نوزده استان ایران درگیر تنش آبی؛ ورشکستگی آبی و نبرد داخلی بر سر آخرین قطره‌های حیات + فیلم

اقتصاد۲۴- در قلب خشکیده فلات مرکزی ایران، جایی که هر قطره آب به نمادی از حیات و مرگ بدل شده، تنش تاریخی میان اصفهان و یزد بار دیگر شعله‌ور شد. بحرانی که ریشه در مدیریت پراکنده، نادیده‌انگاری زیست‌بوم‌ها، و رقابت بر سر سهمی ناچیز از آبِ رو به زوال دارد، اکنون به مرزِ تنش امنیتی رسیده است. در نوروز جاری، تخریب خطوط انتقال آب به یزد توسط معترضان اصفهانی، نه تنها شهروندان یزد را با قطعی گسترده آب شرب مواجه کرد، بلکه اعتراضات کشاورزان شرق اصفهان به محرومیت از حقابه را نیز تشدید نمود. این رویداد، زنجیره‌ای از مداخلات دولتی را رقم زد؛ از ورود معاون سیاسی وزارت کشور تا بازگشایی سد زاینده‌رود توسط استاندار اصفهان و وعده استاندار یزد برای حفاظت از لوله‌های انتقال آب. با این حال، این اقدامات نتوانستند زخم عمیقِ ناشی از سال‌ها سوءمدیریت، خشکسالی‌های پیاپی، و پروژه‌های انتقال آبِ بی پشتوانه اکولوژیک را التیام بخشند.

طرح انتقال آب از زاینده‌رود به یزد، که در دهه ۶۰ کلید خورد و در ۱۳۷۸ به بهره‌برداری رسید، از ابتدا با اعتراضات کشاورزان اصفهانی همراه بود. کاهش بارش‌ها از اوایل دهه ۹۰ و افت سطح آب سد زاینده‌رود، این تنش‌ها را به نقطه جوش رساند. اعتراضات سال‌های ۱۳۹۶، ۱۳۹۹، و ۱۴۰۱ در ورزنه، که به تخریب خطوط انتقال آب انجامید، تنها نمادی از ناامیدی جامعه‌ای است که معیشتش را در خطر می‌بیند. از سوی دیگر، یزد با وابستگی ۵۰ درصدی به این خط انتقالی و عدم دسترسی به منابع جایگزین، در هر تعرضی به لوله‌ها، به مرز فروپاشی نزدیک می‌شود. نماینده مجلس یزد، خسارت ۱۸۰ میلیارد تومانیِ تنها یک تعرض را فریادی در فضای سکوت مسئولان می‌داند؛ سکوتی که اجازه داده تنش‌ها به جای حل، به شکافی عمیق‌تر از کویر تبدیل شود.

در پس این نزاع، سایه سنگین صنایع آب‌بَر، چون فولاد و کاشی، بحران را به معادله‌ای پیچیده بدل کرده است. اصفهانی‌ها انتقال آب به یزد را پوششی برای توسعه صنایع این استان می‌دانند، حال آنکه یزدی‌ها، کشت محصولات پرمصرفی مانند برنج و هندوانه در اصفهان را عاملی برای تباهی منابع مشترک می‌شمرند. این اتهامات متقابل، تنها سطحی از بحران عمیقتر است: توسعهی ناهمگون صنعتی در استان‌های کویری، بدون توجه به ظرفیت‌های آبی، فلات مرکزی را به آزمایشگاهی برای سیاست‌های ناپایدار تبدیل کرده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که تمرکز صنایع در این مناطق، نه‌تنها سفره‌های زیرزمینی را تخلیه کرده، بلکه فرونشست زمین را به بحرانی غیرقابل بازگشت تبدیل کرده است. گویی آب، نه به عنوان حق زیست، بلکه به مثابه ابزاری برای رقابتِ صنعتی به حراج گذاشته شده است.

تنش اصفهان و یزد، تنها حلقه زنجیرِ بحران آبی ایران است که اکنون از سیستان و بلوچستان تا کهگیلویه را درنوردیده است. تخلیه روستا‌های مرزیِ سیستان و مهاجرت اجباری ساکنان کهگیلویه – استانی با بارش‌های نسبتاً مناسب – زنگ خطری است که حتی پایتخت را نیز تهدید می‌کند؛ جایی که طبق اعلام رئیس شورای شهر تهران، آب آن از دیگر استان‌ها تأمین می‌شود. فعالان محیط زیست، راه برون‌رفت را نه در انتقال‌های مقطعی، بلکه در بازنگری بنیادین الگوی توسعه می‌دانند: انتقال صنایع به مناطق جنوبی با دسترسی به آب‌های خلیج فارس، تغییر الگوی کشت، و جایگزینی معیشت‌های کم‌آب‌بَر. تا زمانی که حکمرانی آب در چارچوب منافع کوتاه‌مدت سیاسی و اقتصادی باقی بماند، صدای پای «تنوره خشکسالی» نه‌تنها در کویر، که در تمام ایران طنین‌انداز خواهد شد.

منبع: امتداد