غوغای کرونا در بازار نفت/ رقابت سخت ایران برای فروش طلای سیاه

اقتصاد ۲۴- اعمال تحریم‌های نفتی علیه ایران و ونزوئلا تنها با هدف کاهش درآمد‌های این دو کشور نبوده بلکه آمریکا به دنبال بازارگشایی برای تولید نفت خود بوده است. گواه این موضوع نیز فروش نفت این کشور به مشتری‌های نفتی ایران بعد از تحریم‌هاست. تا قبل از خروج آمریکا از برجام، صادرات نفتی ایران روزانه به دو میلیون و ٥٠٠ هزار تا دو میلیون و ٧٠٠ هزار بشکه می‌رسید که پس از اجرایی شدن تحریم‌های نفتی این میزان به حدود یک میلیون و ٥٠٠ هزار بشکه تنزل پیدا کرد.

 

طبق آخرین گزارش آژانس بین المللی انرژی که در ۲۴ خرداد ماه سال ۱۳۹۸ منتشر شد، صادرات نفت ایران در ماه می ۲۰۱۹ نسبت به ماه اردیبهشت همین سال حدود ۴۸۰ هزار بشکه افت داشته و به حدود ۸۱۰ هزار بشکه رسیده است؛ بنابراین، تنها با تحریم نفتی ایران، هم اکنون عرضه نفت جهانی روزانه بیش از ۱.۸ میلیون بشکه کاهش یافته که آمریکا سعی دارد افزایش نفت خود در سال‌های اخیر را جایگزین آن کند.

 

دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در هجدهم اردیبهشت ماه سال ۹۷، خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد. وی در سخنرانی خود بعد از خروج آمریکا از برجام وعده داد که تحریم‌های ایران در مدت ۹۰ روزه و ۱۸۰ روزه باز خواهند گشت. تحریم نفتی ایران ۱۸۰ روزه گنجانده شده بود؛ یعنی از ۱۴ آبان ۱۳۹۷ هرگونه معامله با شرکت نفت ایران، شرکت ملی نفت کش ایران، شرکت بازرگانی نفت ایران (نیکو) و خریداری نفت، محصولات نفتی و محصولات پتروشیمی از ایران ممنوع شد.  در رسانه‌ها هدف آمریکا از این تحریم ها، کاهش درآمد‌های دولت ایران از طریق به صفر رساندن فروش و صادرات نفت ایران اعلام شد.

افزایش تولید نفت آمریکا از ژانویه ۲۰۱۷ تا جولای ۲۰۱۹ روزانه ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه بوده است. این موضوع (افزایش تولید نفت آمریکا) به هیچ وجه در محاسبات اوپک دیده نشده بود و کسی در بازار تصور نمی‌کرد آمریکا با چنین سرعتی به تولید خود بیفزاید. به نظر می‌رسد، اعمال تحریم‌ها علیه ایران و ونزوئلا تنها با هدف کاهش درآمد‌های این دو کشور نبوده است.

هنگامی که آمریکا از برجام خارج شد، رئیس جمهور این کشور اعلام کرد که تحریم‌های نفتی ایران در آبان ماه ۱۳۹۷ بازخواهند گشت. آمریکایی‌ها هدف از تحریم نفتی علیه ایران را به صفر رساندن صادرات نفت کشورمان به منظور کاهش درآمد‌های دولت اعلام کردند.

 

آمریکا با وجود تمام تلاش‌های خود هرگز نتوانست فروش نفت ایران را در مهلت ۱۸۰ روزه به صفر برساند و به همین دلیل در آبان ماه سال ۹۷ اعلام کرد که هشت کشور چین، هند، کره جنوبی، ژاپن، ترکیه، اسپانیا، یونان و ایتالیا از تحریم‌های نفتی ایران به مدت شش ماه معاف هستند.

 

زمان پایان معافیت‌های نفتی این هشت کشور، اول ماه می ۲۰۱۹ مصادف با ۱۱ اردیبهشت ماه ۱۳۹۸ بود. در دوم اردیبهشت ماه ۱۳۹۸ کاخ سفید با انتشار بیانیه‌ای از تصمیم دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا برای عدم تمدید معافیت خرید نفت از ایران برای دیگر کشور‌ها خبر داد. در این بیانیه آمده بود: ترامپ تصمیم گرفته که دیگر معافیت‌ها بابت خرید نفت از ایران را که در ماه می‌تمام می‌شود، تمدید نکند. این موضوع برای این است که صادرات نفت ایران به صفر رسانده و اصلی‌ترین درآمد دولت ایران از آن گرفته شود.

طی این مدت، دولت آمریکا به رغم تحریم نفتی ایران، نفت ونزوئلا را نیز تحریم کرده است. حالا پرسش اساسی این است که آیا واقعاً هدف دولت آمریکا از تحریم نفتی ایران و ونزوئلا تنها کاهش درآمد‌های این دو کشور به منظور وارد کردن فشار حداکثری به حکومت‌های آن‌ها بوده است؟

 

بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت در گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو (شانزدهم تیر ماه ۱۳۹۸) در پاسخ به این پرسش مجری که آیا رفتار آمریکا از یک مصرف کننده عمده به یک تولیدکننده عمده در بازار نفت تغییری کرده است یا خیر، گفت: من فکر می‌کنم یکی از دلایلی که این تحریم‌های نفتی را علیه ایران و ونزوئلا اعمال کردند، این است که برای فروش نفت خود بازار باز کنند.

 

وی با بیان اینکه آمریکا ظرف دو سال یعنی در فاصله جولای ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹، میزان تولید نفت روزانه خود را ۳ میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه افزایش داده است، گفت: آمریکا هم اکنون بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت در دنیاست و پس از آن روسیه با بیش از ۱۱ میلیون بشکه در روز و عربستان با بیش از ۹ میلیون بشکه در روز در جایگاه بعدی است.
وزیر نفت با بیان اینکه اگر ملاک مقایسه را ژانویه ۲۰۱۷ (اولین ماه میلادی) در نظر بگیریم به این میزان تولید نفت آمریکا می‌توان روزانه ۵۰۰ هزار بشکه دیگر اضافه کرد، یعنی در مجموع افزایش تولید نفت آمریکا از ژانویه ۲۰۱۷ تا جولای ۲۰۱۹ روزانه ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه بوده است، گفت: این موضوع (افزایش تولید نفت آمریکا) به هیچ وجه در محاسبات اوپک دیده نشده بود و کسی در بازار تصور نمی‌کرد آمریکا با چنین سرعتی به تولید خود بیفزاید.

 

زنگنه ادامه داد: این مقدار تولید نفت نیازمند بازار است و با کاهش تولید عادی نفت اوپک (کاهش یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه ای) جبران نمی‌شد و در نتیجه آمریکا باید شوک‌هایی به بازار وارد می‌کرد تا بتواند برای خود بازار پیدا کند. بخشی از تحریم‌ها در این جهت است که آمریکا بتواند به تولید و توسعه شیل اویل ادامه دهد.

اعمال تحریم‌ها علیه ایران و ونزوئلا تنها با هدف کاهش درآمد‌های این دو کشور نبوده بلکه آمریکا به دنبال بازارگشایی برای تولید نفت خود بوده است. گواه این موضوع نیز فروش نفت این کشور به مشتری‌های نفتی ایران بعد از تحریم‌هاست.

 

آخرین اقدام آمریکا در این زمینه، مربوط به فروش یک محموله نفتی به پالایشگاه دولتی مانگالور هند در ۱۴ تیر ماه ۱۳۹۸ بوده است. رویترز در این مورد نوشت: ام ونکاتش، مدیرعامل شرکت دولتی پالایشگاهی و پتروشیمی مانگالور گفته است، این شرکت نخستین محموله نفت تاندر هورس آمریکا را از طریق یک مناقصه برای تحویل در نیمه اکتبر خریداری کرد و این دومین محموله نفتی خریداری شده از آمریکاست. این قرارداد به دنبال جبران نبود نفت ایران با افزایش خرید از آمریکا بسته شده است.

 

 

شایان ذکر است، هند از جمله خریداران عمده نفت ایران بود و تا قبل از تحریم‌های نفتی اخیر آمریکا علیه ایران، روزانه بین ٤٥٠ تا ٤٨٠ هزار بشکه نفت از ایران وارد می‌کرد. با اجرایی شدن مرحله اول تحریم نفتی آمریکا در آبان ماه سال ۹۷، ایالات متحده به هند اجازه داد، به واردات روزانه سیصد هزار بشکه نفت از ایران ادامه دهد، اما مدت معافیت در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۸ منقضی شد.

 

 

هنگامی که برای اولین بار شیوع ویروس کرونا در شهر ووهان چین تایید شد، شاید کمتر کسی فکر می‌کرد این ویروس تا این اندازه بتواند کشور‌های مختلف دنیا را درگیر کند و اقتصاد جهان را از نفس بیندازد. طبق برآورد‌های صورت گرفته، این ویروس توانسته است به اقتصاد چین ضربه ۱۸۵ میلیارد دلاری وارد کند.

 

ضربه اقتصاد چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ دنیا از ویروس کرونا باعث شد تا اقتصاد‌های نفتی نیز از این ضربه متاثر شوند و رکود اقتصادی چین کاهش قیمت نفت را برای اقتصاد‌های نفتی به ارمغان آورد.

 

برای مقابله با کاهش قیمت نفت، اجلاس مهم نفتی در وین اتریش برگزار شد. وزرای نفت و انرژی اوپک برای یکصد و هفتاد و هشتمین بار دور یکدیگر جمع شدند تا در کنار غیراوپکی‌ها به چاره جویی برای مبارزه با کاهش قیمت نفت بپردازند. پیشنهاد برای انجام این کار کاملا واضح و شفاف بود: کاهش عرضه نفت در پی کاهش تقاضای جهانی نفت به دلیل شیوع ویروس کرونا.

قبل از شروع این اجلاس کارشناسان پیش بینی کرده بودند که در صورت شکست توافق اوپک و غیراوپک برای کاهش عرضه نفت، قیمت نفت به بشکه‌ای ۳۰ دلار سقوط خواهد کرد.

 

تنها نگرانی این اجلاس نفتی، روسیه بود، روسیه‌ای که رئیس جمهور آن قبل از شروع این اجلاس از قیمت‌های نفت در آن زمان دفاع کرده بود. بعد از عدم توافق اوپکی‌ها و غیراوپکی‌ها برای کاهش عرضه نفت، بلافاصله قیمت نفت برنت با از دست دادن ۹ درصد از ارزش خود به کانال ۴۵ دلار سقوط کرد.

 

این سقوط قیمت نفت ادامه یافت تا آنجا که قیمت هر بشکه نفت برنت با ۲۵ درصد افت به حدود ۳۱ دلار کاهش یافت. این کمترین قیمت نفت از فوریه ۲۰۱۶ تاکنون بود. همچنین سقوط ۲۵ درصدی قیمت نفت بالاترین افت روزانه قیمت از ژانویه ۱۹۹۱ تاکنون بود. در پی جنگ نفتی بین عربستان و روسیه، ریاض دست به افزایش تولید و کاهش قیمت زده است که این مسئله تاثیرات قابل توجهی بر بازار جهانی نفت و تولید کنندگان و صادرکنندگان نفتی گذاشته است. بسیاری از ناظران بر این باورند که اقتصاد ایران از این جنگ نفتی آسیب خواهد دید.

محمدعلی خطیبی، نماینده اسبق ایران در اوپک درباره وضعیت بازار نفت ایران در شرایط تحریم در گفتگو با خبرنگار اقتصاد ۲۴ گفت: به طور قطعی و با تجربه‌ای که سال‌ها درباره تحریم‌های اقتصادی به کشور تحمیل شده بود، مسئولان با برنامه ریزی و راهکار‌های مقابله‌ای با این شرایط، ابزار‌های دور زدن تحریم را آماده و قابل اجرا کرده اند.

 

نماینده اسبق ایران در اوپک گفت: نحوه دور زدن تحریم‌ها موضوعی کاملا استراتژی و غیر قابل بیان از سوی مسئولان است کشور‌های هدف نیز به دلیل محرمانه بودن این مسئله را بازگو نمی‌کنند، از این رو اهمیت دور زدن تحریم‌ها بسیار بالاست.

 

کارشناس مسائل نفتی در ادامه یادآور شد: همانطور که اشاره شد موضوع تحریم برای اقتصاد کشور تازگی ندارد از اینرو در تحریم‌های گذشته صادرات نفت ایران هیچ گاه به صفر نرسید، از این رو انتظار می‌رود در این برهه از زمان نیز با تدابیر ویژه موضوع صادرات نفت ادامه داشته باشد.

 

نماینده اسبق ایران در اوپک درباره حفظ روابط نفتی ایران با کشور‌هایی مانند چین که یکی از مشتر‌های سنتی نفت ایران هستند، نیز گفت: بعد از برجام بیشتر توجه‌ها به سمت کشور‌های اروپایی رفت در حالی که برای حفظ کشور‌های آسیایی که بازار سنتی ایران بودند باید بیش از این تلاش می‌شد و برای حفظ و گسترش این بازار‌ها اقدامات جدیدی صورت بگیرد.

 

این کارشناس حوزه نفت در پاسخ به سوالی مبنی بر تاثیر جنگ نفت بر بازار ایران گفت: اوپک شامل کشور‌هایی است که شاید از نظر سیاسی با یکدیگر اختلافات زیادی داشته باشند، اما در موضوع هدف گذاری‌های نفتی با هم هم‌پیمان و هم‌نظرند، از این رو انتظار می‌رود که مشکل امروز کاهش قیمت نفت کشور‌های تولید کننده دور میز اوپک در زمانی نه چندان دور حل شود.

 

خطیبی همچنین افزود: بنابراین بحث مسائل سیاسی یک طرف است، ولی در ارتباط با بازار نفت منافع مشترک دارند و اگر بر اساس تصمیمات اوپک عمل کنند می‌توانند به آن منافع مشترک برسند.

 

وی در پایان با تاکید بر اینکه فروش نفت کشورمان امروز بسیار سخت‌تر از زمان‌های گذشته شده است، گفت: نمی‌توان با نظر به اینکه در تحریم هستیم اقتصاد کشور را وابسته به ارز نفت کنیم؛ اینگونه نمی‌توانیم روی پا بایستیم بلکه باید با سیاست‌های صحیح و کارآمد راهکار‌های دیگری برای حفظ و ارتقای اقتصاد و همچنین بازار‌های صادراتی اجرایی شود.