احتمال بازرسی تاسیسات هسته‌ای ایران توسط بازرسان رباتیک/ تهران و واشنگتن از توافق احتمالی چه چیزی به دست خواهند آورد؟

اقتصاد ۲۴- "رابرت جی گلدستون" استاد علوم اخترفیزیک در دانشگاه پرینستون است و از سال ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۹ مدیر آزمایشگاه فیزیک پلاسمای پرینستون در وزارت انرژی ایالات متحده بوده، در مقاله‌ای تازه در سایت "بولتن دانشمندان اتمی" درباره آن چه برای بحث میان ایران و آمریکا در جریان مذاکرات وجود دارد به گمانه زنی فنی پرداخته است.

دو سناریوی افراطی و یک راه میانه

این محقق فعال در زمینه انرژی همجوشی و هم چنین در زمینه کنترل تسلیحات و عدم اشاعه تسلیحات کشتار جمعی با اشاره به سه خواسته احتمالی مطرح شده در جریان مذاکرات "عباس عراقچی" وزیر خارجه ایران و "استیو ویتکاف" فرستاده ویژه "دونالد ترامپ" رئیس جمهور آمریکا در جریان مذاکرات می‌نویسد: "در یک حالت افراطی، ممکن است توافقی برای برچیدن کل تاسیسات هسته‌ای ایران در ازای کاهش تحریم‌ها حاصل شود. با این وجود، تصور این که دولت ایران با این امر موافقت کند، دشوار است. در حالت افراطی دیگر، ایالات متحده و اسرائیل می‌توانند برای نابودی برنامه هسته‌ای ایران اقدام نظامی کنند. اثربخشی و پیامد‌های کامل این امر ناشناخته و شاید غیرقابل تصور باشد.

با این وجود، مطمئنا این اقدام ایران را ترغیب می‌کند تا از آن چه از تخصص هسته‌ای، اورانیوم غنی‌شده با غنای بالا و زیرساخت‌های هسته‌ای اش باقی مانده برای ساخت سلاح‌های هسته‌ای استفاده کند. بدون پیروزی نظامی بر ایران، جلوگیری از این امر بسیار دشوار خواهد بود. آیا راه میانه‌ای وجود دارد؟ ایران بار‌ها اعلام کرده که خواهان ظرفیت غنی سازی اورانیوم برای سوخت رسانی به نیروگاه‌های هسته‌ای غیرنظامی فعلی و آینده خود است. ایالات متحده به نوبه خود اعلام کرده که خط قرمزش این است که ایران هرگز بمب هسته‌ای نداشته باشد. "استیو ویتکاف" به موضوع راستی آزمایی اشاره کرده است و در واقع، به گشودگی به سوی یک مسیر میانه منوط به تأیید رئیس جمهور ترامپ اشاره داشته است".

از احتمال بازرسی رباتیک تاسیسات هسته‌ای ایران تا حذف بند غروب

این محقق که در زمینه کنترل تسلیحات و محافظت از نیروگاه‌های حاوی سانتریفیوژ کار می‌کند با اشاره به تحقیقی که در مورد امکان پذیر بودن دستیابی به چنین مسیر میانه‌ای همراه با همکارانش انجام داده می‌نویسد: "من نیز مانند دیگران نگران زمان پس از "غروب" یا بند‌های کلیدی توافق، از جمله محدودیت‌ها بر ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران و ظرفیت غنی‌سازی آن، و عدم اعمال آن بودم. من و همکارانم بر روی روش‌هایی برای تایید به موقع و سریع فعالیت‌های غیر قانونی حتی در یک تاسیسات غنی سازی در مقایس بزرگ تحقیقی انجام داده‌ایم.

یکی از عناصر کلیدی چنین فرآیند تاییدی توانایی دانستن فوری زمان ورود اورانیوم نیمه غنی‌شده به سانتریفیوژ‌ها برای غنی‌سازی بیش‌تر یا سریع‌ترین مسیر برای تولید مواد مورد نیاز به منظور ساخت تسلیحات هسته‌ای است. نتیجه بررسی ما نشان داد که یک آشکارساز نوترونی رباتیک می‌تواند دقیقا همین کار را انجام دهد. استفاده از چنین ربات‌هایی برای بازرسی از سالن‌های سانتریفیوژ، همراه با دوربین‌های امن، که در این مورد به دنبال محصول اورانیوم با غنای بالا و ابزار استخراج آن هستند، مکمل سیستم‌هایی خواهد بود که تحت توافق هسته‌ای اولیه با ایران تعبیه شده‌اند. تحت یک توافق هسته‌ای جدید با ایران، ابزار‌های راستی‌آزمایی قبلی باید مجددا راه‌اندازی شده و در تماس امن و بلادرنگ با یک آژانس بازرسی، احتمالا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین، قرار خواهند گرفت. در نتیجه، آژانس برای بازرسی به منابع کم تری نیاز خواهد داشت".

 

رابرت جی گلدستون  

بیشتر بخوانید: ۶ عاملی که دستیابی به توافق میان ایران و آمریکا را امکان‌پذیر می‌کند/ ترامپ به جنگ در خاورمیانه «نه» می‌گوید

اهمیت مفاد و بند‌های راستی آزمایی؛ لزوم حذف بند غروب 

او در ادامه می‌نویسد: " علاوه بر راستی‌آزمایی فعالیت در تاسیسات غنی‌سازی، بسیار مهم خواهد بود که سایر جنبه‌های توافق قبلی ایران، از جمله راستی‌آزمایی زنجیره‌های تامین اورانیوم و قطعات مورد استفاده برای ساخت سانتریفیوژ‌های جدید، مجددا برقرار شوند. مهم است که هیچ یک از این مفاد راستی‌آزمایی در توافق جدید با ایران از بین نرود. محدودیت‌های اصلی توافق هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۵ میلادی بر ظرفیت غنی‌سازی و ذخایر اورانیوم، پس از ۱۵ سال در سال ۲۰۳۰ میلادی لغو می‌شد. چنین غروبی دلیل اصلی خروج دولت اول ترامپ از برجام بود. در آغاز یک توافق جدید با ایران، بازنگری در زیرساخت‌های هسته‌ای ایران ضروری خواهد بود، زیرا اطلاعات مربوط به آن در دسترس نیست. علاوه بر این، اورانیوم غنی‌شده با غنای بالا موجود در ایران باید به غنای پایین تبدیل شود یا صادر شود".

ایران و آمریکا در توافق چه چیزی به دست خواهند آورد؟

این محقق هسته‌ای در ادامه با طرح این سوال که ایران و آمریکا از توافق هسته‌ای احتمالی جدید چه چیزی به دست خواهند آورد؟ می‌نویسد: "برخلاف توافق اولیه، به ایران اجازه داده می‌شود تا هر میزان اورانیوم غنی‌شده با غنای پایین و هر میزان ظرفیت غنی‌سازی که برای برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود نیاز دارد، در اختیار داشته باشد. این امر به همان هدفی که ایران علنا و بار‌ها اعلام کرده است، یعنی توانایی حفظ و گسترش یک برنامه انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز، کمک خواهد کرد. در مقابل، ایالات متحده ابزاری برای کسب اطمینان از این موضوع خواهد داشت که ایران هرگز بدون اطلاع فوری جامعه بین‌المللی، حتی شروع به تولید اورانیوم غنی‌شده با خلوص بالا که برای ساخت بمب اتمی مورد نیاز است، نخواهد کرد.

اقدامات راستی‌آزمایی گسترده‌تر که پیش‌تر شرح داده شدند مانعی برای دستیابی به مواد لازم برای ساخت بمب هسته‌ای ایجاد می‌کند و تلاش‌ها برای عبور از این مانع به سرعت شناسایی خواهد شد. در حوزه اختیارات قانونی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، آنچه مهم است تشخیص به موقع هرگونه سوءاستفاده از تأسیسات هسته‌ای است، بنابراین، این رویکرد می‌تواند و باید به سایر کشور‌های فاقد سلاح هسته‌ای که خواهان ظرفیت تولید سوخت برای راکتور‌های هسته‌ای هستند نیز تعمیم یابد. این هدف بزرگتر در واقع ممکن است ضروری باشد، اگر قرار باشد انرژی هسته‌ای بدون قرار دادن جهان در معرض خطر بیش‌تر استفاده از سلاح‌های هسته‌ای در جنگ گسترش یابد".

منبع: بولتن دانشمندان اتمی