مناطق ویژه اقتصادی نزدیک پایتخت کدم‌اند؟

سجاد خداکرمی ، اقتصاد24- برای شناخت مناطق ویژه اقتصادی نزدیک پایتخت ، سه منطقه که فواصلِ کمتر از ۴۰ کیلومتر با پایتخت دارند به‌صورت اجمالی معرفی و بررسی می‌شود.

تهران به‌عنوان پایتخت سیاسی و اقتصادی کشور با وسعت حدودی ۷۳۰ کیلومترمربعی که یک درصد مساحت و ۱۶ درصد جمعیت ایران را در خود جای‌داده با حدود ۲۳ درصد تولید ناخالص کشور دارای بزرگ‌ترین بازار مصرف در جغرافیای ایران است و این‌همه حکایت از این دارد که‌این ابر شهر در موقعیتی کاملاً متمایز از دیگر نقاط کشور قرارگرفته است. از همین رو ضرورت توجه هرچه بیشتر به مؤلفه های اقتصادی مختلفی همچون نرخ اشتغال که یکی از جدی‌ترین پاشنه آشیل‌های شهر تهران است و تحکیم فضای رقابتی در این شهر که موردتوافق بسیاری از مسئولین و کارشناسان به‌خصوص در شرایط اقتصادی فعلی و همچنین در راستای چشم‌انداز بلندمدت اقتصاد تهران است، احساس می‌شود. به همین سبب مناطق ویژه اقتصادی یکی از جدی‌ترین و مهم‌ترین امکان‌هایی است که می‌تواند به کمک اقتصاد پایتخت آمده و اقتصاد تهران را بیش از گذشته به‌پیش برد.

در همین ارتباط شناخت مناطق ویژه اقتصادی که نزدیک‌ترین فواصل را با پایتخت دارند و کار ویژه‌ها، ظرفیت‌ها و امکان‌های این مناطق هم برای صاحبان سرمایه، هم برای جویندگان کار و از دیگر سو برای دیگر پی گیرندگان شرایط اقتصادی پایتخت لازم به نظر می‌رسد که در همین راستا و در ادامه سه منطقه ویژه اقتصادی با فواصل کمتر از ۴۰ کیلومتر با پایتخت به‌صورت اجمالی معرفی و بررسی می‌شود.

• منطقه ویژه اقتصادی شهر فرودگاهی امام خمینی

فاصله تا شهر تهران: ۳۰ کیلومتر
موقعیت جغرافیایی: جنوب شهر تهران و در جوار شهرک صنعتی شمس‌آباد
سازمان مسئول: شرکت شهر فرودگاهی امام خمینی

منطقه ویژه اقتصادی شهر فرودگاهی امام خمینی نزدیک‌ترین منطقه ویژه اقتصادی به پایتخت با مساحتی بالغ‌ بر ۲۵۰۰ هکتار واقع در ضلع غرب و جنوب غربی منطقه شهر فرودگاهی امام خمینی و در ۳۰ کیلومتری کلان‌شهر تهران قرارگرفته است. این منطقه ویژه با توجه به موقعیت جغرافیایی مناسب و اتصال به شبکه‌های ارتباطی اصلی کشور اعم از هوایی، جاده‌ای و ریلی امکان بسیار مناسبی جهت رشد اقتصادی منطقه و همچنین پایتخت کشور را فراهم می‌آورد.

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد مزیت ارتباطات مواصلاتی یکی از مهم‌ترین امکان‌های برای جذب در این منطقه ویژه اقتصادی است به‌گونه‌ای که جدای از فرودگاه بین‌المللی که در مجموعه شهر فرودگاهی استقرار دارد، خط یک مترو تهران نیز به این منطقه متصل شده است که مرکز شهر تهران را به فرودگاه وصل می‌کند و همچنین خط ریلی موجود در منطقه نیز از شرق و غرب شهر فرودگاهی می‌گذرند و به‌جانب جنوب و غرب کشور کشیده شده‌اند.

این منطقه ویژه اقتصادی که در جوار فرودگاه بین‌المللی امام خمینی قرار گرفته است، تبدیل، فرآوری و انبار کالاهایی با ارزش‌افزوده بالا را فراهم ساخته و زمینه صادرات مجدد این کالاها را نیز مهیا می‌کند. تجار و صاحبان کالا می‌توانند با استفاده از ماشین آلات تولید و مونتاژ جدید و بدون پرداخت عوارض گمرکی و هزینه‌های سنگین در زمینه تولید محصولاتی با ارزش‌افزوده با قیمت قابل‌رقابت برای مصارف داخلی و صادرات در این منطقه ویژه فعالیت کنند.

منطقه ویژه اقتصادی شهر فرودگاهی امام خمینی می‌تواند به‌عنوان حلقه کلیدی ارسال کالا و نقطه اتصال میان حمل‌ونقل دریایی و زمینی و هوایی عمل کرده و صنایع و مراکز پراکنده‌ای که در اقصی نقاط کشور در بحث تبدیل و صادرات مجدد فعالیت می‌کنند را در خود جای دهد. همچنین این منطقه ویژه با کاهش هزینه‌های تولید، بسته‌بندی، ذخیره‌سازی، حمل‌ونقل و توزیع در کنار ارائه خدمات و ایجاد تسهیلات گمرکی، ترانزیت و بیمه می‌تواند بستر لازم برای ایجاد یک نظام واحد برای اتصال جریان صادرات و واردات کالا را فراهم سازد. همچنین این منطقه ویژه به‌عنوان حلقه کلیدی ارسال کالا و نقطه اتصال میان حمل‌ونقل دریایی، زمینی، هوایی و ریلی عمل کرده و باایجاد بستری مناسب برای برقراری یک نظام واحد در زنجیره واردات و صادرات ایفای نقش کند.

این‌همه در شرایطی است که در تهران مشکلات بزرگی بابت استقرار و عملیات اجرایی باراندازها وجود دارد و همچنین میزان حجم بالای بار در این کلان‌شهر و پراکندگی و عدم یکپارچگی باراندازهای موجود نیز سبب ترافیک زیاد و آلودگی هوای شهر تهران شده است. با توجه به اینکه خط کمربندی ۲ تهران (چرمشهر) که جاده گرمسار را به جاده قزوین وصل می‌کند و از جنوب شهر فرودگاهی می‌گذرد و با توجه به اینکه این کمربندی اتصال بین سه استان تهران، البرز و قزوین بوده استقرار بارانداز در شهر فرودگاهی امام می‌تواند مرکزیت جامع و کاملی با توجه به آن داشته باشد و همچنین سبب حذف بیش از هزار هکتار انبار و بارانداز پراکنده در شهر تهران شده که اکثر آنها از بافت فرسوده برخوردارند که باعث معضل ترافیک در سطح شهر و سبب ایجاد گره‌های ترافیکی و آلودگی شده است. به جهت تمام این موارد شهر فرودگاهی و منطقه ویژه مستقر در این شهر با توجه به اتصال راه‌آهن و جاده و فرودگاه می‌تواند به‌عنوان بهترین مکان اسقرارباراندازی هوشمند برای کلان‌شهر تهران باشد.

در کنار این‌همه مزیت، در این منطقه ویژه اقتصادی قرار است شهر فناوری (Cyber sity) مستقر شود و این اقدام منتهی به تبدیل این منطقه به هاب سایبری کشور شود. آن‌طور که در طرح ایجاد شهر فناوری در منطقه ویژه اقتصادی شهر فرودگاهی امام خمینی آمده است این مرکز با رویکرد پردازش و تولید کالای رقابتی، خلق بازارهای نوآور با بستر دانش و اطلاعات، اتصال به شبکه جهانی تجارت الکترونیک (e-commerce)، دسترسی ۲۴ ساعته به خدمات شهری، تقویت رقابت تجاری شهر و ایجاد فرصت‌های تجاری بیشتر با توسعه تجارت الکترونیک، ایجاد نظام فناوری پیشرفته و مراکز تحقیق و توسعه فناوری شروع به فعالیت خواهد کرد.

• منطقه ویژه اقتصادی ری

فاصله تا شهر تهران: ۳۳ کیلومتر
موقعیت جغرافیایی: جنوب شهر تهران و در جوار شهرک صنعتی شمس‌آباد و فرودگاه بین‌المللی امام خمینی
سازمان مسئول: شرکت سرمایه‌گذاری ری (بخش خصوصی)

دومین منطقه ویژه اقتصادی نزدیک پایتخت منطقه ویژه اقتصادی ری است که در سال ۱۳۹۰ آغاز فرایندهای شکل‌گیری آن در محدوده‌ای ۲۱۰۰ هکتاری کلید خورد. این منطقه ویژه اقتصادی در موقعیتی خاص در حال شکل‌گیری است به‌گونه‌ای که در موقعیت جغرافیایی شمال آن شهرک صنعتی شمس‌آباد واقع‌شده و از آن مهم‌تر در شمال غرب این منطقه، شهر فرودگاهی امام خمینی واقع‌شده که در این شهر منطقه ویژه اقتصادی شهر فرودگاهی استقرار یافته است.

از جمله تسهیلات، مزیت‌ها و امکانات این منطقه ویژه اقتصادی می‌توان به موقعیت قرارگیری آن همچون منطقه ویژه اقتصادی هم‌جوارش نسبت به شهر تهران به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار مصرف و مرکز سیاسی اقتصادی کشور اشاره داشت. همچنین هم‌جواری با فرودگاه بین‌المللی امام خمینی و دسترسی به امکان حمل‌ونقل هوایی در کنار دسترسی‌های جاده‌ای، بزرگراهی و ترانزیتی آزادراه تهران - قم و جاده قدیم تهران - قم و از دیگر سو امکان دسترسی ریلی با توجه به قرارگیری در مسیر راه‌آهن و ایستگاه اختصاصی بارانداز راه‌آهن شبکه ریلی سراسری که در طرح این منطقه دیده می‌شود از جمله مزیت‌های مواصلاتی این منطقه ویژه است.

این منطقه ویژه اقتصادی با گرایش «تجاری،صنعتی و خدماتی» که به‌عنوان سومین منطقه ویژه اقتصادی خصوصی در ایران شناخته می‌شود، بنا بر اهداف استراتژیک اعلام‌شده از سوی سازمان مسئول آن استراتژی جذب سرمایه‌گذاران به جهت تبدیل این منطقه به برترین منطقه ویژه اقتصادی در نوع خود است، منطقه‌ای که قادر به رقابت با سایر مناطق اقتصادی در سطح جهانی باشد.

شرکت سرمایه‌گذاری ری مدعی است که هدف این منطقه ویژه اقتصادی «بهترین بودن» از نظر ایجاد بهترین بسترهای توسعه و سرمایه‌گذاری و ارائه شیوه‌های نوین مدیریت باهدف پاسخگویی مؤثر به نیازهای بازار و سرمایه‌گذاران است، ادعایی که با بالا و پایین کردن طرح ایجاد این منطقه ویژه اقتصادی و پیشرفت کار بر اساس برنامه‌های اعلام‌شده می‌توان تا حدود بسیاری به تحقق آن امیدوار بود.

اساس پروژه ایجاد این منطقه ویژه اقتصادی، نیاز به ترویج و توسعه تجاری در سطح جهانی در ایران و ایجاد تنوع اقتصادی و فرصت زدایی و همچنین ایجاد یک بستر قانونی برای حمایت از سرمایه‌گذاری‌ها و محرک‌های اقتصادی است. اساسی که می‌تواند در صورت نیل به آن شاهد تحقق کار ویژه‌های موردنظر مسئولین این منطقه ویژه اقتصادی در جهت حمایت از فعالیت‌های اقتصادی و روابط تجاری بین‌المللی، ایجاد زیرساخت‌های فیزیکی و مدیریتی کارآمد، تحریک اقتصاد منطقه‌ای، تولید و پردازش کالا، انتقال تکنولوژی، صادرات مواد غیرنفتی، ایجاد مشاغل خلاق و همچنین جذب و حمایت از سرمایه‌گذاری‌های دانش‌بنیان باشد.

آن‌طور که به نظر می‌رسد این منطقه ویژه اقتصادی نوپا درصدد است تا توسعه مجموعه‌ای با عملکردهای چندمنظوره ترکیبی و پایدار ایجاد کند و در این جهت روند توسعه انعطاف‌پذیر به‌منظور پاسخگویی فعالانه به فرصت‌ها را سرلوحه فعالیت‌های خود قرار داده است. همچنین آن‌طور که از سوی دست‌اندرکاران این منطقه ویژه اقتصادی اعلام‌شده بنا است تا در روند ایجاد آن فازبندی توسعه منطقه منطبق با تقاضای بازار و بیشترین ماندگاری صورت گیرد به‌گونه‌ای که درنهایت منتهی به جذب نام‌های تجاری بزرگ شود.

همچنین مسئولان منطقه ویژه اقتصادی ری بارها از تعهد خود به محیط زیست و پایداری آن سخن رانده‌اند، موضوعی که نزدیکی این منطقه ویژه اقتصادی به پایتخت لزوم توجه هرچه بیشتر به آن و کاربست جدی اقدامات زیست محیطی در آن را بیش‌ازپیش مهم می‌کند.

• منطقه ویژه اقتصادی زرندیه ایرانیان (آیلند)

فاصله تا شهر تهران: ۳۵ کیلومتر
موقعیت جغرافیایی: در جنوب غربی شهر تهران و در جوار شهر جدید پرند
سازمان مسئول: شرکت توسعه سیاحان سرزمین ايرانيان (بخش خصوصی)

آیلند سومین منطقه ویژه اقتصادی نزدیک به پایتخت و همچنین اولین منطقه ویژه اقتصادی بخش خصوصی در کشور است که در سال ۱۳۹۰ با مساحت ۱۷۰۰ هکتار عملیات ایجاد آن کلید خورد. قیاس این منطقه ویژه اقتصادی با دو منطقه ویژه اقتصادی نزدیک‌تر به تهران به لحاظ شکل‌گیری امکان‌ها و زیرساخت‌ها، این منطقه را در موقعیت مناسب‌تری نسبت به آن دو قرار می‌دهد از این جهت که تابه‌حال نزدیک هزار میلیارد تومان اعتبار در این پروژه عظیم هزینه شده، مبلغی که بیشتر آن برای احداث زیرساخت‌ها بوده است.

منطقه ویژه اقتصادی زرندیه ایرانیان به‌عنوان مرکز ثقل شهر آیلند، تنها منطقه ویژه اقتصادی با گرایش گردشگری در کشور است که برای ایجاد تحرک اقتصادی در منطقه و برقراری ارتباطات تجاری بین‌المللی تأسیس شده و این کاربری کل شهر آیلند را تحت پوشش خدمات و حمایت‌های قانونی ناشی از مجوز مناطق ویژه اقتصادی قرار داده است؛ این نکته باعث شده تا کاربری‌های متنوع شهر آیلند مزیت و ارزشی دوچندان پیدا کند.

موقعیت مکانی مناسب آیلند به لحاظ نزدیکی به پایتخت و قطب‌های بزرگ جمعیتی در استان‌های مجاور (قم، قزوین و مرکزی) و دسترسی‌های آن از نظر جاده‌ای (مجاورت با چهارراه اصلی کشور)، هوایی (دسترسی به ۳ فرودگاه امام خمینی، مهرآباد و پیام) و ریلی (راه‌آهن شمال- جنوب و ایستگاه قطار شهری) از مزایای مهم این مجموعه است. از جمله دیگر مزیت‌های قابل‌توجه این منطقه ویژه اقتصادی می‌توان به بهره‌گیری از مشاوران مجرب بین‌المللی در کلیه مراحل طراحی و اجرای هر یک از کاربری‌ها در این پروژه اشاره داشت، موضوعی که متضمن موفقیت پروژه‌ها و بازگشت سرمایه‌های جذب‌ شده در آنها می‌تواند باشد. همچنین شاخص بودن کاربری‌های پیش‌بینی‌شده در این پروژه ازاین‌جهت که بناست خدمات متمایزی در گستره جغرافیای ایران ارائه کند، یکی دیگر از مزیت‌های جدی آن محسوب می‌شود.

شرکت توسعه سیاحان سرزمین ایرانیان به‌عنوان سازمان مسئول منطقه ویژه و شهر آیلند به‌عنوان اولین توسعه‌دهنده مادر تخصصی گردشگری در کشور، با تمرکز بر توسعه مجموعه آیلند به‌عنوان یک مجموعه گردشگری، ورزشی، تجاری و اقامتی در ابعاد و کلاس بین‌المللی، به دنبال جذب شرکا برای مشارکت ایمن و سودآور در سرمایه‌گذاری برخی پروژه‌های در دست اقدام این منطقه ویژه اقتصادی است. شرکایی که بر مبنای مزیت رقابتی آیلند به جهت واقع‌شدن این طرح تفریحی، گردشگری با درجه بین‌المللی در منطقه ویژه اقتصادی است که با توجه به حمایت‌ها و تسهیلات پیش‌بینی‌شده در این منطقه و ویژگی‌های ممتاز موقعیت مکانی پروژه، هم‌افزایی قابل‌توجهی برای انجام سرمایه‌گذاری در این منطقه فراهم می‌کند.

همچنین شرکت مسئول این منطقه ویژه اقتصادی برای هرکدام از بخش‌های دیده‌شده در طرح موردنظر برای این پروژه عظیم مجوزهای گوناگونی اخذ کرده، مجوزهایی چون مجوز منطقه نمونه گردشگری بین‌المللی (مصوبه هیئت دولت)، مجوز منطقه ویژه اقتصادی زرندیه (ایرانیان) (مصوب مجلس شورای اسلامی و ابلاغ هیئت دولت)، مجوز شهرک اقامتی – گردشگری (مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران)، طرح جامع زیست‌محیطی از سوی شورای عالی ارزیابی زیست‌محیطی و اخذ ده‌ها مجوز دیگر که خدمات و تسهیلاتی قابل توجهی را برای پیشبرد اهداف این منطقه ویژه اقتصادی فراهم می‌آورد.