شایعات روسی علیه هندوانه ایرانی؛ هندوانه‌های ایرانی حتی ۵۰ واحد کمتر از استاندارد روسیه نیترات دارند

اقتصاد۲۴- یک نماینده مجلس دوما در روسیه با انتشار یک ویدئو از مسکو، موضوع آلودگی محصولات کشاورزی ایران به نیترات را به دغدغه‌ای فراگیر میان کاربران شبکه‌های اجتماعی و حتی بیشتر از آن، تبدیل کرد. ویدئویی که مدعی آلودگی هندوانه‌های ایرانی به ماده خطرناک «نیترات» بود. سازمان استاندارد ملی ایران، اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه، اتحادیه ملی محصولات کشاورزی و بسیاری کارشناسان این ادعا را رد کردند و گویا نتایج مطالعات علمی نیز مؤید سلامت هندوانه‌های ایرانی است.

 براساس مطالعه مؤسسه «تحقیقات آب و خاک ایران»، محصولات جالیزی در ایران از جمله هندوانه حدود ۵۰ واحد کمتر از حد مجاز نیترات مورد تأیید هم در ایران و هم در روسیه دارند. با‌این‌حال، کارشناسانی هستند که هشدار می‌دهند جایگزین نشدن سموم و کود‌های نسل جدید و سازگار با محیط‌زیست همواره یکی از تهدیدات مواد غذایی و کشاورزی ایران هستند که می‌توانند منجر به آلودگی آنان شوند. مانند آنچه پیشتر برای محموله‌های سیب‌زمینی و فلفل‌دلمه‌ای کشور رخ داد؛ برگشت به‌دلیل مشکلات کیفی.

ماجرا از ویدئویی شروع شد که یکی از نمایندگان «دومای» روسیه را در حال اندازه‌گیری «نیترات» موجود در یک هندوانه، وسط میدان میوه و تره‌بار (احتمالاً مسکو)، با یک دستگاه پرتابل اندازه‌گیری نشان می‌داد. ویدئویی که نماینده روسی ادعا می‌کرد از ایران وارد شده است. بلافاصله این ویدئو در فضای مجازی دست‌به‌دست چرخید و به یکی از پربازدیدترین ویدئو‌های دو روز گذشته تبدیل شد. نیترات یکی از مواد مسموم‌کننده مواد غذایی است که مطالعات متعددی درباره رابطه وجود آن در غذا با ابتلا به برخی سرطان‌ها و مسمومیت‌های خونی انجام شده است. همین دلیل ترسناک، موجب شد سازمان ملی استاندارد ایران، در واکنش به این ویدئو که نگرانی‌های در داخل کشور هم ایجاد کرد، اطلاعیه صادر کند.

تستِ فاقد دقت

اطلاعیه سازمان ملی استاندارد ایران می‌گوید: «براساس قانون، وظیفه اصلی این سازمان، تدوین، تصویب و انتشار استاندارد‌های ملی است و از میان بیش از ۳۵ هزار استاندارد تدوین‌شده اجرای حدود یک‌هزار و ۲۰۰ مورد از آنها که مشمول مقررات اجباری هستند، برعهده سازمان استاندارد است. در حوزه کشاورزی نیز فقط شش محصول صادراتی شامل زیره، زعفران، پسته، کشمش، برگه زردآلو و خرما مشمول اجرای استاندارد اجباری هستند. در مورد ویدئوی منتشرشده درباره هندوانه، تست مورد استفاده از نوع Rapid Test است که فاقد دقت علمی و اعتبار قانونی است، مگر آنکه توسط آزمایشگاه‌های مرجع تأیید شده باشد. همچنین، تأکید می‌شود که روسیه خود دارای سیستم کنترل کیفی بسیار سختگیرانه است و هیچ محصولی بدون تأیید وارد بازار آن کشور نمی‌شود.»

بیشتر بخوانید:چگونه یک هندوانه خوش‌مزه انتخاب کنیم؟

پس از آن، اتحادیه ملی محصولات کشاورزی نیز به ادعای نماینده دومای روسیه درباره بالا بودن میزان نیترات موجود در هندوانه‌های ایرانی واکنش نشان داد و با انتشار اطلاعیه‌ای اعلام کرد: «انتشار این فیلم افکار عمومی را در مورد هندوانه ایرانی مشوش کرده، درحالی‌که با توجه به سیستم نظارتی روسیه این ادعا فاقد وجاهت است.»

«سید رضا نورانی»، رئیس این اتحادیه، نیز می‌گوید: «این مقام روسی که درباره سلامت هندوانه‌های ایرانی اظهارنظر کرده، در این موضوع صاحب تخصص نیست و درنتیجه من بر سلامت هندوانه‌های ایرانی تأکید دارم.»

«هادی تیزهوش تابان»، رئیس اتاق مشترک ایران و روسیه، نیز اعلام کرد: «هیچ ممنوعیتی برای واردات هندوانه از ایران به روسیه وضع نشده است و صادرات همچنان ادامه دارد. ادعای نماینده روسیه از سوی صادرکنندگان هندوانه ایران به روسیه نیز قابل‌پذیرش نیست.»

مگر قانون نیست؟

«مرتضی موسوی»، یکی از این صادرکنندگان هندوانه به روسیه در این زمینه به پیام‌ما می‌گوید: «اساساً ورود محصولات غذایی نه‌فقط به روسیه، بلکه به هر کشور دیگری، تابع قوانین کنترل کیفیت است. کشور روسیه یکی از بالاترین استاندارد‌های بهداشتی و نظارتی برای ورود محصولات غذایی را داراست. هیچ محصول غذایی بدون تأیید کیفیت، مطابق با استاندارد‌های کشور مقصد (و نه مبدأ) از گمرک ترخیص نمی‌شود. تأکید می‌کنم که قوانین کشور روسیه حتی از اتحادیه اروپا نیز سختگیرانه است.»

او ادامه می‌دهد: «برای کشور ما در مورد محصولاتی مانند فلفل‌دلمه‌ای و سیب‌زمینی، چند بار این مسئله پیش آمد که به‌دلیل نبود استاندارد‌های لازم از کشور مقصد، برگشت داده شدند. بنابراین، اگر هندوانه‌های صادراتی از ایران دارای مشکل بهداشتی، به‌ویژه نیترات بودند، بدون شک برگشت می‌خوردند.»

«یاسین مدنی» هندوانه‌کار است. او هندوانه‌هایش را به دلال‌ها می‌فروشد و بعد دلال‌ها بسته به شرایط این محصول را برای صادرات آماده یا روانه بازار داخلی می‌کنند. یاسین به پیام‌ما می‌گوید: «اساساً در قیمت بالای کود و سم و نهاده‌های کشاورزی دیگر امکان استفاده مقادیر بالا برای کشاورز وجود ندارد؛ زیرا به‌هیچ‌عنوان مقرون‌به‌صرفه نیست. ما ناگزیریم (همه کشاورزان در سراسر جهان) که از کود و سم استفاده کنیم؛ به‌ویژه در بحث کنترل آفات. در غیر این‌صورت ممکن است در هر فصل کشت تا نیمی از محصول را از دست بدهیم. اما دیگر هیچ کشاورزی در مورد استفاده از کود و سم زیاده‌روی نمی‌کند. نکته نخست اینکه برایش نمی‌صرفد. نکته دوم اینکه سازمان حفظ نباتات و بخش ترویج وزارت جهادکشاورزی بر این موضوع نظارت می‌کند. ما به محصولات خودمان دستگاه اندازه‌گیری وصل نمی‌کنیم، اما این ادعا بسیار عجیب و بعید به‌نظر می‌رسد.»

ما هم ضرر می‌کنیم

یاسین می‌گوید کشاورزی که محصولش در صادرات برگشت بخورد، خودش زیان می‌کند؛ چون در فصل بعد، برای فروش با مشکلات اساسی مواجه می‌شود: «به‌ویژه اینکه این مسئله حتی می‌تواند با شکایت قضائی خریدار روبه‌رو شود. این یک اتفاق ساده نیست، بلکه درواقع شما کسی را متضرر کرده‌اید و باید تاوانش را بدهید.» اعلام برائت از نیترات موجود نه‌فقط در هندوانه، بلکه در بسیاری از محصولات دیگر کشاورزی در ایران در مطالعات علمی نیز قابل‌پیگیری است. بمهن سال ۱۴۰۳، مجله مؤسسه «تحقیقات آب و خاک ایران» گزارشی با عنوان «بررسی وضعیت نیترات در محصولات کشاورزی ایران و نقدی بر مطالعات گزارش‌شده» منتشر کرد.

برای انجام این پژوهش ۱۱۰ مطالعه منتشرشده در زمینه پایش غلظت نیترات در محصولات کشاورزی تولیدشده در ایران که تا پایان سال ۱۴۰۲ منتشر شده بود، مطالعه شد. این مطالعات ابتدا از نظر متدولوژی و کنترل کیفیت و تضمین کیفیت نتایج ارزیابی و با شاخص‌های یک مطالعه استاندارد مقایسه شدند.

مطالعات چه می‌گویند؟

نتایج ارزیابی متدولوژی مطالعات نشان داد تنها در ۳.۲۷ درصد از مطالعات روش نمونه‌برداری، نگهداری و انتقال نمونه‌ها، در ۵.۱۵ درصد از مطالعات روش آماده‌سازی و عصاره‌گیری و در ۳۰ درصد از مطالعات روش اندازه‌گیری منطبق بر روش‌های استاندارد انجام شده است. ارزیابی کنترل کیفی مطالعات نشان داد تنها در ۹.۲۰ درصد از مطالعات برخی از شاخص‌های کنترل و تضمین کیفیت نتایج مورد ارزیابی قرار گرفته است. 

بیشتر بخوانید:فواید بی‌نظیر آب هندوانه برای سلامتی

ارزیابی غلظت نیترات در محصولات نیز نشان داد میانگین وزنی غلظت نیترات در سیب‌زمینی ۷.۹۸، خیار ۹.۱۲۰، گوجه‌فرنگی ۷.۴۰، پیاز ۶.۳۹، هندوانه ۹.۱۹، خربزه ۹.۶۲، هویج ۱.۱۵۱، بادمجان ۲.۲۳۵، انواع فلفل ۳۲۹، سایر سبزیجات غده‌ای و ریشه‌ای ۴.۵۴۲، کاهو ۷.۹۰۷، اسفناج ۴.۹۹۵، کرفس ۴.۱۰۹۳، حبوبات تازه خوری ۷.۳۷، جعفری ۵.۵۹۶، انواع کلم ۷.۴۱۴، سایر سبزیجات برگی ۶.۶۳۵، سیب درختی ۴.۳۲ و پرتقال ۲.۳۷ میلی‌گرم در کیلوگرم وزن تازه بود. 

درنهایت نتایج این تحقیق نشان داد میانگین غلظت نیترات در محصولات کشاورزی تولیدشده در ایران کمتر از حداکثر سطوح مجاز توصیه‌شده در استاندارد ملی ایران و سایر استاندارد‌های جهانی است. این مطالعه اعلام کرد: «می‌توان نتیجه گرفت به‌طور کلی نگرانی جدی از نظر وجود غلظت بیش‌از‌حد نیترات در محصولات کشاورزی تولیدشده در فضای باز کشور وجود ندارد.» هم‌زمان با وایرال شدن این گزارش مدیرکل دفتر سبزی‌ها و گیاهان جالیزی وزارت جهادکشاورزی نیز نتایج مطالعه دیگری را که از سوی مؤسسه آب و خاک ایران انجام شده است، اعلام کرد. به‌گفته «حسین اصغری»، حد مجاز نیترات هندوانه در ایران و روسیه «۶۰ میلی‌گرم در کیلوگرم» است و براساس ۴۴۳ نمونه هندوانه از استان‌های اصلی تولیدکننده این محصول در ایران، نیترات موجود در هندوانه‌های ایرانی کمتر از ۱۰ میلی‌گرم در کیلوگرم است.»‌

خطر، اما وجود دارد

اما همه آنچه گفته شد به این معنا نیست که استفاده از سموم و کود‌های شیمیایی در ایران استاندارد باشد. «مجتبی حسینی»، کارشناس کشاورزی، می‌گوید: «کشور ما سال‌هاست که درگیر تحریم است. متأسفانه تحریم موجب شده است ایران امکان خرید سموم و کود‌های نسل ۴ و ۵ را نداشته باشد و همچنان از سموم یا کود‌های دارای آلایندگی بالای محیط‌زیستی یا مخاطره‌آمیز برای سلامتی انسان و اکوسیستم‌های همجوار اراضی کشاورزی استفاده کند. بنابراین، نظارت بر میزان و نحوه استفاده این محصولات به‌هیچ‌عنوان از سوی وزارت جهادکشاورزی نباید با کاهلی و بی‌توجهی همراه باشد.»

 او به‌طور خاص در مورد پیامد‌های وجود نیترات در محصولات غذایی توضیح می‌دهد: «نیترات و نیتریت‌ها پس از خورده شدن در معده انسان تولید «نیتروز آمین» می‌کنند. این ماده در بدن انسان با تولد کودکانی با آسیب و نقص‌های مادرزادی و ژنتیکی، تولد نوزاد با وزن کم و ابتلا به تعدادی از بیماری‌های دیگر حتی انواعی از سرطان، مانند سرطان‌های دستگاه‌های گوارشی در ارتباط شناخته می‌شوند. نیترات موجود در سموم کلاسیک که بیشتر هم مورد استفاده کشاورزان ایرانی است، با آبیاری شسته و وارد خاک می‌شود، گیاه آن را جذب بافت نیترات را به نیتریت تبدیل می‌کند.»

استفاده از کود‌های طبیعی، حشره‌کش‌های ارگانیک و استفاده از روش‌های کنترل آفت‌ها به‌جای کنترل شیمیایی از روش‌های پیشنهادی حسینی برای کاهش ورود این آلاینده‌ها به آب و خاک و سپس به محصولات کشاورزی است.