فاجعه فرونشست ۵۴ سانتیمتری زمین در این نقطه

اقتصاد۲۴- فرونشست زمین در فارس، فریادی است از اعماق زمین که از بی‌آبی می‌نالد؛ استان فارس، امروز با چالشی عمیق و خزنده دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ چالشی که ریشه در سال‌ها برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و تغییرات اقلیمی دارد.

اکنون، زمین تشنه فارس، به‌جای آنکه میزبان کشتزار‌های سرسبز باشد، شاهد ترک‌های عمیق و فرونشست‌هایی بی‌سابقه است؛ رکورد ۵۴ سانتیمتری فرونشست در منطقه‌ای بین جهرم و فسا، نشان‌دهنده عمق فاجعه‌ای است که اگر امروز چاره‌ای برای آن اندیشیده نشود، فردا دیر خواهد بود.

فاجعه‌ای به عمق ۵۴ سانتیمتر

فرونشست زمین در فارس از مرز هشدار گذشته و به بحرانی جدی تبدیل شده است؛ در منطقه‌ای بین دشت جهرم و فسا، رکورد فرونشست به ۵۴ سانتیمتر رسیده است؛ این در حالی است که میانگین جهانی فرونشست تنها ۲ تا چهار میلی‌متر در سال است.

این آمار، فارس را در صدر استان‌های درگیر این پدیده نگران‌کننده قرار داده است؛ پیش از این نیز مواردی مانند فرونشست در سیاخ دارنگون و خروجی ساحلی شرقی رودخانه خشک شیراز، نشان‌دهنده گستردگی این بحران در سطح استان بوده است.

چرا زمین فارس می‌نشیند؟

کارشناسان دو عامل اصلی یعنی تغییرات اقلیمی و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی را برای فرونشست زمین در فارس معرفی می‌کنند؛ کاهش بارندگی‌های پی‌درپی و خشکسالی‌های مداوم، تقاضا برای استفاده از آب‌های زیرزمینی را افزایش داده و منجر به تخلیه سریع آبخوان‌ها شده است.

بیشتر بخوانید: فرونشست مرودشت، زلزله‌ای بی‌صدا برای تاریخ ایران! / نقش رستم و کعبه زرتشت با تمام رمز و رازشان به گور می‌روند + فیلم

میانگین بارندگی بلندمدت استان ۳۰۲ میلی‌متر بوده که در سال آبی جاری به ۱۷۱ میلی‌متر کاهش یافته است؛ این کاهش چشمگیر، فشار بر منابع آب زیرزمینی را بیشتر کرده و زمین را به سمت فرونشست سوق داده است.

از ۶۰۹ دشت کشور، ۴۲۷ دشت در وضعیت ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار دارند و بیش از ۳۵۰ دشت با پدیده فرونشست مواجه هستند؛ در فارس، ۹۶ محدوده مطالعاتی ممنوعه و ممنوعه بحرانی وجود دارد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای فارس، شمار چاه‌های مجاز را بیش از ۶۴ هزار حلقه اعلام کرده و تاکید دارد که تعداد زیادی چاه غیرمجاز نیز در استان فعال هستند.

به گفته سیاوش بدری، سالانه حدود چهار هزار و ۶۰۰ میلیون مترمکعب از چاه‌های مجاز و ۹۰۰ میلیون مترمکعب از چاه‌های غیرمجاز برداشت می‌شود و این حجم برداشت، کسری مخزن سالانه‌ای معادل ۸۱۶ میلیون مترمکعب را در ۲ دهه گذشته ایجاد کرده است.

پیوند خشکسالی و فرونشست

خشکسالی پدیده‌ای خزنده است که اثرات آن تا سال‌ها بر اقتصاد و معیشت مردم باقی می‌ماند؛ مدیرکل هواشناسی فارس با اشاره به پیامد‌های خشکسالی، از دست رفتن رطوبت خاک، خشک شدن چشمه‌ها و تالاب‌ها، و کاهش سطح آب رودخانه‌ها را بخشی از این آثار مخرب عنوان می‌کند.

به اعتقاد سید قاسم حسینی، تغییر الگوی بارش‌ها از برف به باران در مناطق شمالی فارس نیز باعث کاهش ذخایر برفی و خشک‌شدن زودهنگام رودخانه‌ها شده است و این شرایط، فشار بر منابع آب زیرزمینی را افزایش داده و چرخه معیوب خشکسالی و فرونشست را تشدید می‌کند.

آبخیزداری به عنوان راهکاری موثر برای مقابله با فرونشست و خشکسالی معرفی می‌شود؛ این روش، شامل مهار آب‌های روان در زمان سیلاب و تزریق آن به سفره‌های زیرزمینی است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس از انجام مطالعات در ۵۰۰ نقطه مستعد آبخیزداری در استان خبر داده و تاکید کرده که اجرای این طرح‌ها می‌تواند علاوه بر ذخیره‌سازی آب، از فرسایش خاک و وقوع سیلاب نیز جلوگیری کند؛ با این حال، فقدان اعتبارات مالی، اجرای گسترده این طرح‌ها را با چالش مواجه کرده است.

شهرام منتصری با اشاره به برداشت بی‌رویه آب‌های زیر زمینی، گفته است که متاسفانه حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت بی‌رویه آب از چاه‌های مجاز و دارای پروانه از یک‌سو و خشکسالی‌های چند دهه اخیر و تخریب منابع طبیعی باعث شده تا سطح ایستابی سفره‌های زیرزمینی فارس به شدت پایین رفته، تا جایی که شاهد ایجاد فروچاله و فرونشست و رانش زمین در نقاط مختلف استان هستیم.

بیشتر بخوانید: جدایی پایتخت از تهران؛ ٣٠ سانت فرونشست در ٣٠٠ سال اخیر تهران/ طرح جا به جایی پایتخت به کجا رسیده است؟

وی با اشاره به اینکه متوسط فرو نشست جهانی ۲ تا چهار میلیمتر در سال است، یادآور شده است که رکورد ثبت شده در فارس در منطقه‌ای واقع در بین دشت جهرم و فسا ۵۴ سانتیمتر برآورد شده است.

نبرد با زمان برای نجات زمین

فرونشست زمین در فارس، تهدیدی برای امنیت غذایی، زیرساخت‌ها و آینده استان است؛ رکورد ۵۴ سانتیمتری فرونشست در دشت جهرم و فسا، نشان می‌دهد که زمان برای اقدام عملی به سرعت در حال اتمام است و اگر امروز چاره‌ای اساسی برای مدیریت منابع آب و کاهش برداشت از آبخوان‌ها اندیشیده نشود، فردا شاهد ویرانی غیرقابل جبران در دشت‌های حاصلخیز فارس خواهیم بود.

با اجرای طرح‌های آبخیزداری، مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی و مشارکت عمومی می‌توان این بحران را مهار کرد؛ آینده فارس در گرو تصمیم‌های امروز ماست؛ تصمیم‌هایی که می‌توانند زمین را از بلعیدن خود نجات دهند و آینده‌ای پایدار برای نسل‌های بعد رقم بزنند.