از ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۵ تهران و واشنگتن در تقاطع دیپلماسی/ آیا ترامپ توافق بهتری از دوران اوباما با ایران می‌بندد؟

اقتصاد۲۴- پایگاه اینترنتی روزنامه واشنگتن پست در مقاله‌ای با عنوان «ترامپ قول یک توافق بهتر با ایران را داد. این توافق خیلی شبیه توافق اوباما است» نوشت:

دو ماه پیش، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده، ایران را به «بمباران بی‌سابقه» تهدید کرد. وزارت امور خارجه ایران در پاسخ تأکید کرد: «خشونت، خشونت می‌آورد.»

خوشبختانه، از آن زمان، تنش‌های لفظی کاهش یافته است. ایالات متحده و ایران تاکنون سه دور مذاکرات با هدف کنترل برنامه هسته‌ای ایران برگزار کرده‌اند. این گفت‌و‌گو‌ها در مراحل ابتدایی و عمدتاً غیرمستقیم بوده‌اند، با میانجی‌گری دولت عمان، اما هر دو طرف از روند مذاکرات ابراز رضایت کرده‌اند. حرکت از تهدید به گفت‌و‌گو نشانه‌ای امیدوارکننده از پیشرفت است.

تقریباً هفت سال از زمانی که ترامپ، در نخستین دوره ریاست‌جمهوری‌اش، به سرعت ایالات متحده را از توافق بین‌المللی برای محدودسازی فعالیت‌های هسته‌ای ایران خارج کرد، می‌گذرد. توافق موسوم به «برنامه جامع اقدام مشترک» در ژوئیه ۲۰۱۵ به عنوان یکی از مهم‌ترین دستاورد‌های سیاست خارجی دولت اوباما نهایی شده بود—عاملی که احتمالاً موجب شد ترامپ آن را لغو کند. او وعده ارائه توافقی بهتر را داد، اما تا پایان دوره ریاست‌جمهوری‌اش در سال ۲۰۲۱، هیچ مذاکره تازه‌ای انجام نشد.

بدون شک، توافق اولیه دارای کاستی‌هایی بود. برای نمونه، برخی بند‌ها پس از ۱۰ و ۱۵ سال منقضی می‌شدند، و منتقدان بر این باور بودند که این امر ممکن است به ایران فرصت دهد تا در آینده سلاح هسته‌ای تولید کند. افزون بر این، توافقنامه درباره حمایت ایران از گروه‌های نیابتی منطقه‌ای مانند حزب‌الله در جنوب لبنان، حوثی‌ها در یمن، شبه‌نظامیان شیعه در عراق و حماس در غزه سکوت کرده بود.

با این حال، توافق سال ۲۰۱۵ محدودیت‌های سختگیرانه‌ای بر برنامه هسته‌ای ایران اعمال کرد. ایران تنها مجاز بود اورانیوم را تا سقف ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی کند—میزانی کمتر از سطح ۲۰ درصدی مورد نیاز برای بیشتر اهداف صلح‌آمیز و به‌طور قابل توجهی کمتر از آستانه ۹۰ درصدی لازم برای تولید سلاح. همچنین، ایران ملزم شد تعداد سانتریفیوژ‌های خود را از ۱۹۰۰۰ به حدود ۶۰۰۰ کاهش دهد و نظارت‌های سرزده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را بپذیرد.

بیشتر بخوانید: ترامپ بودجه دو رسانه آمریکایی را قطع کرد

این محدودیت‌ها «زمان گریز هسته‌ای» ایران—مدت‌زمان لازم برای دستیابی به مواد شکافت‌پذیر کافی جهت تولید سلاح هسته‌ای—را از حدود دو ماه به بیش از یک سال افزایش داد؛ زمانی که برای آگاهی‌رسانی به جهان درباره هرگونه اقدام احتمالی ایران در جهت تولید سلاح هسته‌ای و واکنش مناسب به آن کافی تلقی می‌شد.

در مقابل، ایران توانست از برخی تحریم‌های ایالات متحده و جامعه بین‌المللی رهایی یابد و میلیارد‌ها دلار از دارایی‌های مسدودشده‌اش در بانک‌های خارجی را پس بگیرد. منتقدان توافق معتقد بودند که ایران خیلی زود از تخفیف تحریم‌ها و دسترسی به سرمایه‌های مسدودشده بهره‌مند شد، و این منابع مالی به تأمین بودجه عملیات گروه‌های شبه‌نظامی در سراسر خاورمیانه کمک کرد.

علاوه بر این، توافق هیچ اشاره‌ای به توسعه موشک‌های بالستیک ایران، که قابلیت حمل کلاهک‌های هسته‌ای را دارند، نکرد. اکنون، ایران یکی از بزرگ‌ترین زرادخانه‌های موشکی منطقه را در اختیار دارد. این کشور در ماه آوریل و مجدداً در اکتبر سال گذشته، با استفاده از حدود ۳۰۰ موشک، مجموعه‌ای بی‌سابقه از حملات مستقیم علیه اسرائیل را اجرا کرد، و گمان می‌رود که هزاران موشک دیگر نیز در اختیار داشته باشد.

اکنون مسئولیت بر دوش ترامپ و تیمش است تا اثبات کنند می‌توانند به توافقی بهتر دست یابند—توافقی که در نهایت، نسخه‌ای مشابه توافق پیشین نباشد.

طبق گفته مقامات ایرانی، تاکنون مذاکرات صرفاً بر برنامه هسته‌ای ایران متمرکز بوده و بحث درباره حمایت تهران از گروه‌های نیابتی منطقه‌ای و برنامه موشکی آن، ظاهراً ممنوع بوده است. به‌عبارت دیگر، این روند از همین حالا شباهت زیادی به توافقی دارد که ترامپ از آن خارج شد.

واشنگتن پست در ادامه با ادعای اینکه ایران در شرایط دشوارتری نسبت به سال ۲۰۱۵ قرار دارد نوشت: بااین‌حال، ایران در برخی زمینه‌ها موقعیت قوی‌تری یافته است. این کشور به‌عنوان یکی از تأمین‌کنندگان اصلی سلاح برای روسیه در جنگ اوکراین ظاهر شده و با ارسال پهپاد‌های تهاجمی و موشک‌های کوتاه‌برد، همکاری نظامی جدیدی را با مسکو آغاز کرده است.

در سال ۲۰۲۱، ایران همچنین یک همکاری استراتژیک ۲۵ ساله با چین امضا کرد، و پکن حجم فزاینده‌ای از نفت ایران را خریداری کرده و وعده سرمایه‌گذاری میلیاردی را داده است. رهبران دو کشور به‌طور مرتب دیدار می‌کنند. در ماه مارس، ایران، چین و روسیه یک رزمایش دریایی مشترک در خلیج عمان برگزار کردند.

توافق سال ۲۰۱۵، که باراک اوباما رئیس‌جمهور وقت آمریکا آن را به سرانجام رساند، به دلیل حضور پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل، به‌علاوه آلمان و اتحادیه اروپا، مؤثر واقع شد—کشور‌هایی که مسئول اجرا و نظارت بر توافق بودند. اما به نظر می‌رسد ترامپ قصد دارد در مسیر دستیابی به توافق جدید، به‌تنهایی اقدام کند. با توجه به اینکه ایران روابط خود را با روسیه، چین و کره شمالی تقویت می‌کند، ایالات متحده نیز برای اعمال تحریم‌ها به حمایت متحدانش نیاز خواهد داشت. همچنین، ایران احتمالاً بر دریافت تضمین‌هایی تأکید خواهد کرد تا توافق جدید به‌آسانی توافق قبلی لغو نشود.