سازمان امور اراضی کشور چیست؟/ متولی مدیریت و ساماندهی زمین‌ها

اقتصاد۲۴- محمد آیتی: سازمان امور اراضی کشور، یکی از سازمان‌های زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی است که وظیفه اصلی آن مدیریت، ساماندهی و نظارت بر اراضی کشاورزی است. این سازمان نقشی حیاتی در حفظ کاربری اراضی کشاورزی، جلوگیری از تغییر کاربری غیرمجاز و توسعه پایدار بخش کشاورزی ایفا می‌کند.

سازمان امور اراضی کشور چیست؟

سازمان امور اراضی کشور نهادی دولتی است که مسئول مدیریت، ساماندهی و حفاظت از اراضی ملی و کشاورزی در ایران است. این سازمان با هدف استفاده بهینه از زمین‌ها، جلوگیری از تصرفات غیرقانونی و حمایت از حقوق مالکیت افراد و دولت فعالیت می‌کند و وظایفی مانند تعیین کاربری زمین‌ها، ثبت و صدور اسناد مالکیت، اصلاح و تجمیع اراضی کشاورزی و حفظ محیط زیست را بر عهده دارد. ساختار سازمان شامل دفاتر مرکزی، ادارات استانی و بخش‌های تخصصی است که امکان مدیریت ملی و محلی اراضی، افزایش بهره‌وری کشاورزی و توسعه پایدار را فراهم می‌آورد و نقش مهمی در تقویت اقتصاد کشاورزی و برنامه‌ریزی شهری و روستایی ایفا می‌کند.

تاریخچه سازمان امور اراضی کشور

در دی‌ماه ۱۳۴۰ قانون اصلاحات ارضی در ایران تصویب شد و پس از رفراندوم ششم بهمن ۱۳۴۱ به مرحله اجرا درآمد. در همان سال، شورای عالی اصلاحات ارضی برای تعیین خط‌مشی واحد و نظارت بر اجرای قانون تشکیل شد. در آبان ۱۳۴۶ قانون تشکیل وزارت اصلاحات ارضی و تعاون روستایی تصویب و در آذر همان سال ابلاغ شد. سپس در اسفند ۱۳۴۹، قانون تشکیل وزارت تعاون و امور روستا‌ها جایگزین وزارت پیشین شد و سازمان اصلاحات ارضی به عنوان زیرمجموعه این وزارتخانه فعالیت خود را ادامه داد.

پس از انقلاب اسلامی، در فروردین ۱۳۵۹ قانون احیا و واگذاری زمین‌های کشاورزی تصویب شد و ستاد مرکزی هیات‌های هفت نفره برای واگذاری زمین‌های موات و منابع ملی به کشاورزان و روستاییان تشکیل شد. در خرداد ۱۳۷۰، مجمع تشخیص مصلحت نظام ادامه روند اصلاحات ارضی را قانونی اعلام کرد و تشکیلات اصلاحات ارضی در وزارت کشاورزی ساماندهی شد. نهایتاً در بهمن ۱۳۷۱، با ادغام سازمان اصلاحات ارضی و ستاد مرکزی هیات‌های هفت نفره، سازمان امور زمین‌های کشور تأسیس شد. از آن زمان، این سازمان به‌عنوان نهادی مستقل و وابسته به وزارت کشاورزی (و پس از آن وزارت جهاد کشاورزی) با مجموعه‌ای از وظایف حاکمیتی و مدیریتی بر اراضی کشور فعالیت می‌کند.

بیشتر بخوانید: از کوچ تا تولید؛ عملکرد سازمان امور عشایر در تأمین نیاز‌های عشایر

وظایف سازمان امور اراضی کشور

سازمان امور اراضی کشور به‌عنوان متولی اصلی مدیریت و ساماندهی زمین‌های ملی و کشاورزی، وظایف گسترده‌ای بر عهده دارد که در چهارچوب قوانین و مقررات ملی اجرا می‌شوند. مهم‌ترین این وظایف عبارت‌اند از:

۱. حفاظت و صیانت از اراضی ملی و دولتی و جلوگیری از تصرف یا تغییر کاربری غیرمجاز آنها.

۲. تشخیص، تعیین و تثبیت مالکیت دولت بر اراضی و تهیه بانک اطلاعات جامع اراضی کشور.

۳. اجرای طرح‌های احیا، اصلاح و یکپارچه‌سازی اراضی کشاورزی برای افزایش بهره‌وری.

۴. واگذاری اراضی ملی و موات به کشاورزان، روستاییان و سرمایه‌گذاران واجد شرایط در بخش کشاورزی.

۵. رسیدگی به پرونده‌های تغییر کاربری اراضی و صدور مجوز‌های لازم بر اساس قانون.

۶. تدوین سیاست‌ها و دستورالعمل‌های مرتبط با مدیریت اراضی و نظارت بر اجرای آنها در سطح ملی و استانی.

۷. همکاری با دستگاه‌های مرتبط برای توسعه پایدار روستایی و کشاورزی و جلوگیری از تخریب منابع طبیعی.

نقش سازمان امور اراضی کشور در اقتصاد و توسعه پایدار 

سازمان امور اراضی کشور با مدیریت بهینه، حفاظت و بهره‌برداری اصولی از منابع خاک و زمین، نقشی اساسی در تحقق توسعه پایدار و تقویت اقتصاد ملی ایفا می‌کند. این سازمان با جلوگیری از تخریب و تغییر کاربری غیرمجاز اراضی، حفظ اراضی کشاورزی و منابع طبیعی را تضمین کرده و زمینه تداوم تولیدات کشاورزی و امنیت غذایی را فراهم می‌آورد. همچنین از طریق یکپارچه‌سازی و احیای اراضی، بهره‌وری زمین و منابع آب را افزایش داده و فرصت‌های شغلی پایدار در بخش روستایی و کشاورزی ایجاد می‌کند. مدیریت علمی و سیاست‌گذاری دقیق این سازمان، علاوه بر حفظ سرمایه‌های طبیعی کشور، موجب جذب سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی و صنایع وابسته شده و به رونق اقتصادی، کاهش مهاجرت روستاییان به شهر‌ها و برقراری توازن اقتصادی و اجتماعی در کشور کمک می‌کند.

اصلاح و تجمیع اراضی کشاورزی توسط سازمان امور اراضی کشور

اصلاح و تجمیع اراضی کشاورزی به فرآیندی گفته می‌شود که طی آن قطعات کوچک، پراکنده و کم‌بازده زمین‌های کشاورزی، از طریق برنامه‌ریزی و اقدامات فنی، به قطعات بزرگ‌تر و منسجم تبدیل می‌شوند تا بهره‌وری و کارایی تولید افزایش یابد. این اقدام باعث می‌شود استفاده از ماشین‌آلات و فناوری‌های نوین کشاورزی تسهیل شده، هزینه‌های تولید کاهش یابد و مدیریت منابع آب و خاک به شکل بهینه انجام شود. تجمیع اراضی همچنین از هدررفت زمین‌های حاصلخیز جلوگیری کرده و امکان اجرای طرح‌های آبیاری نوین و الگو‌های کشت پایدار را فراهم می‌کند. در نهایت، این فرآیند علاوه بر افزایش سودآوری برای کشاورزان، به تقویت امنیت غذایی، توسعه روستایی و رشد اقتصاد بخش کشاورزی کمک شایانی می‌کند.

حفاظت از اراضی ملی و جلوگیری از تصرف غیرقانونی

حفاظت از اراضی ملی و جلوگیری از تصرف غیرقانونی به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که با هدف صیانت از منابع طبیعی، اراضی کشاورزی و زمین‌های دولتی در برابر سوءاستفاده، تغییر کاربری غیرمجاز و تصرفات غیرقانونی انجام می‌پذیرد. این فرآیند شامل شناسایی، ثبت و مستندسازی اراضی ملی، پایش مستمر با استفاده از ابزار‌های نوین مانند تصاویر ماهواره‌ای و سامانه‌های GIS و برخورد قانونی با متجاوزان طبق مقررات است. با اجرای این اقدامات، از نابودی منابع طبیعی و کاهش اراضی حاصلخیز جلوگیری شده و بستر لازم برای بهره‌برداری اصولی و پایدار از زمین‌ها فراهم می‌شود. این حفاظت نه‌تنها به حفظ سرمایه‌های ملی و نسل‌های آینده کمک می‌کند، بلکه نقش مهمی در تامین امنیت غذایی، توسعه پایدار و حفظ تعادل اکولوژیکی کشور دارد.

ثبت و صدور اسناد مالکیت توسط سازمان امور اراضی

ثبت و صدور اسناد مالکیت فرآیندی حقوقی و اداری است که طی آن مالکیت قانونی افراد، نهاد‌ها یا دولت بر اراضی و املاک، پس از بررسی و تأیید وضعیت حقوقی و فنی زمین، به‌صورت رسمی در دفاتر ثبت اسناد ثبت و سند مالکیت صادر می‌شود. این فرآیند شامل مراحل شناسایی و تعیین دقیق حدود و مساحت زمین، تطبیق اطلاعات با نقشه‌های کاداستر، رفع تعارضات احتمالی و تأیید نهایی مالکیت است. ثبت و صدور اسناد مالکیت باعث شفافیت حقوقی، کاهش دعاوی و اختلافات ملکی، تسهیل نقل‌وانتقال قانونی املاک و ایجاد بستر امن برای سرمایه‌گذاری و توسعه اقتصادی می‌شود. همچنین این اقدام به مدیریت بهتر منابع زمین، جلوگیری از زمین‌خواری و ارتقای اعتماد عمومی به نظام مالکیت کشور کمک می‌کند.