لحظات سرنوشت‌ساز سال ۲۰۱۹ در فضا

ثبت اولین تصویر از یک سیاه‌چاله

دهمین روز آوریل سال جاری رویدادی بی‌نظیر در نجوم به وقوع پیوست و دانشمندان که سالیان متمادی برای ثبت یک تصویر از سیاه چاله تلاش می‌کردند، بالاخره موفق شدند. اختر شناسان برای نخستین بار در تاریخ، تصویری از یک سیاه‌چاله را اکنون نام آن را "Pōwehi" نامیده‌اند با دوربین تلسکوپ "افق رویداد" شکار کردند. نام این سیاه چاله در زبان هاوایی به معنای "منبع تاریکی زینت داده خلقت بی پایان"(embellished dark source of unending creation) است. سیاهچاله "Pōwehi" یا کمان ای * در کهکشانی به نام "M۸۷" قرار دارد که ۵۵ میلیون سال نوری با ما فاصله دارد.

این سیاه چاله ۴۰ میلیارد کیلومتر قطر دارد که سه میلیون برابر قطر زمین است و توسط دانشمندان به "هیولا" تشبیه شده است. سیاه چاله شکار شده توسط دوربین ستاره شناسان در ۵۰۰ میلیون تریلیون کیلومتری کره‌زمین قرار دارد و تصویرش توسط شبکه‌ای از هشت تلسکوپ در سراسر جهان ثبت شده است. "کیتی بومن"(Katie Bouman) محققی است که توانست با کشف یک الگوریتم به ثبت اولین تصویر رسمی از یک سیاهچاله کمک کند.

"کیت بومن"(Katie Bouman) محقق فارغ‌التحصیل شده از دانشگاه "ام‌آی‌تی" موفق شد در سال ۲۰۱۷ یک الگوریتم را برای تلسکوپ "افق رویداد" ایجاد کند که در نهایت منجر به ثبت اولین تصویر از سیاهچاله شد.

فرود "چانگ‌ ای-۴" بر سمت پنهان ماه

سوم فوریه سال ۲۰۱۹ کاوشگر "چانگ‌ای-۴ ساعت هشت شب به وقت منطقه زمانی شرقی و یکم بامداد پنجشنبه به وقت ساعت هماهنگ جهانی و ۹ صبح به وقت پکن بر سمت پنهان ماه فرود آمد. این کاوشگر در حوضه قطب جنوب-آیتکن و منطقه "Von Karman crater" فرود آمد.

این دهانه بسیار عمیق است و با این وجود این کاوشگر می‌تواند اطلاعات مهمی از سنگ‌های آنجا را در اختیار دانشمندان قرار دهد.

کاوشگر "چانگ‌ای-۴" سوار بر موشک "لانگ مارچ ۳بی"(Long March ۳B) از مرکز پرتاب ماهواره "شیچانگ"(Xichang) پرتاب شد. سَمت پنهان ماه نیم‌کره‌ای از کرهٔ ماه است که به‌طور دائمی از کره زمین روی‌ گردان است. سمت پنهان ماه نخستین بار در سال ۱۹۵۹ توسط کاوشگر لونا ۳ شوروی عکسبرداری شد و نخستین رویت مستقیم با چشم انسان در سال ۱۹۶۸ و در جریان مأموریت آپولو ۸ صورت گرفت. سمت پنهان ماه دارای دهانه‌های برخوردی فراوانی است ولی دریاوارهای کمی دارد. در این سمت از ماه کمتر حوضه‌ای یافت می‌شود که عمق آن به اندازه‌ای باشد که اجازه فوران‌های آتشفشانی و تشکیل دریاوارها را بدهد. به این خاطر، با وجود اینکه دهانه‌های برخوردی زیادی در هر دو سمت ماه دیده می‌شود اما تفاوت‌ عمق‌ها باعث شده که دریاوارهای بزرگ بیشتر در سمت پیدای ماه تشکیل شوند. ظاهراً تعداد دفعاتی که گدازه‌های زیرسطحی در سمت پیدای ماه به سطح رسیده‌اند بیشتر و آسان‌تر از سمت پنهان بوده‌ است. هدف این فرودگر، دهانه بزرگ ون کارمن(Von Karmán) است و اکنون که در آنجا فرود آمده، همراه با کاوشگر، خاک ماه را تجزیه و تحلیل خواهد کرد و ساختار زیربنایی آن و باد خورشیدی را مطالعه و بررسی می‌کند. چانگ‌ای-۴" دنباله سه ماموریت موفق برنامه "چانگ‌ای" است. دو ماموریت اول شامل کاوشگرهایی بودند که در مدار ماه قرار گرفتند، در حالی که ماموریت "چانگ‌ای-۳" شامل فرود یک فرودگر و کاوشگر در نیمه نزدیک ماه بود.

دومین جرم میان‌ستاره‌ای

چندی پیش اخترشناسان وجود دومین جرم میان‌ستاره‌ای را نیز تایید کردند. چندی پیش ستاره شناسان یک ستاره دنباله‌دار را رصد کردند و احتمال دادند این ستاره، دومین جرم میان‌ستاره‌ای باشد که تاکنون کشف شده است اما اکنون ستاره شناسان اعلام و تایید کردند آن جرم عجیب و مرموز که با سرعت بسیار زیاد در حال عبور از کنار منظومه شمسی است به طور قطع یک دنباله دار از فضای عمیق است.

زمانی که این جرم ماه گذشته رصد شد آن را "C/۲۰۱۹ Q۴"  نامیدند اما اکنون بنابر گفته‌های "اتحادیه بین‌المللی نجوم"(IAU) این دنباله دار "۲۱ بوریسف"(I/Borisov۲ ) نام گرفته است زیرا "گنادی بوریسف"(Gennady Borisov) از "رصدخانه نجوم کریمه"(Crimean Astrophysical Observatory) این جسم را کشف کرد. جسم مذکور رسما دومین جرم شناخته شده بین ستاره‌ای(پس از جرم سیگار شکل موسوم به اموآموا) است که از منظومه شمسی ما عبور می‌کند. ستاره‌شناسان دریافتند که این جرم، بیرون از "مسیر حرکت ظاهری سالانه خورشید نسبت به زمین" یا "دایرةالبروج" قرار دارد و با زاویه ۴۰ درجه و سرعت ۱۵۰ هزار کیلومتر بر ساعت به سمت داخل منظومه شمسی در حال حرکت است. طول این دنباله دار دو تا ۱۶ کیلومتر است و در اواسط ماه دسامبر روشنایی آن نیز به اوج خود سیده است و توسط تلسکوپ‌های معمولی نیز قابل مشاهده بوده است. ستاره شناسان می‌گویند دنباله دار "۲۱ بوریسف" دارای بیشترین "مدار هذلولی"(hyperbolic orbit) نسبت به هزاران ستاره دنباله‌دار مشاهده شده را دارد و این دنباله دار دومین جسم بین ستاره‌ای است که از منظومه شمسی ما عبور کرده است. اولین جرم "اوموآموا"(Oumuamua) بود. اوموآموا نخستین جرم بین ستاره‌ای شناخته‌ شده‌ است که مسیر حرکت آن از منظومه شمسی می‌گذرد. اوموآموا در یک مسیر بسیار سهموی(هیپربولیک) توسط "رابرت وریک" در ۱۹ اکتبر ۲۰۱۷، چهل روز پس از دور زدن خورشید کشف شد. به گفته کارشناسان ۲۰ هزار سال طول می‌کشد تا دنباله دار" ۲۱ بوریسف" از منظومه شمسی ما خارج شود.

کشف آب برای اولین بار در یک سیاره با احتمال حیات

دانشمندان بریتانیایی در ماه سپتامبر سال جاری ادعا کردند نخستین سیاره قابل سکونت با دارا بودن جو و آب و هوای مناسب برای زندگی را در فاصله ۱۱۰ سال نوری از زمین کشف کرده‌اند. یک تیم تحقیق روی سیاره‌های فراخورشیدی در کالج دانشگاهی لندن(University College London) مدعی شد که اولین سیاره فراخورشیدی احتمالا قابل سکونت پس از زمین را در کیهان یافته است. همانطور که می‌دانیم آب برای زندگی بسیار مهم است و این یکی از مهم‌ترین چیزهایی است که اخترشناسان در سیارات بیرون از منظومه شمسی موسوم به فراخورشیدی به دنبال آن هستند.

اکنون به لطف مشاهدات تلسکوپ فضایی هابل، بخار آب برای اولین بار در جو یک سیاره موسوم به  K۲-۱۸bکه پتانسیل قابل سکونت بودن را دارد، مشاهده شده است. بخار آب در غول‌های گازی رایج است. سیاره‌های مشتری، کیوان، اورانوس و نپتون همگی دارای H۲O در جو خود هستند. اما وجود آب روی یک سیاره سنگی بسیار نادر است و باعث می‌شود کشف بخار آب و احتمالاً حتی باران در سیاراتی مثل سیار K۲-۱۸b یک پیشرفت شگفت آور باشد. قبلا بخار آب روی سیارات خارج از منظومه شمسی دیده شده بود، اما هیچ یک از آنها دارای حیات نبودند. این سیاره‌ها شامل نسخه‌های بسیار داغی از مشتری، زحل و نپتون و ابرزمین‌هایی بودند که بیشتر از بخار تشکیل شده‌اند تا سنگ.

اما این کشف جدید امیدوارکننده‌تر است. سیاره مورد نظر با عنوان K۲-۱۸b شناخته می‌شود و به دور یک ستاره کوتوله قرمز در فاصله حدود ۱۱۰ سال نوری از ما در صورت فلکی "لئو"(Leo) می‌چرخد. این سیاره، سنگی و شبیه به کره زمین است که ۲.۲۵ برابر وسیع‌تر و ۸ برابر پرجرم‌تر از سیاره ما است.

همانطور که گفته شد این سیاره در کمربند حیات یا منطقه "گلدی‌لاکس"(Goldilocks) قرار دارد که محدوده‌ای نسبت به یک ستاره است که در آن درجه حرارت نه خیلی گرم است و نه خیلی سرد و قابلیت پشتیبانی از حیات را دارد. اما مهم است که توجه داشته باشید عنوان "به طور بالقوه قابل سکونت" لزوما به معنی قابل سکونت برای انسان نیست. این سیاره به دلیل بزرگتر بودن نسبت به زمین، گرانش سطحی بسیار قوی‌تری دارد که راه رفتن روی آن را غیرممکن می‌کند. همچنین ستاره‌های کوتوله قرمز فعال‌تر از خورشید ما هستند، بنابراین این سیاره میزبان پرتوی قدرتمندی از اشعه ماوراء بنفش است که در انسان موجب بروز سرطان پوست می‌شود.

در حالی که دمای متعادل و حضور آب در این سیاره تازه کشف شده علائم خوبی است، لزوما قابل سکونت نیست. با اینکه این سیاره یک غول گازی نیست، اما دارای یک جو ضخیم و پر فشار است که احتمالا یک هسته بزرگ و سنگی را احاطه کرده است و به دلیل فشار خردکننده آن، انسان‌ها قادر به قدم زدن بر روی سطح این سیاره نخواهند بود.

۵۰ سالگی ماموریت آپولو ۱۱

۲۰ ژوئیه امسال مصادف با پنجاهمین سالگرد پرتاب تاریخی فضاپیمای آپولو ۱۱ به ماه بود. نیم قرن پیش ۶۰۰ میلیون فرد در سراسر جهان چشم به تلویزیون دوخته بودند تا جهش بزرگ بشریت را شاهد باشند. نیم قرن پیش صبح روز ۱۶ ژوئیه سال ۱۹۶۹، نیل آرمسترانگ، باز آلدرین و مایکل کالینز زمین را به مقصد ماه ترک کردند. چهار روز بعد در ۲۰ ژوئیه ۱۹۶۹، آرمسترانگ و آلدرین بر سطح کره ماه گام نهادند و لحظه شگفت انگیزی را در تاریخ به ثبت رساندند. نه تنها مردم آمریکا بلکه صدها میلیون فرد از سراسر جهان مجذوب این ماموریت بودند، به طوری‌که بنابر گزارش‌ها حدود ۶۰۰ میلیون انسان در سراسر دنیا به صورت زنده این رویداد تاریخی را از تلویزیون تماشا کردند.

ماموریت آپولو ۱۱ یکی از مأموریتهای "پروژه آپولو" بود. فضاپیمای آپولو ۱۱ روز ۱۶ ژوئیه سال ۱۹۶۹ ساعت ۹:۳۲ صبح همراه با سه فضانورد به نام‌های "نیل آرمسترانگ"، "باز آلدرین" و "مایکل کالینز" سوار بر موشک "ساترن ۵" از مرکز فضایی کندی به ماه پرتاب شد و فضانوردان("نیل آرمسترانگ"و "باز آلدرین") چهار روز بعد و در روز ۲۰ ژوئیه توانستند به عنوان نخستین انسان‌ها بر روی کره ماه فرود آمده و بر آن گام بنهند.

طی این ماموریت "مایکل کالینز" خلبان گردونه فرماندهی بود و بنابراین پس از رسیدن به مدار ماه سفینه ماه‌نشین از سفینه مادر جدا شد، "آرمسترانگ" و "آلدرین" روی ماه نشستند، ولی "کالینز" در سفینه مادر ماند. "آرمسترانگ" و "آلدرین" به مدت ۲۱ ساعت و ۳۶ دقیقه و ۲۰ ثانیه بر روی ماه بودند و ۲ ساعت و ۳۱ دقیقه و ۴۰ ثانیه بر روی ماه راهپیمایی کردند. آن‌ها پس از بلندشدن از کره ماه به گردونه فرماندهی که "کالینز" در آن قرار داشت، ملحق شدند و ماه‌نشین را در فضا رها کردند. سرانجام آپولو ۱۱ در ۲۴ ژوئیه به زمین بازگشت و در اقیانوس آرام فرود آمد. اکنون که ۵۰ سال از آن رویداد تاریخی می‌گذرد نیز این موضوع جذابیت خود را برای افراد از دست نداده است و هنوز هم آن را جهش بزرگ بشریت در تاریخ می‌دانند.

آزمایش موفقیت آمیز "استارهاپر"

ماه اوت در حالی که کپسول "دراگون" در مسیر بازگشت از سومین سفر خود به ایستگاه فضایی بین‌المللی بود، وسیله نقلیه آزمایشی "استارهاپر"(Starhopper) که در واقع پیش درآمدی بر پرتاب موشک غول آسای "استارشیپ" است، مهمترین آزمایش خود را پشت سر گذاشت. ۲۷ اوت وسیله نقلیه آزمایشی "استارهاپر" شرکت "اسپیس ایکس" متعلق به "ایلان ماسک" در آخرین آزمایش خود موفق شد  ۱۵۲.۴ متر از سکوی پرتاب بوکا چیکا اسپیس‌ایکس واقع در تگزاس فاصله گرفته و بالا رفته و سپس با موفقیت به زمین برگردد.پس از این پرتاب موفق ایلان ماسک در حساب کاربری خود در توئیتر به تیم اسپیس ایکس این دستاورد مهم را تبریک گفت. به دلیل ساختار موتور "رپتور" استارهاپر  که حاوی سوخت متان است، از ساکنان اطراف مکان سکوی پرتاب خواسته شده بود که موقتاً به یک منطقه دیگر بروند و در حین انجام آزمایش در آنجا حضور نداشته باشند تا از هرگونه خطر احتمالی جلوگیری شود.البته قابل ذکر است در ابتدا قرار بود این آزمایش روز دوشنبه(۲۶ اوت) انجام شود اما به گفته ایلان ماسک دقیقا پیش از پرتاب آنها متوجه مشکلاتی در موتور استارهاپر شدند و بنابراین این پرتاب به سه‌شنبه موکول شد. این آزمایش بزرگترین و مهم‌ترین آزمایش مهمی بود که استارهاپر با موفقیت پشت سر گذاشت زیرا در اوایل تابستان تنها توانست تا حدود ۶۵ فوت (۲۰ متر) از زمین فاصله بگیرد. هدف از طراحی فضاپیمای "استارشیپ" توسط شرکت اسپیس ایکس ارسال انسان‌ها به ماه و مریخ است. در ماه ژانویه سال جاری هنگامی که ایلان ماسک تصویری از نسخه آزمایشی "استارشیپ" را منتشر کرد، توجه افراد بسیاری را به این فناوری جلب کرد و اکنون نسخه آزمایشی این فضاپیما با پشت سر گذاشتن چند آزمایش سبب گشته تا شرکت اسپیس ایکس یک گام به تحقق رؤیای گردشگری فضایی و ارسال انسان‌ها به ماه و مریخ در سال ۲۰۲۴ نزدیک شود.

موفقیت اولین فضاپیمای خورشیدی

ماه ژوئیه سال جاری "لایت سیل ۲"، نخستین فضاپیمای خورشیدی توانست با نیروی حاصل از نور خورشید، مسیر خود را در مدار زمین تغییر دهد.

به نظر می‌رسد فضاپیمای خورشیدی "لایت سیل ۲" اکنون با کمک نور خورشید، حرکت خود را در فضا آغاز کرده است. این فضاپیمای کوچک پس از گشودن بادبان‌های خورشیدی خود، توانست با موفقیت از فوتون‌های خورشید استفاده کند تا مسیر خود را در مدار زمین تغییر دهد. "لایت‌سیل" در ماه ژوئن، با موشک "فالکون هوی" وارد مدار زمین شد. این فضاپیما، نخستین فضاپیمای خورشیدی در تاریخ فضا است که برای حرکت کردن، تنها از نور خورشید استفاده می‌کند. "لایت سیل" در اوایل ماه جاری توانست با موفقیت بادبان‌های خورشیدی خود را باز کند و در فضا به جستجو بپردازد. بادبان خورشیدی "لایت سیل"، بدون سوخت موشک یا هیچ نیروی محرکه دیگر و تنها با استفاده از نور خوشید در حال گردش در مدار است. هدف این ماموریت، این است که "لایت‌سیل" پیش از سوختن در اتمسفر، یک سال در مدار زمین گردش کند. بنیاد غیرانتفاعی "انجمن سیاره‌ای" (The Planetary Society) آمریکا، رسما اعلام کرد که "لایت سیل ۲" توانست با کمک نیروی خورشید، در مدار زمین حرکت کند.