میراث‌فرهنگی بر مدار بی‌برنامگی

اقتصاد۲۴- «سیدرضا صالحی امیری» جمعه‌شب گذشته مقابل دوربین‌های تلویزیون نشست تا از برنامه وزارتخانه متبوعش در سال جدید بگوید و مروری بر عملکرد چندماهه این حوزه داشته باشد. چکیده سخنان او در این گفت‌و‌گو در جمله‌ای بود که در پاسخ به مجری برنامه درباره ارزیابی عملکردش در وزارت میراث‌فرهنگی بیان کرد: «بین وضع موجود و وضع مطلوب فاصله زیادی داریم». او، اما درباره اینکه برای کمتر شدن این فاصله در سال پیش رو چه برنامه دقیق و مدونی دارد، چیزی نگفت. صالحی امیری در پاسخ به سؤال مجری درباره تاراج خاک سواحل جزیره هرمز و آسیب رساندن مسافران به آثار تاریخی، گفت: «ما تنها مسئول حفاظت از آثار ثبتی هستیم» و بر اهمیت فرهنگسازی اشاره کرد. درحالی‌که بخش عمده‌ای از وظیفه فرهنگسازی به‌ویژه در حوزه مواجهه مردم با آثار تاریخی و رفتار صحیح در مقاصد گردشگری به‌طور مستقیم به وزارتخانه متبوع او مربوط است. در مجموع این گفت‌و‌گو هم بر سیاق قبل، کلی‌گویی‌هایی بود از روز‌های نیامده و همچنان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ایران بر همان مدار بی‌برنامگی می‌چرخد و پیش می‌رود.

در تعطیلات نوروزی علاوه‌بر تصاویری که از حضور گسترده مردم در اماکن تاریخی و باستانی منتشر شد، آمار‌های رسمی نیز نشان داد استقبال از گردشگری فرهنگی در سال‌های اخیر روندی رو به رشد داشته است. تصاویری از رفتار‌های ناهنجار برخی گردشگران هم در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد که ضرورت آگاهی بخشی را یادآور می‌شد. موضوعی که در گفت‌وگوی اخیر وزیر میراث‌فرهنگی در تلویزیون هم مطرح شد و وزیر تنها به کلیت مذاکراتی با وزارت آموزش‌وپرورش و صداوسیما اشاره کرد. موضوعی که این شائبه را ایجاد می‌کند که همچنان این حوزه از نبود برنامه‌ای دقیق و مدون رنج می‌برد و تبعات این بی‌تفاوتی و بی‌برنامگی تنها متوجه آثار و بنا‌های تاریخی کشور است. 

هرچند آقای وزیر از مسئولیت اتفاقی که در نوروز گذشته در سواحل هرمز افتاد، شانه خالی کرد، اما متولی اصلی ترویج رفتار صحیح بین گردشگران، وزارتخانه متبوع اوست. نهادی که باید در تعامل با نهاد‌های دیگر اقداماتی اصولی و مستمر و بلندمدت برای اصلاح این رفتار‌های ناهنجار داشته باشند و پا را از حریم سخن و وعده و کلی‌گویی فراتر بگذارند. هرچند او راهکار را هم می‌داند و درباره رفتار‌های ناهنجار مسافران در مقاصد گردشگری تأکید می‌کند که: «این مسئله ریشه فرهنگی دارد و با دستورالعمل و بخشنامه و برخورد مسئله حل نمی‌شود. شاید تأثیر مقطعی داشته باشد، اما در بلندمدت حل نخواهد شد.»، اما باز هم به‌عنوان بخشی از بدنه اجرایی کشور و متولی اصلی گردشگری چیزی درباره چگونگی این فرهنگسازی نمی‌گوید.

صالحی امیری نقش رسانه ملی و شبکه‌های اجتماعی را در این زمینه پررنگ دانست و گفت: «رسانه ملی به‌عنوان یک رسالت ملی در ارتقای فرهنگ عمومی برای صیانت از میراث‌فرهنگی باید برنامه داشته باشد» و اشاره به مذاکراتش با رئیس صداوسیما و وزارت آموزش‌وپرورش کرد، همان نکاتی که سال‌هاست تنها به‌صورت شفاهی بیان می‌شود و هنوز وارد فاز اجرایی نشده و گردشگری در صداوسیما تنها به معرفی جاذبه‌های گردشگری استان‌ها محدود شده است و هنوز ایده و برنامه‌ای اثرگذار در حوزه ترویج فرهنگ سفر و رفتار صحیح در اماکن تاریخی و فرهنگی و طبیعی وجود ندارد.

بیشتر بخوانید:هجوم گنج‌یاب‌ها به یک امامزاده در تعطیلات نوروز

در بخش دیگر گفت‌و‌گو وزیر گردشگری با بیان اینکه وزارت میراث‌فرهنگی تنها مسئول حفاظت از آثار ثبتی است، گفت: «برای آثاری که ثبت نشده مسئولیت با دولت و مجموعه نهاد‌های ذی‌ربط است. مناطقی مثل قشم و کیش که تحت‌نظر منطقه آزاد هستند، ما هم مسئولیت داریم تنها در مورد آثار ثبتی، در آثار ثبت‌نشده رسالتش با متولیان منطقه‌ای و محلی است از بخشدار و دهیار و فرماندار و استاندار باید بپذیریم که قبل از اینکه به فکر برخورد قهری باشیم، به فکر فرهنگسازی باشیم. تخریب میراث به‌دلیل نبود فرهنگ است. روزانه ده‌ها هزار نفر از نیرو‌های ما در سراسر کشور با پدیده تخریب آثار تاریخی مواجه هستند و برخورد‌های حقوقی انجام می‌دهیم، اما اینها چاره‌ساز اصلی مشکل نیست و باید فرهنگسازی کرد.» فارغ از اینکه آثار ثبتی هم در سراسر کشور وضعیت مطلوبی ندارند و حفاظت درستی از آنها صورت نمی‌گیرد، به گواه مسئولان و مدیران میانی این وزارتخانه اولویت‌ها همواره به‌سمت تخصیص بودجه برای توسعه زیرساخت‌های گردشگری است و جایی برای برنامه‌های فرهنگی و ترویجی باقی نمی‌ماند.

آمار‌های «نادقیق»

ارائه آمار از سفر‌های نوروزی هم یکی دیگر از بخش‌های این گفت‌و‌گو بود؛ وزیر گردشگری درباره دقت آمار‌های ارائه‌شده از سوی دستگاه‌های مختلف با اشاره به اینکه حدود هشت دستگاه مختلف آمار‌های مربوط به این حوزه را تهیه می‌کنند، گفت: «قطعاً هیچ‌یک دقیق نیست. ستاد مرکزی هماهنگی سفر از سامانه‌ای به‌نام مسافریار، آمار تولید می‌کند. اقامت‌ها از مراکز رسمی که مجوز دارند، مثل هتل‌ها و بومگردی‌ها و مراکز اقامتی نیمه‌رسمی مثل مدارس، مهمانسرا‌های دولتی، مساجد و سالن‌های ورزشی و بقاع متبرکه، آمار شمارش می‌شود.

آمار‌هایی که تاکنون داده شده و می‌شود، از نظر ما به‌عنوان وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، «نادقیق» است؛ چون هرکدام نواقصی دارد. امسال تمرکزی را ایجاد کردیم و تصمیم داریم اداره‌ای را برای پایش و تحلیل آمار‌های دقیق‌تر سفر در ایران ایجاد کنی

از طرفی، پلیس‌راه از میزان تردد آمار می‌دهد و وزارت راه از دوربین‌های جاده‌ای تردد‌ها را شمارش می‌کند. همچنین، میزان مصرف سوخت از معیار‌های آمارگیری مسافران است. از سوی دیگر، وزارت ارتباطات از طریق تلفن‌های همراه، سفر‌ها را رصد می‌کند. به‌هرحال، آمار‌هایی که تاکنون داده شده و می‌شود از نظر ما به‌عنوان وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، «نادقیق» است؛ چون هرکدام نواقصی دارد.

امسال تمرکزی را ایجاد کردیم و تصمیم داریم اداره‌ای را برای پایش و تحلیل آمار‌های دقیق‌تر سفر در ایران ایجاد کنیم.» البته او در ادامه تأکید کرد: «آماری که ما از سفر‌ها در سراسر کشور اعلام کردیم، با درنظر گرفتن شاخص‌های آماری بود که از هشت دستگاه گرفته شده است و با ضریب دقت تا ۹۰ درصد اعلام شد» در صنعت گردشگری دنیا، اما بیش از سه‌دهه است که حساب‌های اقماری به کمک سیاستگذاران آمده تا مسئولان این بخش هم اطلاعات دقیقی از وضعیت گردشگری در محدوده مدیریتی خود داشته باشند و هم با تکیه بر اطلاعاتی دقیق بتوانند برنامه‌ریزی اصولی و درستی برای آینده گردشگری داشته باشند. گردشگری ایران سال‌هاست که بر مبنای همین آمار‌های «نادقیق» مدیریت می‌شود.