز گوش‌های او را برید تا وی را به نقص عضو که موجب جرمان وی از پادشاهی می‌شد دچار کند. 

کتیبه گودرز دوم

پیکره گودرز پیکره تراشی است که گودرز یکی از شاهان اشکانی بر دامنه کوه بیستون از خود بر جای گذاشته است. در این اثر، پیکره گودرز به سیمای سواری زره پوش بر اسبی سواره شده و با نیزه بلند به سواری دیگر حمله کرده و او را از اسب واژگون کرده است. این نقش برجسته کنار نقش برجسته مهرداد دوم پادشاه دیگر اشکانی کنده شده است. یک کتیبه یونانی بالای این نقش برجسته این سوار زره پوش اشکانی را «گودرز پسر گیو» معرفی کرده است.

بیشتر بخوانید: مهرداد دوم اشکانی کیست و از یکی از بزرگترین شاهان اشکانی چه می‌دانیم؟

دیدگاه عمومی این است که گودرزی که اینجا معرفی شده همان گودرز دوم اشکانی است بر مهرداد یکی از رقیبانش و نیز بر کاسیوس سردار رومی پیروز شده بود. در بالای سر گودرز نقشی است که به عقیده یونانیان نیکه رب‌النوع پیروزی در فرهنگ یونان باستان است.

اما دیدگاهی دیگر این گودرز را همان گودرز یکم می‌داند که در اواخر پادشاهی مهرداد دوم در بابل به نام خود سکه زده و در نقش برجسته مهرداد دوم در بیستون «شهربان شهربانان» خوانده شده است.

این اثر باستانی به دلیل در دسترس بودن آسان و همچنین عوامل طبیعی، با گذشت زمان بسیار فرسوده شده است.

نبرد‌های داخلی گودرز دوم و نزاع بر سر تاج و تخت

•     گودرز دوم در ابتدا با وردان یکم، که یکی دیگر از مدعیان تاج و تخت اشکانی بود، درگیر شد.

•    درگیری میان این دو باعث شد که اشکانیان دچار جنگ داخلی شوند، که باعث ضعف آنها در برابر رومیان شد.

•    سرانجام، گودرز موفق شد وردان را شکست دهد و تاج و تخت را تصاحب کند.

زمینه‌های درگیری گودرز دوم با روم

•    اختلافات داخلی اشکانیان 

پس از مرگ اردوان سوم، بین اشکانیان اختلاف افتاد و دو مدعی تاج و تخت، وردان یکم و گودرز دوم، برای تصاحب قدرت با یکدیگر جنگیدند. این جنگ داخلی باعث ضعف اشکانیان شد و رومیان فرصت را برای مداخله مناسب دیدند.

•    نفوذ روم در ارمنستان 

روم و اشکانیان بر سر سلطه بر پادشاهی ارمنستان رقابت داشتند. این منطقه به‌عنوان یک منطقه حائل میان دو امپراتوری عمل می‌کرد و هر دو طرف تلاش می‌کردند که پادشاهی ارمنستان را تحت نفوذ خود درآورند.

•    دخالت امپراتور روم 

در دوران گودرز دوم، امپراتور روم کلودیوس (۴۱–۵۴ م) و سپس نرون (۵۴–۶۸ م) به دنبال کنترل بیشتر بر ارمنستان بودند.
درگیری با امپراتوری روم

•    گودرز دوم تلاش کرد تا ارمنستان را تحت کنترل اشکانیان نگه دارد و با رومیان درگیر شد.

•    در سال‌های پایانی حکومتش، جنگ‌های مرزی میان ایران و روم شدت گرفت.

•    نهایتاً، او نتوانست پیروزی قاطعی به دست آورد و درگیری‌های او با روم هم‌زمان با مشکلات داخلی‌اش ادامه داشت.

گودرز در افسانه‌ها

گودرز دوم در رمان کلودیوس خدا - اثر رابرت گریوز - به شکل نامطلوبی به تصویر کشیده شده است. گودرز به‌عنوان یک ظالم معرفی می‌شود. بزرگ‌ترین توهین‌های کلودیوس به گودرز این است که کالیگولا او را به صورت یک بت درآورده و او از مشاوران نزدیک امپراتور دیوانه روم بود.

سرنوشت گودرز دوم

درباره چگونگی مرگ گودرز دوم اطلاعات دقیقی در منابع تاریخی وجود ندارد، اما بر اساس شواهد، او احتمالاً در حدود سال ۵۱ میلادی به یکی از دو روش زیر از دنیا رفت:

۱. مرگ طبیعی یا بیماری: برخی منابع اشاره دارند که او به دلیل بیماری یا کهولت سن درگذشت.

۲. ترور یا شورش داخلی: با توجه به اینکه دوران حکومتش همراه با جنگ‌های داخلی و رقابت بر سر تاج و تخت بود، برخی احتمال می‌دهند که او توسط مخالفانش ترور شده باشد.

پس از مرگ او، بلاش یکم به تخت نشست و تلاش کرد اوضاع نابسامان اشکانیان را سامان دهد.

•     گودرز دوم در دورانی حکومت کرد که اشکانیان از چندین جهت تحت فشار بودند.

•     درگیری‌های داخلی و جنگ با روم باعث شد که دوران او پر از تنش باشد.

•     او نتوانست ثبات قابل توجهی در امپراتوری ایجاد کند و پس از او، اشکانیان وارد مرحله جدیدی از چالش‌ها شدند.