قمار پوتین بر سر اوکراین

اقتصاد ۲۴-موضوعی که طی این هفته با برگزاری یک‌سری جلسات پر‎مخاطب میان مقامات روسی و غربی مورد توجه جهانی قرار گرفته است. محور گفتگو‌ها تلاش برای کاهش تنش‌های شدید میان روسیه و همسایه‌اش اوکراین است.
مساله خاص در حال حاضر این است که آیا اوکراین می‌تواند روزی به عضویت ائتلاف نظامی ناتو دربیاید یا خیر؛ و این احتمالی‌ست که روسیه به شدت با آن مخالف است.
در حالی که شورای روسیه خود را برای دیدار روز چهارشنبه با مقامات ناتو در بروکسل آماده می‌کنند، CNBC رهنمودی ارائه داده است در مورد اینکه چرا روسیه انقدر به اوکراین اهمیت می‌دهد و برای جلوگیری از پیوستن این کشور به ناتو تا کجا می‌خواهد پیش برود.

چرا اوکراین مهم است؟

در سال ۲۰۱۴ زمانی که روسیه، کریمه را از اوکراین ضمیمه کرد، روابط میان همسایگان اروپایی به پایین‌ترین حد خودش رسید. روسیه نیز در عین حال از قیام طرفداران خود در شرق کشور (جایی که نبرد‌های سطح پایین میان نیرو‌های اوکراینی و نیرو‌های طرفدار روسیه از آن زمان تاکنون ادامه پیدا کرده است) حمایت می‌کرد.
تنش‌ها طی ماه‌های اخیر و حتی در بحبوحه گزارشات ارائه‌شده‌ی متعدد از تجمع نیرو‌های روسی در مرز با اوکراین، تشدید شده است و همین امر گمان‌زنی‌های گسترده‌ای را مبنی بر اینکه روسیه دارد خود را برای جنگ آماده می‌کند، برانگیخته است.
البته روسیه به طور مکرر برنامه‌ریزی‌های خود را برای انجام این کار انکار کرده است و ایالات‌متحده، اتحادیه اروپا و ناتو به روسیه هشدار داده‌اند... کاری که جو بایدن، در جریان تماس تلفنی‌اش در ۳۰ دسامبر نیز انجام داد: «در صورت تجاوزات بیشتر روسیه به اوکراین، پاسخ امریکا صریح خواهد بود.»
با این حال در اینکه غرب تا چه حد در دفاع از اوکراین پیش‌روی خواهد داشت، ابهامات زیادی وجود دارد.

روسیه به دنبال چیست؟

ماه پیش روسیه در پیش‌نویس پیمان امنیتی، چندین خواسته اصلی را در مورد اوکراین با غرب در میان گذاشت.
در این راستا روسیه خواسته بود که ایالات‌متحده از گسترش بیشتر ناتو به سوی شرق جلوگیری کند و به کشور‌های شوروی سابق نیز رخصت پیوستن به این اتحاد را ندهد.
روسیه همچنین در این پیش‌نویس از امریکا خواسته است که در قلمروی کشور‌های شوروی سابقی که پیش‌تر عضو ناتو نبوده‌اند، پایگاه نظامی ایجاد نکند... در عین اینکه از کاربرد زیر‎ساخت‌های آن‌ها برای هرگونه فعالیت نظامی و یا توسعه همکاری‌های دوجانبه نظامی پرهیز نماید.
اگر چه در پیش‌نویس پیمان ذکری نرفته است، اما پر واضح است که اوکراین هدف صریح روس‌هاست. اوکراین از جمهوری‌های شوروی سابق است... درست مثل بلاروس و آذربایجان و مولداوی و ارمنستان. لتونی و لیتوانی و استونی نیز در زمره کشور‌های شوروی سابقی هستند که حالا از اعضای ناتو محسوب می‌شوند.
آن‌طور که ناتو در کشور‌های بالتیک و لهستان توصیف کرده است: «روسیه پیش‌تر و البته اغلب! بیزاری خود را از مجتمع‌های دفاعی موشکی ایالات‌متحده در لهستان و رومانی در اروپای شرقی و نیز تقویت حضور ناتو از نظر گروه‌های جنگیِ آماده رزم ابراز کرده است.»

بیشتر بخوانید: مذاکرات روسیه و آمریکا؛ ریابکوف: برنامه‌ای برای حمله به اوکراین نداریم

ایالات‌متحده و ناتو پیش‌تر عنوان کرده‌اند که درخواست‌های مبنی بر عدم پذیرش اوکراین در ناتو یا لغو استقرار ناتو در شرق اروپا، برای این دو «حکم آغاز مذاکرات را ندارد.» [البته به بیان وندی شرمن، معاون وزیر ایالات‌متحده که رهبری هیئت امریکایی را در گفتگو با مقامات روسی در روز دوشنبه در ژنو بر عهده داشت... مترجم.]در حالی که او خاطر‎نشان کرده بود که ایالات‌متحده از پیشنهادات امنیتی روسیه عقب‌نشینی کرده است، سرگئی ریابکوف، همتای روسی او گفت که این مذاکرات حدوداً هفت ساعت به طول انجامیده و «دشوار» هم بوده‌اند... در عین اینکه ثابت کردند خواسته‌های مسکو تغییری نداشته. ریابکوف به خبرنگاران اعلام کرده: «واجب است یقین حاصل کنیم که اوکراین هرگز و هرگز عضو ناتو نخواهد شد.»

در حالی که مذاکرات روز دوشنبه هیچ پیشرفت آشکاری نداشتند، امید چندانی نیز به نتیجه گفتگو‌های روز چهارشنبه در بروکسل و متعاقب آن پنجشنبه در سازمان امنیت و همکاری اروپا در وین نمی‌رود.

چرا روسیه این کار را انجام می‌دهد؟

پوتین بی‌تردید می‌داند که فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی برای روسیه فاجعه‌بار بوده... و آن را «بزرگ‌ترین تراژدی ژئوپلتیک» قرن بیستم توصیف می‌کند.
اوکراین با توجه به موقعیت مکانی‌اش (به عنوان خاک‌ریز و سنگر‎گاهی میان روسیه و کشور‌های اتحادیه اروپای شرقی)، و همچنین اهمیت نمادین و تاریخی‌اش برای روسیه، که اغلب به مانند «جواهری در تاج» نگاهش می‌کنند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
پوتین، از روابط فرهنگی، زبانی و اقتصادی کشورش با اوکراین همیشه با ستایش یاد کرده و سال پیش هم روس‌ها و اوکراینی‌ها را «ملتی واحد» توصیف کرده بود. او حتی مقاله‌ای نیز در این زمینه نوشته، که عنوانش هست: «در باب وحدت تاریخی روس‌ها و اوکراینی‌ها».
چنین احساساتی در اوکراین جواب نمی‌دهد. چون دولت تحت ریاست جمهوری ولودمیر زلنسکی، به دنبال کسب امداد‌های اقتصادی و قدرت ژئوپلتیکی از جانب غرب است... تمایلی که خصوصاً در سال ۲۰۱۴ و پس از الحاق کریمه به روسیه حالت پر‎رنگ‌تری به خود گرفت.

اوکراین بار‌ها تمایل خود را به پیوستن به اتحادیه اروپا و ناتو بیان کرده است؛ موضوعی که برای روسیه‌ی تشنه‌ی قدرت و نفوذ در منطقه هم تکان‌دهنده است و هم ناامید‎کننده.
بسیاری استراتژیست‌ها و پیروان نزدیک سیاست روسیه بر این باورند که پوتین، که از اواخر سال ۱۹۹۹ به طور متناوب میان نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور در مقام قدرت بوده است، تمایل شدیدی به تجاوز به اوکراین دارد.
ماکسیمیلیان هس، از همکاران مؤسسه تحقیقاتی سیاست خارجی، روز سه‌شنبه به CNBC گفت: «روسیه نه تنها به دنبال ممنوعیت اوکراین از پیوستن به این ائتلاف است، بلکه می‌خواهد اوکراین را از حوزه نفوذ غربی‌ها نیز که از زمان انقلاب اوکراین در سال ۲۰۱۴ بر آن مستولی شده‌اند، خارج کند.»

واقعیت اینکه عضویت در ناتو جنبه کاملاً نمادین دارد. اما روسیه شرایطی را که در آن غرب به طور قابل توجهی حمایت‌های نظامی‌اش را تا اوکراین نیز بسط داده باشد، نمی‌پذیرد.

روسیه تا کجا آمادگی پیش‌روی دارد؟

یکی از بزرگ‌ترین سؤالاتی که مقامات غربی با آن مواجه‌اند این است که روسیه تا چه حد حاضر است برای متوقف کردن میلِ اوکراین به سوی اروپا و غرب پیش برود... روسیه در شرایط فعلی‌اش تا کجا می‌تواند و می‌خواهد نفوذش را در این کشور گسترش داده و حضورش را تداوم بخشد؟
در مذاکرات روز دوشنبه، هیئت روسی اصرار داشت که هیچ برنامه‌ای برای حمله به اوکراین ندارد. البته تحلیل‌گران از صحتش مطمئن نیستند.
آنجلا استنت، مدیر بازنشسته مرکز مطالعات اوراسیا و روسیه و اروپای شرقی دانشگاه جورج تاون، سه‌شنبه به CNBC گفت که کماکان احتمال حمله روسیه به اوکراین وجود دارد. او گفت: «بگذارید احتمالش را فیفتی-فیفتی (۵۰-۵۰) بگیریم.» او افزود که این حمله می‌تواند «تهاجمی محدود» باشد تا «یورشی گسترده».
او گفت: «خطر کماکان در کمین آن‌جاست.»

بیشتر بخوانید: روسیه پیش از مذاکره با آمریکا بر سر بحران اوکراین: تحت فشار امتیاز نمی‌دهیم

ماکسیمیلیان هس با این موضوع موافقت کرده و خاطرنشان کرد: «من فکر می‌کنم روسیه آماده جنگ است...، اما تصور نمی‌کنم کرملین بخواهد نبردی ورای جبهه‌های فعلی داشته باشد. خطر مواجهه با یک مقاومت چریکی پایدار بسیار زیاد است... به ویژه اگر فراتر از دونتسک و لوهانسک بروند.»
هس اضافه کرد: روسیه برای بقا به یک «تهدید تهاجم معتبر» نیاز دارد. علی‌الخصوص که این عامل نقشی کلیدی در «پای میز مذاکره کشاندن ایالات‌متحده» داشته است.
خطر هجوم دوباره یا گسترش روسیه (هر چند اوکراین حالا هم با تجاوز روسیه به کریمه و اشغال نیابتی بخش‌هایی از دونتسک و لوهانسک مواجه است) در طول ۸ سال اخیر هیچ‌وقت فرو‎کش نکرد... همان‌طور که پس از این مذاکرات نیز نخواهد کرد. علتش هم اینکه حفظ توانایی تحدید (محدودکردن) موفقیت بالقوه اوکراین هماره کلید حفظ طولانی‌مدت کرملین بوده است.
در همین حال تونی برنتون، سفیر سابق بریتانیا در روسیه، روز سه‌شنبه خطاب به CNBC اعلام کرد که روسیه و ایالات‌متحده قصد اجتناب از مواجهه نظامی را دارند و مسکو تنها به دنبال تطابق اوضاع با منافع خویش است.

فراز دیلی