ژئوپارک قشم ، مهجور در میان گردشگران/ نقش نخستین ژئوپارک خاورمیانه در توسعه پایدار منطقه

ژئو پارک جهانی قشم در استان هرمزگان به عنوان اولین و تنها ژئوپارک خاورمیانه محسوب می‌شود که در سال ۲۰۰۶ در یونسکو به ثبت رسید و عضو شبکه جهانی ژئو پارک‌ها شد؛ این پارک یکی از ارزشمندترین منابع گردشگری ایران محسوب می شود.

اقتصاد24 - کشور ایران از نظر جاذبه های طبیعی در جهان، در رتبه پنجم جهان قرار دارد و با دارا بودن تالاب هایی ارزشمند و بین المللی، جنگل های بی نظیر و تنوع زیستی بسیار گوناگون پتانسیل گردشگری بالایی دارد. همه این عوامل به علاوه تاریخ کهن، ظرفیت های ایران را برای ایجاد ژئوپارک بالا می برد. میراث به جای مانده از فعالیت های طبیعی و بشری در بخش هایی از کره زمین تحت عنوان ژئوپارک به ثبت می رسد که علاوه بر توسعه ژئوتوریسم، تلاش برای حفظ میراث زمین و محلی کردن اثرات توسعه اقتصاد پایدار محسوب می شود.

ژئوپارک ها منابع آموزشی غنی برای بشر

ژئوپارک ها در واقع مخفف پارک های زمین شناسی هستند و به سرزمین هایی اطلاق می شود که پدیده زمین شناسی بی همتا و تاریخچه تکامل زمین شناسی مشخصی دارند و از نظر علمی (طبیعی، باستان شناسی و فرهنگی) جایگاه ویژه ای دارند و از لحاظ آموزش تاریخ و منابع فرهنگی نیز حائز اهمیت هستند.

ژئوپارک بر اساس تعریف یونسکو منطقه‌ای است با وسعت کافی که مرزهای آن به وضوح مشخص شده و چندین پدیده بارز زمین شناسی در محدوده آن قرار گرفته است و این محدوده باید بتواند در توسعه اقتصادی جوامع پیرامونی خود نقش موثری ایفا کند. ژئوپارک ممکن است علاوه بر پدیده‌های زمین شناسی از آثار تاریخی، بوم شناسی، باستان شناسی و میراث فرهنگی و طبیعی دیگر نیز برخوردار باشد.

ژئوپارک ها در مسیر توسعه پایدار

یونسکو طرح ژئوپارک را در پاسخ به نیاز احساس شده به وجود برنامه‌ای بین‌المللی برای بازشناسی مکان‌های دارای جاذبه‌های زمین‌شناختی به راه انداخت. هدف برنامه «شبکه جهانی ژئوپارک‌ها» تاکید بر ارزش چنین مکان‌هایی و همزمان ایجاد اشتغال و تقویت توسعه اقتصاد منطقه‌ای است.

با تاسیس ژئوپارک سه هدف عمده در جهت حفاظت از میراث ژئولوژیکی تامین می شود. یکی از اهداف مهم تاسیس ژئوپارک ها، استفاده از آنها برای آموزش عموم مردم در زمینه علوم زمین شناختی و زیست محیطی است. یکی دیگر از اهداف مهم استفاده از آنها برای دستیابی به توسعه پایدار از بعد ژئوتوریسم است و در آخر می توان گفت ایده اصلی در مفهوم ژئوپارک بالا بردن آگاهی نسبت به میراث زمین است، به طریقی که منافع توسعه پایدار در بعد محلی گسترش یابد.

برای تبدیل یک محدوده به ژئوپارک فقط دارا بودن میراث زمین شناسی کافی نیست و نیاز است برنامه و راهبرد توسعه پایدار نیز موردنظر باشد.

کشور چین بیشترین ژئوپارک های جهان را داراست و ژئو پارک تینینگ در شمال غرب ایالت فوجیان یکی از مهمترین آنهاست. این ناحیه به گفته محققان یک تاریخ کاملا پیچیده زمین شناسی را پشت سر گذاشته است.

ژئوپارک های استروبلم فرانسه، ولکانیفل آلمان، نوردلیچر آلمان، پسیلوریتیس یونان، لسووس یونان و مدونیه ایتالیا از مهمترین ژئوپارک های جهانی هستند.

اما در ایران خودمان ژئوپارک قشم به عنوان اولین ژئوپارک خاورمیانه در سال 1385 به ثبت شبکه جهانی ژئوپارک ها رسید. نخستین عامل ثبت این پارک، وجود جنگل های حرا در 120 کیلومتری غرب این جزیره بود که با وسعتی معادل 200 کیلومتر مربع، بزرگترین جنگل دریایی جهان به حساب می آید. ژئوپارک ارس نیز به عنوان یکی از نمونه های بی نظیر از این پارک ها در منطقه آزاد ارس قرار دارد و دومین ژئوپارک خاورمیانه محسوب می شود. سازمان منطقه‌ آزاد ارس آذر ماه سال گذشته، پرونده‌ ژئوپارك ارس را به يونسكو فرستاد. اين ژئوپارك شامل پنج ژئوسايت كوه علي‌باشى، كوه كيامكى، كوه گئچى قالاسى، آبشار ماهاران و آبشار آسياب خرابه است كه هر كدام نمونه‌هاى زمين‌شناسى كم‌نظيرى دارند.

ژئوپارک قشم

ژئوپارک قشم منطقه‌ای است طولی که در شرق آن با روستای طبل و سلخ، در غرب با روستای گوری و کانی، در شمال با ساحل شمالی و از جنوب با ساحل جنوبی خلیج فارس همسایه است. این ژئوپارک به علت قرار گرفتن در منطقه استراتژیک خلیج فارس از اهمیت بالایی برخوردار است.

ژئو پارک جهانی قشم استان هرمزگان به عنوان اولین و تنها ژئو پارک خاورمیانه محسوب می شود که در سال ۲۰۰۶ در یونسکو به ثبت رسید و عضو شبکه جهانی ژئو پارک‌ها شد و ایران نیز به واسطه آن یکی از 6 کشور صاحب ژئوپارک در قاره آسیا بعد از چین، مالزی، کره، ژاپن و ویتنام شناخته شد و همچنین به عنوان یکی از ۱۹ کشور جهان بطور رسمی کاندیدای بهره مندی از این امتیاز شده است.

در جزیره قشم پدیده های زمین شناسی منحصر به فردی مانند گنبدهای نمکی، پادگانه های کواترنر، چشمه های گوگرد، دره های شگفت انگیز و 25 کیلومتر ساحل بکر و زیبا وجود دارد. همچنین مهمترین عوارض مورفولوژیکی قشم فلات بام قشم ( منطقه ای در غرب جزیره که در آن ساحل شمالی و جنوبی به خوبی قابل رویت است) ، غار نمکی به عنوان طولانی ترین غار نمکی جهان، دره تندیس ها، کلات کشتار و تنگه چاهکوه و دره ستارگان هستند.

وجود مجسمه‌هاى طبیعى و نقش برجسته‌هاى پراکنده، چین خوردگى‌ها و کوه‌هاى شگفت آور، سطوح تخت و صفه‌ها در ارتفاعات، ستون‌هاى حاصل از عوامل فرسایش، برجستگى‌ها و فرو رفتگى‌هاى به وجود آمده از هوا زدگى، مخروط افکنه‌ها و قطعه‌هاى فرو افتاده در پاى ارتفاعات، کوهسراها و هیکل‌هایی که دست هنرمند طبیعت به تازیانه باد و باران پدید آورده، تندیس‌هاى اعجاب آورى که در شکل‌هاى مختلف همچون لاک پشت، سگ، مارمولک، اسب آبى و یا حتى چهره‌ آدمى در حالت خشم و فریاد، پدیده‌هاى زمین شناسى نادر و چشمگیری هستند که هریک به تنهایى جذابیت، زیبایى و داستان‌های خاص خود را دارند.

همه این زیبایی ها دست به دست هم می دهند تا منطقه آزاد قشم را یکی از منحصر به فردترین جزایر ایران کند و گردشگران داخلی و خارجی فراوانی را به سوی خود جذب کند.

ژئوپارک ها موضوعات جدیدی در صنعت گردشگری محسوب می شوند و تجارب کشورهای پیشگام در زمینه گردشگری نشان می دهد که درآمدهای حاصل از جذب گردشگر توسط ژئوپارک خیلی بیشتر از سایر منابع جذب گردشگری است. همین موضوع اهمیت مطالعه و شناخت گردشگری این پارک ها را دو چندان می کند.

امروزه صنعت گردشگری به عنوان یکی از مهمترین بخش های اقتصادی در بسیاری از کشورها مطرح است و سهم بزرگی را در تولید ناخالص داخلی کشورها ایفا می کند.

صنعت گردشگری در کشور ما مغفول مانده و با وجود پتانسیل های فراوان در جای جای آن، هنوز به جایگاه واقعی خود نرسیده است.

مناطق آزاد ایران نیز هرچند در ذهن مخاطب آزاد بودن ورود و خروج کالا را متبادر می کند اما همه هشت منطقه، با دارا بودن پتانسیل های منحصر به خود، می توانند همزمان در زمینه های صنعتی، گردشگری، تجارت و... خوش بدرخشند.

تجربه نشان داده است بسیاری از افراد که قشم را برای سفر بر می گزینند از جاذبه های بی نظیر طبیعی آن نظیر ژئوپارک غافل اند و جنبه تجاری و خرید ارزان را ترجیح می دهند.

به گفته مدیر یکی از تورهای موفق گردشگری قشم، حتی برخی از تورها و رانندگان گردشگری قشم از آشنا کردن مسافران با این پدیده ها طفره می روند چرا که شاید هنوز برای خود قشم وندان جا نیفتاده که در چه زمین ارزشمندی زندگی می کنند و به بهانه دور بودن مسیر آن ها از معرفی پدیده های طبیعی خودداری می کنند.

به نظر می رسد آموزش مردم محلی در خصوص تاریخچه قشم و اهمیت گردشگری و زیست محیطی آن، می تواند اولین قدم برای توسعه پایدار این جزیره باشد. در قدم دوم آشنا کردن مردم کشور با آنها و برنامه ریزی درست برای تمام فصول سال به منظور حضور گردشگران، حتی در تابستان ها و وجود هوای گرم، می تواند به عنوان راهگشای ورود گردشگران خارجی و ارزآوری نیز باشد .

موهبت های زمین شناسی که می تواند اقتصاد قشم را شکوفا کند و آن را به پربازدیدترین منطقه آزاد کشور بدل کند نباید مغفول بماند.

منابع: مقاله ژئوپارک و ظرفیت های مرتبط با آن در ایران نوشته مهدی حسین زاده/ مقاله بررسی اثرات اکوتوریسم در منطقه ژئوپارک قشم نوشته حدیث شاه حسینی، دکتر سروش مدبری