مقابله با بی‌آبی به سبک علی‌آبادی؛ واردات آب! | آقای وزیر به جای ایده‌های عجیب یک فکر اساسی کنید

اقتصاد۲۴- بحران آب هر روز جدی‌تر می‌شود و مردم بسیاری از شهر‌های ایران با آب بی‌کیفیت، قطعی‌های مکرر و هزینه‌های سنگین برای خرید آب آشامیدنی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در همین حال وزیر نیرو از «واردات آب» به‌عنوان راه‌حلی جدید سخن می‌گوید! ایده‌ای که بیش از آنکه امیدساز باشد، پرسش‌های تازه‌ای درباره عمق بحران آب در ایران و مسیر‌های اشتباه مدیریت منابع ایجاد می‌کند.

ایده خرید آب؛ ابتکار تازه یا اعترافی تلخ؟

اظهارات وزیر نیرو درباره واردات آب ـ چه به صورت «مجازی» از طریق واردات محصولات آب‌بر و چه به صورت «حقیقی» از خرید مستقیم آب از کشور‌های همسایه ـ واکنش‌های متعددی را برانگیخته است. در نگاه نخست، چنین پیشنهادی اعترافی رسمی به فرسودگی سیاست‌های مدیریت آب و نبود برنامه‌ریزی بلندمدت به‌نظر می‌رسد.

ایران دهه‌هاست با برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی، سدسازی‌های بی‌رویه، تغییر اقلیم، توسعه کشاورزی نامتوازن و مدیریت نادرست شبکه توزیع دست‌و‌پنجه نرم می‌کند؛ اکنون «خرید آب» به‌عنوان نسخه نهایی مطرح می‌شود، بدون آنکه روشن شود این آب از کدام کشور، در چه حجم، با چه هزینه و تحت چه سازوکاری وارد خواهد شد.

کدام کشور‌ها آب می‌خرند؟

آقای علی‌آبادی درحالی نسخه واردات آب را پیچیده که واردات حقیقی آب در جهان بسیار محدود است؛ کشور‌های حوزه خلیج فارس مانند امارات و قطر عمدتاً از روش شیرین‌سازی آب دریا استفاده می‌کنند، نه خرید آب از همسایه‌ها.

تنها نمونه‌های محدود شامل انتقال آب میان کانادا و آمریکا یا پروژه‌های کوچک بین تاجیکستان و افغانستان بوده است که آن هم در مقیاس‌های محلی، نه ملی.

درواقع «خرید آب» یک راه‌حل پایدار جهانی نیست؛ کشور‌هایی که در بحران آب موفق بوده‌اند، بر اصلاح شبکه، کاهش مصرف کشاورزی، بازچرخانی آب، سرمایه‌گذاری در فناوری و تغییر الگوی توسعه تمرکز کرده‌اند، نه واردات آب خام.

از این رو ایده ایران اگر هم قابل اجرا باشد، نه راه‌حل بلندمدت است و نه از نظر امنیتی و اقتصادی کم‌هزینه.

آب هست، اما قابل استفاده نیست

بحران آب در ایران فقط کمبود حجم نیست؛ مسئله اصلی «کیفیت پایین» و «ناتوانی شبکه توزیع» است. مردم در بسیاری از مناطق کشور ـ به‌ویژه استان‌های جنوبی ـ روزانه با آب تیره، شور، بدبو یا حاوی رسوبات سنگین مواجه‌اند. این کیفیت پایین آب سبب شده استفاده از تصفیه‌خانگی یا خرید آب بسته‌بندی به یک ضرورت بدل شود.

اختلاف میان داده‌های رسمی و تجربه مردم نیز به کاهش اعتماد عمومی دامن زده است. شرکت‌های آب و فاضلاب می‌گویند آب در سه مرحله آزمایش می‌شود، اما ویدیو‌های منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی و گزارش‌های میدانی روایت دیگری دارد.

وقتی آب از آزمایشگاه تا شیر خانه تغییر کیفیت می‌دهد، یعنی شبکه توزیع در وضعیت نابسامان قرار دارد.

جنوب کشور؛ خط مقدم بحران

استان‌هایی مانند خوزستان، بوشهر و سیستان‌وبلوچستان سال‌هاست بار اصلی بحران را به دوش می‌کشند. کاهش بارندگی، شوری رودخانه‌ها، ورود پساب‌های صنعتی و فرسودگی شبکه، زندگی روزمره مردم را مختل کرده است. بسیاری از خانوار‌ها حتی برای پخت‌وپز و شست‌وشو به آب بسته‌بندی وابسته شده‌اند.

قطع و وصل‌های مکرر آب در هفته‌های اخیر نیز ضربه دیگری بر پیکره اعتماد عمومی بوده است. این وضعیت نشان می‌دهد بحران آب اکنون از سطح هشدار گذشته و به مرحله تهدید مستقیم سلامت مردم رسیده است.

از سوءمدیریت تا توسعه غلط

بحران آب ایران محصول یک عامل نیست؛ مجموعه‌ای از تصمیم‌های غلط در چند دهه است. از توسعه کشاورزی در مناطق کم‌آب و کشت محصولات فوق‌العاده آب‌بر گرفته تا برداشت بیش از حد از سفره‌های زیرزمینی، طرح‌های انتقال آب بدون ارزیابی محیط‌زیستی، فرسودگی شبکه توزیع، کاهش کیفیت منابع سطحی و نبود مدیریت واحد بر حوضه‌های آبریز.

ایران بیش از ۳۰ درصد آب تولیدی خود را در شبکه توزیع از دست می‌دهد؛ یعنی حتی اگر آب وارد هم شود، این شبکه ناتوان از انتقال سالم و کامل آن است. در چنین شرایطی، واردات آب بیشتر شبیه افزودن آب پاک به یک کوزه سوراخ است.

آیا خرید آب بحران را حل می‌کند؟

حتی اگر کشور همسایه‌ای حاضر به فروش آب باشد، خرید آب فقط یک مسکن کوتاه‌مدت است. چنین پروژه‌ای هزینه‌های میلیارد دلاری، تعهدات بلندمدت سیاسی و وابستگی امنیتی ایجاد می‌کند و هیچ‌کدام از مشکلات ساختاری ایران را حل نخواهد کرد.

اصلاح شبکه، سرمایه‌گذاری در تصفیه‌خانه‌ها، بازچرخانی آب خاکستری، کاهش مصرف کشاورزی و سیاست‌های دقیق الگوی کشت، راهکار‌هایی هستند که دنیا به‌سمت آنها رفته است، نه خرید آب خام از مرزها.

آژیر قرمز مدیریت منابع آب

بحران آب در ایران وارد مرحله‌ای شده که هر تصمیم سیاستی باید دقیق، شفاف و علمی باشد.

«خرید آب» اگرچه تیتر جذابی است، اما نشانه شکست سیاستی است، نه راه‌حل.

تا زمانی که شبکه فرسوده اصلاح و کیفیت آب تضمین نشود، الگوی مصرف کشاورزی تغییر نکند و مدیریت منابع بر پایه علم و داده صورت نگیرد، واردات آب تنها بحران را به آینده منتقل می‌کند و فشار بیشتری بر اقتصاد و مردم وارد خواهد کرد.

ایران امروز نه فقط نیازمند آب بیشتر، بلکه محتاج مدیریت بهتر است.