چرا تجارت ایران و عراق کند شده است؟/ عراقی‌ها به محصولات ایرانی روی خوش نشان نمی‌دهند

امیرحسین احمدی، اقتصاد24- بر اساس آمارهای ارائه شده حجم تجارت ایران و عراق تنها دو درصد افزایش پیدا کرده است؛ این آمار نشان می دهد روابط تجاری میان دو کشور به کندی پیش می رود.

حفظ بازارهای صادراتی و نفوذ بیشتر در آن‌ها مهم‌ترین راهکاری است که در شرایط فعلی کشور می‌تواند گامی رو به جلو برای اقتصاد ایران باشد. محصولات کشاورزی ایران یکی از ارکان مهم اقلام غیر نفتی برای صادرات هستند که صادرات آن‌ها به کشورهای همسایه به منزله توانی برای برداشتن این گام است. عراق یکی از همین همسایه هاست که بازارهای آن ظرفیت خوبی برای صادرات دارند.

هر چند بازارهای این کشور حدود 22 درصد از کالاهای صادراتی ایران را به خود اختصاص داده‌اند اما آمارها حاکی از آن است که طی 6 ماهه سال‌جاری صادرات ایران به عراق تنها دو درصد افزایش پیدا کرده است و این مسئله نشان می دهد شاهد کندی در تجارت ایران و عراق هستیم.

فعالان اقتصادی در گفت‌و‌گوهایی که داشته‌اند گفتند که چند وقتی است تجارت با عراق برای تجار ایرانی اندکی دچار کندی و کشش شده و با تعرفه‌هایی که روی کالاها وضع شده، تجارت میان دو کشور همسایه از سرعت گذشته برخوردار نیست. این موضوع باعث شده که کالاهای صادراتی ایران مقاصد جدیدی را دنبال کند. عراق هم روی برخی کالاها که ایران صادرات آن را انجام می‌داد، ممنوعیت وارداتی گذاشته است. فعالان بازرگانی در اتاق ایران، از دستگاه دیپلماسی می‌خواهند که مذاکره با دولت این کشور شتاب بگیرد تا روابط تجاری دو کشور به وضعیت گذشته برگردد.

مهرداد عباد، عضو اتاق بازرگانی ایران درباره کندی تجارت ایران و عراق به روزنامه «ایران» گفته است استقبال عراق و افغانستان برای خرید کالای ایرانی بسیار کم شده است.

به گزارش اقتصاد 24، ارزش صادرات ایران به عراق طی 6 ماهه سال 97 به‌ صورت تقریبی 4564 میلیون دلار بوده و اکنون این رقم به 4663 میلیون دلار رسیده است. میزان صادرات ایران به عراق نشان می‌دهد که از کل سبد صادراتی ایران سهم عراق 22.2 درصد است این در حالی است که ظرفیت تجاری دو کشور، بیش از این عدد و ارقام است.

همچنین چندی پیش محمود حجتی وزیرجهاد کشاورزی با اشاره رفتارهایی که کشور عراق با محصولات صادراتی ایران در مقاطع مختلف صورت می دهد، گفته بود: کشورهایی همچون عراق، مدام در صادرات کالاهای ایرانی محدودیت ایجاد می کنند؛ این در حالی است این کشور به خاطر منابع ارزی کاملا دست به نقد است؛ این در حالی است که حتی زارع ایرانی بر اساس سیگنال عراقی‌ها محصول می کارد؛ به خصوص اینکه ما وقتی مشکل کمبود کالا داریم عراق درهای خود را باز می کند و با توجه به منابع ارزی، خرید خوب کرده و جذابیت برای صادرات ایجاد می کند؛ اما وقتی ما مازاد تولید داریم درهای عراق به روی صادرکنندگان ایرانی بسته است.

وزیر جهاد کشاورزی همچنین خاطرنشان کرده بود: صادرات ما وضعیت خوبی ندارد و ما عضو هیچ پیمان منطقه ای و جهانی نیستم؛ بنابراین بهتر است از پیمان اوراسیا که از ٥ آبان عملیاتی می شود، استفاده کنیم.

چرایی کند شدن تجارت ایران و عراق

در همین زمینه حمید حسینی، دبیر اتاق مشترک بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران و عراق، چرایی کندی تجارت ایران و عراق و علل محدودیت‌های صادراتی محصولات کشاورزی ایران به عراق را برای اقتصاد 24 چنین بر می‌شمارد: همانطور که ما در فصل برداشت محصولی خاص بر واردات آن محصول تعرفه می‌گذاریم یا واردات آن را ممنوع می‌کنیم، عراق نیز در فصل برداشت محصولات خود چنین رویکردی دارد. به خصوص در فصل تابستان واردات بسیاری از کالاها به عراق ممنوع می‌شود.

دبیر اتاق مشترک ایران و عراق همچنین معتقد است که تعرفه‌های وارداتی عراق نوسان چندانی ندارد و می‌گوید که «چنین چیزی کمتر اتفاق افتاده است که بشنویم تعرفه‌های وارداتی عراق افزایش داشته باشد.»

او می‌گوید: عراق درباره واردات برخی کالا‌ها موانعی می‌گذارد و در برخی کالاها مثل سیب محدودیت ایجاد می‌کند و بعضی محصولات مثل گوجه‌فرنگی و سیب زمینی کلم و کاهو را به خاطر فصل برداشت محصول ممنوع می‌کنند و این محدودیت‌ها معمولا فصلی است و بعد از آن برطرف می‌شود.

دبیر اتاق مشترک ایران و عراق درباره اعمال محدودیت‌های عراق بر سیب ایران می‌گوید: مسئله عراق قرنطینه نباتی برخی محصولات ما مانند سیب است و این کشور سیب ما را دچار آفت می‌داند. در مقابل حق‌العمل‌کاران گمرکی کشور ما برای دور زدن این محدودیت، سال گذشته سیب ایران را به نام ترکیه و امسال نیز به نام پاکستان صادر می‌کنند اما راه درست این است که وزارت کشاورزی ما پیگیری کند؛ به خصوص امسال که سیب مازاد داریم و بسیار محصول خوبی هم بوده و می‌توانیم عراقی‌ها را قانع کنیم که کیفیت سیب ایران مشکلی ندارد و ما می‌توانیم نیاز آن‌ها را تامین کنیم.

وزن محصولات کشاورزی صادر شده به عراق بیش‌تر شده اما ارزش دلاری آن‌ها افزایش چندانی نداشته

این فعال اقتصادی همچنین اعتقاد دارد که بازار عراق بزرگ‌ترین بازار صادراتی محصولات کشاورزی ایران است. «بیش از 22 درصد از کالاهای ما به عراق می‌رود و بزرگ‌ترین بازار صادراتی محصولات کشاورزی ما عراق است».

حسینی درباره افزایش نه چندان زیاد صادرات محصولات ایران به عراق چنین می‌گوید: این نکته را باید بدانیم که میزان صادرات محصولات کشاورزی ما به کشور عراق از نظر وزنی افزایش داشته است و مقدار کالاهای صادراتی ما به عراق از نظر وزنی حدود 20 درصد افزایش داشته است.

هر چند میزان محصولات ایرانی که از مرز عراق گذشته‌اند افزایش داشته اما میزان ارزش صادرات ما به عراق برخلاف جهت میزان آن‌ها حرکت کرده است.« یکی از علت‌های کاهش ارزش صادرات ما به عراق این است که گمرک حدود هزار و 100 قلم کالا را کاهش ارزش پایه صادراتی داده است. برای مثال سال گذشته رب گوجه‌فرنگی با ارزش کیلویی 4 دلار به عراق صادر می‌شده که این مقدار امسال به دو دلار رسیده است. در واقع کالای ما به عراق رفته و بیشتر از سال گذشته هم رفته است اما به علت اینکه به طور متوسط 35 درصد ارزش پایه کالاهای صادراتی کاهش پیدا کرده نتیجه این شده است که ارزش صادرات ما عراق افزایش چندانی نداشته است».

محدودیت‌های ایران هم در کاهش صادرات محصولات کشاورزی بی‌تاثیر نبوده است

دبیر اتاق مشترک ایران و عراق علت دوم کاهش ارزش صادرات به عراق را محدودیت‌های داخلی برای صادرات برخی محصولات می‌داند. «بخشی دیگر به این علت است که ما خود محدودیت ایجاد کردیم. صادرات بخشی از محصولات کشاورزی در سال گذشته محدود شد و این بی ثباتی قوانین در دو کشور باعث کاهش ارزش صادراتی محصولات کشاورزی ایران به عراق شده است».

تعطیلات وقت و بی‌وقت در 6 ماه نخست سال 98 مسئله دیگری بود که ضرباهنگ صادرات محصولات کشاورزی به عراق را کندتر کرد. «تعطیلات فراوانی که در 6 ماه نخست امسال به آن‌ها برخوردیم چه تعطیلات بیش از حد عید نوروز و عید فطر و عید قربان و چه اربعین باعث شد تا کار صادرات محصولات کندتر پیش برود».

او ادامه می‌دهد: امسال اربعین کل مرزها بسته شد و 20 روز بازارهای عراق را از دست دادیم.

افزایش ارزش پول ملی ایران نسبت به سال گذشته مسئله دیگری است که ارزش صادرات ایران به عراق را آنطور که باید افزایش نداده است. «سال گذشته محصولات ایران با دلار حدود 15 هزار تومان به عراق صادر می‌‍‌شد اما امسال با بالا رفتن ارزش پول ملی این مقدار به حدود 10 هزار تومان رسیده است».

محصولات ایران در بازار عراق نسبت به محصولات مشابه رقابت‌پذیر نیستند

دبیر اتاق مشترک ایران و عراق همچنین از ضرورت رقابت‌پذیرتر شدن محصولات کشاورزی ایران در بازار عراق می‌گوید. «یکی از مسائل مهمی که باعث کاهش ارزش صادرات محصولات کشاورزی ایران به عراق شد به خاطر این مسئله است که رقابت پذیری کالای ایرانی در بازار عراق کاهش یافته و رقبای جدید با تمام قوا به این بازار آمدند؛ برای مثال اردن با قدرت وارد فروش محصولات کشاورزی در عراق شده و بخشی از بازار صادراتی ما در جنوب عراق را گرفته است».

از نظر حسینی مجموعه تجارت ایران با عراق در محصولات کشاورزی موفقیت‌آمیز بوده اما این فعال اقتصادی امتداد این موفقیت را به شرط حضور جدی‌تر تجار ایران در بازار عراق می‌داند. «در حال حاضر ما کالاهای خود را به صورت سنتی در لب مرز به دلال‌های عراقی می‌سپاریم و آن‌ها محصولات ایران را با قیمت بالایی به مصرف کننده عراقی می‌فروشند و ادامه ایران قطعا به ضرر ایران تمام خواهد شد».

او ادامه می‌دهد: در حال حاضر کشاورز ما سیب‌زمینی را هزار یا دو هزار تومان می‌فروشد در صورتی که مصرف‌کننده عراقی بابت این سیب‌زمینی 8 تا 10 هزار تومان پول می‌دهد و این مسئله به علت ضعف ماست که نتوانستیم در تره‌بار عراق مستقر شویم یا در آنجا حضور مستقیم پیدا کنیم و با این سیستم سنتی در بخش میوه و تره بار نمی‌توانیم بازار عراق را به محصولات کشاورزی ایران وابسته کنیم.

رقبای اقتصادی ایران در کمین بازار عراق

ایران زیرساخت‌های صادرات محصولات کشاورزی خود به عراق را توسعه دهد یا ندهد، رقبای اقتصادی دیگر به تماشا نخواهند نشست چرا که کیفیت محصولات خود را روز به روز ارتقا خواهند داد. «عراق کشوری است که می‌تواند از اکثر کشورهای دنیا محصول بیاورد اما وقتی که ما در بسته‌بندی و کیفیت محصولات‌مان و همچنین در شناخت بازارهای عراق مشکل داریم نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که بازار عراق را همیشه در اختیار خود داشته باشیم».

دبیر اتاق مشترک ایران و عراق از بی‌برنامگی در بحث صادرات محصولات کشاورزی انتقاد می‌کند و اعتقاد دارد که برنامه‌ریزی مدون در صادرات محصولات کشاورزی است که می‌تواند صادرات محصولات کشاورزی ایران به عراق را پیوسته ادامه‌دار کند. «هر وقت دل‌مان بخواهد و به دنبال صادرات باشیم، صادرات داریم و وقتی هم نخواهیم این کار را نمی‌کنیم اما باید بدانیم عراق دنبال منبعی می‌گردد که همیشه نیازش به محصولات کشاورزی را تامین کند».

حسینی در پایان می‌گوید: ما نشان دادیم که نمی‌توانیم برای بازار محصولات کشاورزی عراق قابل اتکا باشیم چرا که برای ما بازار داخلی مهم است و اگر مازاد تولید داشته باشیم به دنبال صادرات هستیم؛ این روند قطعا نمی‌تواند کشور ما را به یک صادرکننده دائمی برای عراق تبدیل کند.