افزایش نقدینگی در دوران کرونا

اقتصاد۲۴ - بر اساس آنچه بانک مرکزی از آمار‌های منتهی به پایان شهریور ماه سال جاری منتشر کرده، نقدینگی کشور حدود ۲ هزار و ۸۹۵ هزار و ۸۹۰ میلیارد تومان است که نسبت به شهریور سال گذشته ۳۶.۲ درصد و پایان سال گذشته ۱۷.۱ درصدرشد داشته است. از این نقدینگی ۲ هزار و ۲۹۵ هزار و ۱۹۰ میلیارد تومان سهم شبه پول و ۶۰۰ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان سهم پول بوده است. میزان اسکناس و مسکوک در دست اشخاص هم با ۱.۹ درصد کاهش نسبت به ماه مشابه سال قبل ۵۹ هزار و ۹۶۰ میلیارد تومان درج شده است. اما نکته‌ای که در آمار بانک مرکزی وجود دارد، شیب تند افزایش اجزای تشکیل دهنده نقدینگی، پول و شبه پول است. که میزان این دو جزء در پایان شهریور سال جاری را به ۶۰۰ و ۲۲۹۵ هزار میلیارد تومان رسانده.

 

عددی که نسبت به شهریور سال ۹۸ افزایشی حدود ۸۰.۲ و ۲۸ درصد داشته است. پیش‌بینی می‌شود تعطیلات ناگزیر برای قطع زنجیره کرونا در کشور همچنین ادامه یافتن روند صعودی مبتلایان و فوتی‌ها، کسری بودجه دولت را بالاتر از رقم تخمین زده شده قبلی که ۱۵۰ هزار میلیارد تومان بود، ببرد. در این صورت نهاد پولی برای جبران این کسری بودجه مجددا به راهکار خطرناک فشار به پایه پولی روی می‌آورد. اما این راهکار در شرایطی که خالص دارایی‌های بانک مرکزی از اسفند سال گذشته تا پایان شهریور تنها ۴.۵ درصد افزایش داشته، تبعات زیادی برای اقتصاد ایران دارد. چراکه هر گونه فشاری برای افزایش تکالیف مالی و یارانه‌ای دولت در حالی که منابع مالی کم است، می‌تواند چالش‌های زیادی را پیش روی جامعه به خصوص طبقه ضعیف قرار دهد.

---

بر اساس ارقام ارائه شده توسط بانک مرکزی، رشد نقدینگی بر حسب اجزای تشکیل دهنده در دو بازه زمانی ۱۲ ماهه منتهی به شهریور سال جاری و ۶ ماهه ابتدایی امسال نشان می‌دهد که پول و شبه پول فشار زیادی را به پایه پولی آورده‌اند که بر اساس آن از اسفند سال جاری تا شهریور به ترتیب حدود ۱۷۳ و ۲۵۱ هزار میلیارد تومان به آن اضافه شده است. اجزای نقدینگی در حالی افزایش یافته که رشد نقطه به نقطه از ۶ ماهه ابتدایی سال ۹۸ تا سال جاری ۳۶.۲ درصد بوده است. سهم پول از این افزایش ۸۰.۲ و سهم شبه پول نیز ۲۸ درصد بوده است. نکته‌ای که در این جداول وجود دارد، رشد ۴۰.۶ درصدی پول از اسفند تا شهریور است. سهم جزء پول از کل نقدینگی در اسفند سال گذشته ۱۷.۳ درصد بود که در اسفند به ۲۰.۷ درصد رسید.

 

این امر نشان می‌دهد که پس از اعلام کاهش نرخ سود سپرده‌ها همچنین افت و خیز در بورس و بازار ارز، افراد تمایل بیشتری به نگهداری پول یا سپرده‌هایی دارند که می‌توانند به راحتی به پول نقد تبدیل شوند تا از این طریق بتوانند در صورت خیز قیمت دلار، بخشی از دارایی‌های ریالی خود را به دارایی‌هایی تبدیل کنند که ارزشش برای مدت‌ها حفظ شود. البته یکی دیگر از دلایلی که باعث می‌شود افراد پول بیشتری نگهداری کنند، افزایش روزانه قیمت کالا و خدمات است. در اقتصادی که هر روز قیمت کالا‌های اساسی و خدمات مورد نیاز افراد تغییرات آنی داشته باشد، افراد مجبورند پول بیشتری نگهداری کنند تا بتوانند از عهده قیمت کالا‌ها و خدمات مورد نیازشان برآیند. درستی این گزاره را می‌توان از کاهش جزء شبه پول طی اسفند ۹۸ تا شهریور سال جاری نیز دریافت کرد. در این مدت مانده سپرده‌های کوتاه‌مدت که قدرت نقد شوندگی بیشتری دارند، افزایش حدود دو درصد و سپرده‌های یک ساله نیز کاهشی حدود ۸ درصدی داشته است.

 

از سوی دیگر سپرده‌های سه ساله، چهارساله و پنج ساله که جزو سپرده‌های مدت‌دار محسوب می‌شوند نیز کاهشی بین ۲ تا ۳۳ درصد از اسفند سال گذشته تا شهریور سال جاری داشته است. نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد، اثر شوک‌ها بر نقدینگی است. بر اساس آمار بانک مرکزی از متغیر‌های بانکی تا پایان مرداد، رشد نقدینگی در ۵ ماهه نخست نسبت به اسفند ۱۴.۱ درصد گزارش شده که به دلیل ریزش‌های متوالی بازار سرمایه در شهریور، بخشی از پول‌های وارد شده به این بازار از آن خارج شد. نتیجه ریزش‌های متوالی بازار سرمایه در شهریور را می‌توان در افزایش ۳ درصدی نقدینگی در فاصله مرداد تا شهریور مشاهده کرد.

 

به گونه‌ای که ۷۶ هزار میلیارد تومان به کل نقدینگی کشور افزوده شده است. با وجود اینکه بانک مرکزی از هدف‌گذاری تورم ۲۲ درصدی برای سال جاری خبر می‌دهد، اما اجزای نقدینگی زنگ خطر جدی را برای تورم‌های بالاتر به صدا درآورده است. به خصوص اینکه قرار است یارانه‌ای برای کالا‌های اساسی از سوی نمایندگان مجلس بر دوش دولت تکلیف شود که این امر در کنار کسری بودجه ۱۵۰ هزار دلاری می‌تواند گزینه‌های تامین منابع مالی دولت را به چاپ پول محدود کند.

رشد جزء پول در فاصله اسفند ۹۸ تا شهریور ۹۹ همچنین از شهریور سال ۹۸ تا شهریور سال جاری به ترتیب ۴۰.۶ و ۸۰.۲ درصد بود. به گونه‌ای که در فاصله شهریور سال گذشته تا سال جاری حدود ۲۶۷ هزار میلیارد تومان به جزء پول اضافه شده و از مرداد تا شهریور سال جاری نیز ۲۷ هزار میلیارد تومان به این جزء نقدینگی افزوده شده است. در سوی دیگر افزایش جزء شبه پول از شهریور و اسفند سال گذشته به شهریور سال جاری به ترتیب ۲۸ و ۱۲.۲ درصد بوده که نشان از رشد ۵۰۲ هزار میلیارد و ۲۵۱ هزار میلیاردی شبه پول از شهریور و اسفند ۹۸ تا شهریور سال جاری است.

 

با استناد به آمار‌های بانک مرکزی سرعت رشد پول نسبت به جزء شبه پول بیشتر است. این امر نشان می‌دهد افراد جامعه به خیز قیمت در بازار‌های سرمایه امیدوارند و همچنان گزینه «سوداگری و دلالی» را با وجود مخاطراتی که دارد و تاثیراتی که بر قیمت کالا‌های اساسی می‌گذارد به عنوان گزینه اصلی برای حفظ ارزش پول در نظر گرفته می‌شود. افزایش رشد پول نسبت به شبه پول می‌تواند بر قدرت تسهیلات‌دهی بانک‌ها نیز تاثیر بگذارد. هر چند این امر در کاهش سپرده‌های مدت‌دار بیشتر از یک سال کاملا هویداست.

با نگاه به اجزای پایه پولی می‌توان دریافت که «خالص مطالبات از دولت» در فاصله اسفند تا شهریور ۳۱ درصد رشد داشته است. این در حالی است که تا پایان مرداد سال جاری این جزء ۱۹.۵ درصد رشد داشت. در فاصله مرداد تا شهریور سال جاری مطالبات دولت از ۲۸۵ هزار میلیارد تومان به ۳۱۲ هزار میلیارد تومان رسید.

جزء دیگری از گزارش بانک مرکزی، دارایی‌های خارجی بانک مرکزی است که در شهریور سال جاری به ۳۶۳ هزار میلیارد تومان رسیده که نسبت به شهریور سال گذشته افزایشی ۹۸ هزار میلیارد تومانی یا ۴.۵ درصدی داشته که بسیار کم است. این نشان می‌دهد که بانک مرکزی تا چه اندازه در مضیقه است.

 

دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در این گزارش دو سوال ایجاد می‌کند، اول اینکه با وجود تضعیف ارزش پول ملی آیا می‌توان دارایی‌های خارجی را با ریال نشان داد؟ سوال دوم این است که با چه نرخی؟ دارایی‌های خارجی بانک مرکزی با دلار ۳۰ هزار تومان ۱۰ میلیارد دلار و با دلار ۴۲۰۰ تومان حدود ۸۶ میلیارد دلار می‌شود. به نظر می‌رسد که بانک مرکزی حداقل در این یک مورد و با توجه به اینکه بار‌ها اعلام کرده «نرخ واقعی دلار ارقام فعلی نیست» میزان دارایی‌های خارجی خود را شفاف‌تر و به ارز‌های بین‌المللی اعلام کند تا شرایط برای بررسی بهتر و قابل استنادتر فراهم شود.

 

اعلام خالص دارایی‌های خارجی در شرایطی که نرخ ارز در داخل کشور با ارقام مختلفی اعلام شده و خبری از «ارز تک نرخی» نیست نمی‌تواند نگاه درستی از میزان ذخایر ارزی کشور در خارج از مرز‌ها به طیف اقتصاددانان داخل کشور ارائه کند. با این حال همین عدد اعلام شده نیز حاوی یک حقیقت است: بانک مرکزی منابع زیادی برای چاپ پول ندارد و هر گونه فشار به دولت برای دادن یارانه‌های تکلیفی می‌تواند در نهایت به آنچه کشور‌های با تورم بالا به آن دچار شدند، بینجامد؛ ابر تورم.