از دیدگاه‌های اقتصادی سعید محمد کاندیدای احتمالی انتخابات ۱۴۰۰ چه می‌دانیم؟/ چرایی جذابیت سپاهی تکنوکرات برای اصولگرایان

اقتصاد۲۴ - یک ماه پیش علی نیکزاد، نایب رئیس مجلس اعلام کرد «قرارگاه خاتم الانبیا (ص) سرجمع بیش از ۵۰ هزار میلیارد تومان از دولت، نهادها، شهرداری‌ها و شرکت‌های دولتی طلب دارد و طلب آن‌ها از دولت به معنای سازمان برنامه بودجه، رقمی بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان است.» حالا برخی محافل سیاسی و رسانه‌ای از سعید محمد، رئیس این نهاد که می‌توان آن را بزرگ‌ترین طلبکار دولت و بزرگ‌ترین پیمانکار کشور دانست، به عنوان یکی از نامزد‌های ریاست جمهوری نام می‌برند. اما سعید محمد کیست؟ کارنامه او چیست و کدام محافل و چرا از او به عنوان یکی از نامزد‌های ریاست جمهوری نام می‌برند؟

کوتاه از زندگی و کارنامه سعید محمد

سعید محمد را می‌توان جزو نسل دوم فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی دانست، چهره‌های جدیدی که هویت خود را، نه به خاطر سابقه انقلابی یا حضور در دفاع مقدس، که مستقیما از سپاه پاسداران گرفته‌اند. به عبارت دیگر، سعید محمد را می‌توان جزو آن دسته از فرماندهان و سپاهیانی دانست که در دوران ثبات جمهوری اسلامی ایران بالیده‌اند. شاید همین وجه او را نزد طیف‌هایی مقبول کرده است، طیف‌هایی که خودشان نیز همچون محمد در دوران ثبات جمهوری اسلامی رشد کرده‌اند و انقلاب و جنگ را ندیده‌اند.

سعید محمد متولد سال ۱۳۴۷ در تهران و دارای مدرک تحصیلی دکترای مهندسی عمران از دانشگاه تربیت مدرس تهران در سال ۱۳۸۸ است. او در سال ۱۳۶۶ به عضویت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی درآمد؛ این یعنی، اگر او در دفاع مقدس حضور داشته است، این حضور تنها یک سال از عضویت او در سپاه را شامل می‌شود.

محمد مهر ماه ۱۳۹۷ از سوی سردار عزیز جعفری، فرمانده وقت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به فرماندهی قرارگاه خاتم الانبیا (ص) منصوب شد. تا پیش از این زمان، به جز در قرارگاه خاتم یا محافل مهندسی در کشور، نامی از او نبود.

مطابق سابقه‌ای که «تسنیم» از فرمانده قرارگاه خاتم منتشر کرده است، او «دارای سوابق مدیریتی و اجرایی متعددی در شرکت‌ها و مؤسسات اقماری قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء (ص) و بنیاد تعاون سپاه است.» از جمله اینکه او «از سال ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۳ مدیرعامل گروه سپاسد ــ وابسته به قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء (ص) بود.»

این خبرگزاری، خلاصه‌ای از سوابق علمی او را نیز منتشر کرده است که نشان می‌دهد سعید محمد علاوه بر کسب جوایزی در سطوح ملی، جوایزی در سطح جهانی را نیز در کارنامه علمی و پژوهشی خود دارد. از جمله اینکه او «در سال ۲۰۱۴ موفق به کسب تندیس برنز جایزه بین‌المللی پروژه برتر در سطح مگاپروژه‌ها از انجمن بین‌المللی مدیریت پروژه (IPMA) شد» یا اینکه در سال ۱۳۹۲ توانست لوح تقدیر حامیان زمین را از اجلاس جهانی حامیان زمین کسب کند.

سعید محمد؛ سپاهی تکنوکرات

کارنامه مبتنی بر فعالیت‌های علمی و دانشگاهی، سابقه مدیریتی و نیز فعالیت مستمر او در سپاسد که بزرگ‌ترین سازنده سد در کشور است، از سعید محمد چهره‌ای تکنوکرات ترسیم می‌کند. به عبارت دیگر، مطابق رزومه کاری و حرفه‌ای، محمد بیشتر یک مهندس و مدیر پروژه بوده است تا اینکه یک سپاهی به معنای نظامی آن باشد. شاید به دلیل همین خصلت تکنوکرات یا فن‌سالار بودن است که در اغلب مواقع او با کت و شلوار (یا به قول عامه در لباس سیویل) دیده شده است تا در لباس سبز سپاه پاسداران.

مهم‌ترین از این، غالب اظهارنظر‌ها و اخبار رسانه‌ای سعید محمد، پروژه محور بوده است. او یا در حالت کلنگ زنی دیده شد، یا بازدید از پروژه‌های در حال ساخت، یا در حال افتتاح طرح‌های به ثمر رسیده. این چیزی است که اصولگرایان در دوره احمدی نژاد تجربه کرده اند و به شدت از آن خاطره‌ای خوش دارند، چراکه به زعم آنان، رئیس جمهور یا مدیر محبوب، باید در حال ساخت و ساز باشد، تا مدیریت و ریاست جمهوری.

به هر رو، گستره پروژه‌های قرارگاه خاتم، اقصی نقاط کشور و نهاد‌های مختلفی را در برمی گیرد. به عبارت دیگر، پروژه‌های شهری بزرگ، طرح‌های بیمارستانی و پروژه‌های بزرگ عمرانی یا توسعه ای، اغلب از سوی این قرارگاه ساخته می‌شود. فرقی نمی‌کند که این پروژه، شهری، مثلا پل و روگذر در رشت باشد، یا ساخت بیمارستان در اراک، طرح جامع فاضلاب اهواز، کنارگذر جنوبی تهران و احداث و عملیات تکمیلی خط یک قطار شهری اهواز یا حتی خط آهن زاهدان-چابهار. یا جاده‌ها و پالایشگاه و حتی خط آهن زاهدان-چابهار. خود او مردادماه امسال اعلام کرد که «۲۸۵ پروژه متناظر با وزارتخانه‌های دولت در حوزه‌های مختلف اعم از راه و شهرسازی، مخابرات، صنعت نفت و پتروشیمی، صنایع و معادن، دریایی و بخش‌های مرتبط با وزارت نیرو در دست اجراست.»

محمد درباره ابعاد این قرارگاه سازندگی نیز گفت که «قرارگاه خاتم با بیش از ۴۸ هزار نیروی انسانی و ۱۵۰ هزار پیمانکار به دنبال عمل به رسالت مهم خود و کمک به سازندگی در کشور است.» هرچند او اعلام کرد که «در حال حاضر بیش از ۴۲ هزار میلیارد تومان مطالبات مختلف داریم» این را نیز اضافه کرد که «علیرغم آن چه شایع شده باید اذعان کرد سهم قرارگاه در پذیرش و اجرای پروژه‌های عمرانی بسیار کم است. از مجموع ۸۰ هزار میلیارد تومان پروژه عمرانی دولت میزان سهم قرارگاه حدود ۲،۵۰۰ میلیارد تومان است که در این عرصه از ظرفیت بخش خصوصی هم استفاده می‌کنیم.»

سعید محمد، پیش از فرماندهی قرارگاه سازندگی مدتی مدیرعامل گروه ایرانیان اطلس بوده است، گروهی که «ویکی پدیا» از آن به عنوان «سازنده و مالک چندین مرکز خرید در شهر‌های مختلف ایران» نام می‌برد. در سال‌های گذشته، به ویژه در دوران مدیریت محمدباقر قالیباف در شهرداری تهران اخباری که اغلب توام با حواشی نیز بوده است، از این گروه منتشر شده است، اما هیچگاه به انتشار یک گزارش مستقل و متقن منتهی نشد.

سعید محمد: به خارجی‌ها نیازی نداریم!

درباره رویکرد اقتصادی سعید محمد چیز زیادی نمی‌دانیم. مثلا نمی‌دانیم او درباره تورم، نقدینگی یا حوزه‌های دیگر پولی و بانکی چه دیدگاهی دارد. شاید هم این مساله چندان عجیب نباشد، زیرا محمد نشان داده است که بیش از هرچیز، یک تکنوکرات است، یک متخصص که حالا لباس سبز سپاه را نیز گاهی بر تن می‌کند. اما مهم‌تر از اینها، او پیمانکار و پیش برنده پروژه‌های ریز و درشت بسیاری در کشور است، نه کسی که الزاما دانش یا دیدگاه اقتصادی داشته باشد. به عبارت دیگر، او بر کوهی از تجربه سازندگی و پیمانکاری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در قالب قرارگاه خاتم الانبیا تکیه زده است، نهادی که پیش از فرماندهی، خود او جزئی از اجزای این دستگاه بزرگ بوده است.

بیشتر بخوانید: سرلشگر باقری؛ گزینه‌ای برای کسانی که به دنبال رییس جمهور نظامی هستند

آنچه از اظهارنظر‌های رسانه‌ای او برمی آید، به نظر می‌رسد شاخص‌ترین دیدگاه اقتصادی او، دیدگاه مبتنی بر عمران و آبادانی باشد، یا همان چیزی که اصولگرایان از آن به عنوان «سازندگی» یاد می‌کنند. با وجود این، سعید محمد در همین حوزه نیز یک دیدگاه شاخص دارد، دیدگاهی که صرفا از آن او نیست و در میان سایر اصولگرایان، به ویژه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز طرفدارانی دارد. این دیدگاه، بی نیازی از خارجی‌ها است، یا اینکه ما برای پیشبرد پروژه‌های خود هیچ نیازی به حضور یا مشارکت شرکت‌های خارجی نداریم. فی المثل او به تازگی گفته است که «در هیچ عرصه‌ای نیازی به کشور‌ها و شرکت‌های خارجی نداریم.»

به نظر می‌رسد دیدگاه او نسبت به شرکت‌های خارجی، نه فقط به عنوان یک رقیب بالقوه، بلکه نگاهی توطئه آمیز است، تا جایی که گفته است: «به‌دلیل شاید برخی کم‌کاری‌ها، کشور در برخی حوزه‌ها آسیب‌پذیر شده است و از همین راه شرکت‌های خارجی که به‌دنبال ضربه‌زدن به کشور بودند ایران را ترک کردند که ما این تهدید را به یک فرصت تبدیل کردیم.»
از جمله تهدیدی که سعید محمد از آن یاد کرد، شرکت توتال بود. فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء (ص) سپاه به تازگی همزمان با نزدیک شدن زمان بهره برداری از پروژه NGL غرب کارون، با این ادعا که رکورد شرکت توتال در صنعت نفت کشورمان به دست متخصصان قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء (ص) شکسته شد، گفت: «این پروژه علاوه بر جلوگیری از مشکلات زیست محیطی و در برداشتن حدود ۵۰۰ میلیون دلار درآمد سالانه برای کشور، یک دستاورد بزرگ دیگر نیز به همراه دارد و آن، شکسته شدن رکورد شرکت معروف و بزرگ نفتی دنیا یعنی توتال است که با امتیاز‌های خاص در سال‌های گذشته در کشور فعالیت داشته است بدون آن که سود خاصی نصیب کشورمان کند.»

اینکه سعید محمد معتقد است توتال با امتیاز‌های خاص در کشور فعالیت داشته، سود خاصی نصیب کشور ما نکرده، یا ما هیچ نیازی به شرکت‌های خارجی نداریم، بیانگر نوع نگاه او و البته طیف سیاسی و فکری سعید محمد نسبت به تعاملات اقتصاد بین الملل کشور است.

به عبارت دیگر، درحالی که کارشناسان اقتصادی و مدیران دولتی، معتقدند که بخشی از فرایند توسعه ایران، باید با تکیه بر سرمایه و فناوری پیشرفته خارجی دنبال شود، گویا سعید محمد این امر را رقیب تراشی برای بزرگ‌ترین پیمانکار کشور می‌داند و ترجیح می‌دهد پروژه‌های کلان و کوچک کشور، بدون حضور و مشارکت خارجی‌ها دنبال شود.

جذابیت سعید محمد برای اصولگرایان

آیا همین خودکفایی بی مرز، خوداتکایی تا آخرین مرحله و خارجی زدایی است که سعید محمد را به گزینه مطلوب برخی محافل سیاسی و رسانه‌ای اصولگرا برای نامزدی ریاست جمهوری تبدیل کرده است؟ به نظر می‌رسد مساله فراتر از این باشد. ابتدا باید توجه داشت که سعید محمد سابقه سیاسی به معنای مرسوم آن ندارد و مشخص نیست آیا می‌تواند از فیلتر شورای نگهبان بگذرد چون هرچه باشد شاید نتوان مصداق «رجل سیاسی» را در او یافت. اکنون تنها دو سال است که از فرماندهی سعید محمد بر قرارگاه سازندگی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی می‌گذرد، مضافا اینکه تاکنون فرماندهان این قرارگاه نه چهره‌ای سیاسی بوده‌اند، نه داعیه ریاست جمهوری داشته‌اند. با وجود این، سعید محمد چهره‌ای اقتصادی در معنای مهندسی و سازندگی آن محسوب می‌شود که با تکیه بر پشتوانه‌های اقتصادی و فنی و مهندسی دولت و سپاه فعالیت می‌کند. او حتی یک تکنوکرات ایدئولوژیک هم نیست، بلکه یک تکنوکرات عملگرا است و مخالفت او با شرکت‌های خارجی، بیش از آنکه دلیل ایدئولوژیک داشته باشد، ناشی از نگاهی اقتصادی است.

از این رو به نظر می‌رسد آنچه او را برای طیف‌هایی از اصولگرایان جذاب کرده است، همین وجه سازندگی او است، کارنامه‌ای که بیشتر به نام قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا است تا خود سعید محمد. در این میان نباید از ویژگی شخصی او، یعنی «جوانی» هم غافل بود. یک تکنوکرات جوان و همسو و متصل به نهادی انقلابی، آیا نمی‌تواند گزینه مناسبی برای نخستین چرخش مدیریتی کشور در ۴۰ سال دوم جمهوری اسلامی باشد؟ به نظر می‌رسد همین مساله نام سعید محمد را به عنوان گزینه ریاست جمهوری مطرح کرده است، هرچند تاکنون تلاش چندانی از سوی خود او یا طرفداران او برای طرح بیش از پیشش دیده نشده است.

با وجود همه اینها، اگر بخواهیم واقع بینانه به مساله ریاست جمهوری نگاه کنیم، به نظر نمی‌رسد که سایر نامزد‌های احتمالی نظامی و حامیان آنان، به سادگی رضایت بدهند که محمد، از این وجهه مقبول اصولگرایان به نفع خود استفاده کند. چرا که هم اکنون نام‌های دیگری نیز از همین نهاد و همین جنس به عنوان نامزد‌های ریاست جمهوری مطرح شده اند که برخلاف سعید محمد، هم سابقه جنگ و دفاع مقدس را دارند، هم عضویت طولانی مدت تری را در سپاه داشته و هم فرمانده بوده اند. قطعا این چهره‌ها از توانایی بیشتری برای ساختن اجماع میان طیف‌های نظامی و سیاسی حول خود برخوردارند تا سعید محمد که نه جنگ را دیده و نه به معنای مرسوم آن، فرمانده نظامی بوده است.

شاید آنچه بیش از هرچیز سبب مطرح شدن نام سعید محمد شد، شائبه‌هایی بود که درباره نقش این نهاد در تعیین رئیس و هیات رئیس مجلس یازدهم مطرح شده است. این شائبه‌ها هیچگاه علنی مطرح نشد، چه رسد به اینکه تایید شود. هرچند از همان هنگام می‌شد جهت‌گیری آتی سعید محمد را حدس زد، اما تجربه سیاست ورزی در ایران نشان می‌دهد که سیب سیاست، تا رسیدن به زمین، هزار چرخ می‌خورد. مضافا اینکه خاطره ریاست جمهوری احمدی نژاد به ما می‌گوید هیچ چیز در سیاست ایران عجیب و بعید نیست. اما این امر هم به این معنی نیست که سایر بازیگران و توانایی آنان در هدایت و بازی سازی سیاسی را نادیده بگیریم؛ بنابراین حتی اگر سعید محمد به ریاست جمهوری نرسد، که بعید به نظر می‌رسد این سمت را تجربه کند، دستکم با همین مطرح شدن نامش به عنوان یکی از نامزد‌های احتمالی، توشه‌ای برای خود اندوخته است؛ این توشه مهم‌ترین آورده او برای سال‌های آینده خواهد بود.