وظایف وزارت اقتصاد چیست؟/ تفاوت آن با بانک مرکزی

اقتصاد۲۴- محمد آیتی: «وزارت امور اقتصادی و دارایی» و «بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» هر دو از نهاد‌های مهم اقتصادی کشور هستند، اما وظایف و نقش‌های آنها تفاوت‌های بنیادینی دارد. وزارت امور اقتصادی و دارایی وظایف گسترده‌ای در زمینه سیاست‌گذاری و تنظیم امور اقتصادی و مالی کشور دارد.

وزارت اقتصاد چیست؟

وزارت امور اقتصادی و دارایی، یکی از وزارتخانه‌های کلیدی دولت جمهوری اسلامی ایران است که وظیفه آن تنظیم و اجرای سیاست‌های مالی و اقتصادی کشور در زمینه‌هایی مانند مالیات، گمرک، سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، مدیریت دارایی‌های دولت، بدهی عمومی و نظارت بر بازار‌های مالی (مانند بورس و بیمه) است. این وزارتخانه نقش مهمی در تأمین منابع مالی دولت، بهبود فضای کسب‌وکار و ارتقای ثبات اقتصادی ایفا می‌کند و از نهاد‌هایی مانند سازمان امور مالیاتی، گمرک ایران، سازمان سرمایه‌گذاری و بیمه مرکزی پشتیبانی و هدایت می‌کند.

بانک مرکزی یا مادرخرج مملکت

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نهاد اصلی تنظیم‌کننده سیاست‌های پولی و ارزی کشور است که وظیفه حفظ ارزش پول ملی، کنترل تورم، تنظیم نقدینگی، نظارت بر نظام بانکی و مدیریت ذخایر ارزی را بر عهده دارد. این بانک با ابزار‌هایی مانند تعیین نرخ بهره، تعیین نرخ ارز، چاپ پول و نظارت بر بانک‌ها، تلاش می‌کند ثبات اقتصادی کشور را حفظ کرده و از بی‌ثباتی‌های مالی جلوگیری کند. بانک مرکزی در عین همکاری با دولت، نهادی مستقل به شمار می‌رود و نقش حیاتی در سلامت اقتصادی کشور ایفا می‌کند.

تفاوت وزارت اقتصاد و بانک مرکزی

وزارت امور اقتصادی و دارایی و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران هر دو از نهاد‌های اصلی اقتصادی کشور هستند، اما وظایف و کارکرد‌های آنها تفاوت‌های اساسی دارند. وزارت اقتصاد مسئول سیاست‌گذاری‌های مالی دولت است؛ یعنی بر حوزه‌هایی مانند مالیات، گمرک، سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، مدیریت دارایی‌ها و بدهی‌های عمومی و نظارت بر بازار‌های مالی (مانند بورس و بیمه) تمرکز دارد. این وزارتخانه به‌طور مستقیم زیر نظر دولت فعالیت می‌کند و تأمین منابع مالی برای اداره کشور از وظایف اصلی آن است. در مقابل، بانک مرکزی مسئول سیاست‌گذاری پولی کشور است و هدف اصلی آن حفظ ارزش پول ملی، کنترل تورم، تنظیم حجم نقدینگی و نظارت بر نظام بانکی است. این نهاد از طریق ابزار‌هایی مانند نرخ بهره، چاپ پول، کنترل بازار ارز و مقررات‌گذاری برای بانک‌ها، ثبات پولی و مالی کشور را تأمین می‌کند. به‌طور خلاصه، وزارت اقتصاد به درآمد‌ها و هزینه‌های دولت می‌پردازد، در حالی که بانک مرکزی بر جریان پول و ثبات اقتصادی تمرکز دارد. 

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره سازمان هدفمندسازی یارانه ها| وظایف، عملکرد و چالش‌ها

تفاوت اصلی بین این دو نهاد در نوع سیاستی است که دنبال می‌کنند. وزارت اقتصاد سیاست‌گذار مالی است و بر درآمدها، هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری دولت تمرکز دارد، در حالی که بانک مرکزی سیاست‌گذار پولی است و بر کنترل نقدینگی، نرخ بهره، تورم و ارزش پول نظارت می‌کند. اگر وزارت اقتصاد به دنبال تأمین مالی دولت و توسعه اقتصادی است، بانک مرکزی به دنبال ثبات پولی و حفظ قدرت خرید مردم است. این دو نهاد برای رسیدن به اهداف کلان اقتصادی کشور باید با هم هماهنگ عمل کنند، اما هر کدام مأموریت‌ها و اختیارات مشخص و جداگانه‌ای دارند.

وظایف وزارت اقتصاد چیست؟

وظایف وزارت امور اقتصادی و دارایی (وزارت اقتصاد) بسیار گسترده و چندبُعدی است و این وزارتخانه یکی از ارکان اصلی برنامه‌ریزی و اجرای سیاست‌های مالی و اقتصادی کشور به شمار می‌آید. در ادامه، وظایف وزارت اقتصاد را به‌صورت کامل و دسته‌بندی‌شده توضیح می‌دهیم:

۱. سیاست‌گذاری مالی و تنظیم منابع درآمدی دولت

•    طراحی، تدوین و اجرای سیاست‌های مالی در راستای اهداف اقتصادی دولت

•    مدیریت و نظارت بر نحوه تأمین درآمد‌های دولت از طریق مالیات، گمرک، فروش دارایی‌ها و اوراق بدهی

•    ارائه پیشنهادات برای بودجه‌ریزی کشور به دولت و مجلس، به‌ویژه در زمینه درآمد‌ها و هزینه‌های مالی

۲. اداره امور مالیاتی کشور

•    از طریق سازمان امور مالیاتی، مسئول طراحی و اجرای نظام مالیاتی عادلانه و کارآمد

•    دریافت مالیات‌های مستقیم (مانند مالیات بر درآمد) و غیرمستقیم (مانند مالیات بر ارزش افزوده)

•    مقابله با فرار مالیاتی و توسعه پایه‌های مالیاتی برای افزایش درآمد پایدار دولت

۳. مدیریت گمرک و تجارت خارجی

•    هدایت و نظارت بر گمرک جمهوری اسلامی ایران

•    تسهیل تجارت خارجی با اجرای سیاست‌های گمرکی مؤثر و شفاف

•    کنترل واردات و صادرات، مبارزه با قاچاق کالا و تعیین تعرفه‌های گمرکی

۴. مدیریت دارایی‌ها و بدهی‌های دولت

•    ثبت، نگهداری و بهره‌برداری از اموال منقول و غیرمنقول دولت

•    برنامه‌ریزی و انتشار اوراق بدهی دولتی برای تأمین مالی پروژه‌ها و کسری بودجه

•    مدیریت بدهی‌های داخلی و خارجی دولت با هدف پایداری مالی

۵. جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی

•    سیاست‌گذاری و حمایت از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در داخل کشور

•    فراهم کردن بستر‌های حقوقی و قانونی برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی

•    حمایت از پروژه‌های مشارکت عمومی-خصوصی (PPP)

•    هدایت سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران (OIETAI)

۶. نظارت بر بازار‌های مالی

•    هدایت و نظارت بر نهاد‌های مالی و بازار سرمایه (مانند بورس اوراق بهادار و فرابورس) از طریق سازمان بورس و اوراق بهادار

•    سیاست‌گذاری و نظارت بر صنعت بیمه از طریق بیمه مرکزی ایران

•    تقویت شفافیت، کارایی و رقابت در بازار‌های مالی کشور

۷. روابط مالی و اقتصادی بین‌المللی

•    تنظیم روابط اقتصادی با سازمان‌ها و نهاد‌های مالی بین‌المللی مانند بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول (IMF) و بانک توسعه اسلامی

•    مذاکره برای دریافت وام‌ها یا جذب سرمایه خارجی

•    مدیریت پروژه‌های کمک‌های خارجی و همکاری‌های اقتصادی دوجانبه یا چندجانبه

۸. ارائه گزارش‌های اقتصادی و تحلیل سیاست‌ها

•    تهیه گزارش‌های تحلیلی از وضعیت اقتصاد کلان، درآمدها، هزینه‌ها، بدهی‌ها و عملکرد نظام مالی

•    پیشنهاد اصلاحات اقتصادی به دولت بر پایه تحلیل داده‌ها و ارزیابی سیاست‌ها

۹. سیاست‌گذاری در زمینه خصوصی‌سازی

•    برنامه‌ریزی و نظارت بر واگذاری شرکت‌های دولتی به بخش خصوصی از طریق سازمان خصوصی‌سازی

•    اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی درباره کاهش تصدی‌گری دولت در اقتصاد

۱۰. هماهنگی با سایر نهاد‌های اقتصادی کشور

•    همکاری و هماهنگی با بانک مرکزی، سازمان برنامه و بودجه، وزارت صنعت و سایر نهاد‌ها برای اجرای سیاست‌های اقتصادی هم‌راستا

•    مشارکت در تدوین سیاست‌های کلان اقتصادی کشور در شورای هماهنگی اقتصادی دولت